Microsoft Word C?f?rov ?D?Biyyat
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
Nizami Cəfərov 318 dalarını neyləyib pozurlar: namaz qılmırlar, şəraba qurşanıblar? – Bu dəfə Xəlifə Qadirin üstünə çımxırdı. Qadir ibn Kərim özünü itirmədi, dərhal xəlifəyə cavab verdi: -Yox, ya əmirəlmömin! Siz sadaladığınız şeylərin hamısı- na əməl edirlər, şərab da içmirlər, amma bu türkman məhəllə- sinin əhalisi öz törələri, öz qayda-qanunları ilə yaşayırlar. -Yəni sünnəni pozurlar? – Bu dəfə vəzir ibn Xubayr sual verdi. -Hə, belə bir şeydir. Məsələ bundadır ki… -Qadir bilmirdi hardan başlasın, bir qədər sonra özündə cəsarət tapıb dilləndi, - bu türkman məhəlləsinin qız-gəlini küçəyə-bacaya çıxanda həmişə üzləri açıq olur, çarşab geyinmirlər, pərəncə örtmürlər. Bu da bizim qız-gəlinlərə pis təsir edir. Hərdən evdə qızlarım məndən soruşurlar ki, validim, türkmanlar niyə belə geyinirlər? Xəlifə bu sözlərdən sonra gülməyə başladı». Bu cür zərif (və təsirli) eyhamlar, türklərin islama sədaqə- tini, bununla belə heç bir əxlaq qaydalarına zidd olmayan adi həyat-məişət tərzlərini (milli özünəməxsusluqlarını) qoruyub saxlamaları barədəki təfərrüatlar, elə bilirəm ki, romanın ideya- estetik enerjisini təbii bir şəkildə gücləndirir. Və əsas da odur ki, bu təbii enerji yazıçının buna qədərki yaradıcılığında – poeziya- sında, nəsrində, dramaturgiyasında, elmində, publisistikasında da təzahür edən Yaradıcı Təbiətindən irəli gəlir. …Xalqı Atabəy hakimiyyətindən narazı salmaq üçün hər cür nalayiq hərəkətlər edən Gəncə hakiminin cəzalandırılması barədəki epizodlar, elə bilirəm ki, romanın ən maraqlı, ən təsirli səhifələrini təşkil edir. Və bu səhifələrdə gənc Cahan Pəhlivanın xarakteri də açılır… «Silahlıları görüb özünü itirmədi, heç cariyəni də qucağın- dan düşürmədi. Bu insanlar onun əsgərlərinə oxşamırdı. Düşün- dü ki, bu yüzdə yüz basqındır. Bununla belə həyasızlığından, təkəbbüründən qalmadı, qışqırdı: Ədəbiyyat söhbətləri 319 -Nə cəsarətlə mənim sarayıma, müqəddəs olan yatağa soxulmusunuz, basqın etmisiniz. Bilmirsiniz bunun bədəli ağır olacaq? Atabəyin iyirmi yaşlı oğlu onun təhdidedici sözlərindən zərrə qədər də olsa səksənmədi, çaşmadı. Əlində qılınc düz gəlib yarıçılpaq Gəncə hakiminin və onun qucağında oturmuş cari- yənin qarşısında dayandı, hirslə dedi: -Yataq otağını müqəddəs hesab edən adamın şərəfi də, qüruru da, ləyaqəti də müqəddəs olmalıdır. Səndə isə bunların heç biri yoxdur, şərəfsiz! Əgər bunlardan biri səndə olsaydı, qudurğanlıq edib, Gəncə camaatını bu qədər incitməz, ləkələ- məz, alçaltmazdın. Insanlara şər atıb tutdurmazdın, əmlaklarını əllərindən almazdın. Az qalıb ki, sayəndə bütün Gəncə yaltağa, satqına çevrilsin. Atabəy Eldənizin təbəəsini beləmi qoruyursan? Onun ən önəm verdiyi Gəncəni beləmi idarə edirsən? Qorxmur- sanmı yerin yiyəsi bir gün gəlib səndən haqq-hesab soruşacaq, şərəfsiz?» …Arslanşahın varis kimi Həmədanda sultan taxtına otur- ması ilə Atabəyin hakimiyyət hüdudları daha da genişlənir. Və o, bu səlahiyyətdən istifadə edib öz dövlətçilik arzularını daha inamla həyata keçirməyə başlayır… Roman belə bir əbədi ideya- nı növbəti dəfə təsdiq edir ki, əsilzadə təsadüfən köləyə çevrilsə də ömrü boyu belə qala bilməz. Damarlarında qaynayan ehtiraslı qan onu əvvəl-axır hakimiyyətə, layiq olduğu məqama gətirib çıxaracaqdır. Hakimiyyəti şərəfsizliklə əldə edənlər isə onu həmin şərəfsizliklə də itirəcəklər… Nə xəlifə, nə də onun təhriki ilə Atabəyə qarşı çıxanlar heç nəyə nail ola bilmirlər… «Beləliklə, Böyük Atabəy çox qısa müddətdə geniş bir ərazini – Qafqaz dağlarından tutmuş ta Kəngər (Fars) körfəzinə qədər yerləri öz hakimiyyəti altında birləşdirdi. O, Azərbaycanı, Arranı, Şirvanı, Tiflis qapılarına qədər əraziləri, Cibalı, Həmə- danı, Gilanı, Mazandaranı, Isfahanı, Reyi həm idarə edir, həm də Nizami Cəfərov 320 o hakimləri, atabəyləri təyin edirdi. Xəzinə xərclərinə o, nəzarət edir, orduya çağırış da yalnız onun icazəsi ilə həyata keçirilirdi. Sultan və xəlifədən sonra sultanlıqda onun adına xütbə oxunurdu. Mosul, Kerman, Xuzistan, Xilat, Arzan ər-Rum, Ma- rağa atabəyləri və Şirvan hakimi onun vassalı sayılırdı». Lakin Atabəyin heç zaman sonacan qalib gələ bilməyə- cəyi, Baş Dədə demişkən, bir düşməni qalırdı… «Baş imam: -Yəni o qədər bərbaddır? – deyə, onun sözlərinə tam aydınlıq gətirmək üçün soruşdu. Əlamut xəlifəsi cavab verdi: -Bəli, həzrət, bərbaddan bərbaddır. Belə ki, özünə Böyük Atabəy adı verdikdən sonra nəinki bütün atabəyləri ovcunun içinə yığa bilib, hətta Şirvanşahı da əlinin altında saxlayır. Odur ki, Eldəniz hökmü keçən bütün atabəylərə, hakimlərə, şirvanşah Axıstana da əmr verib ki, heç kim Əlamuta xərac göndərməsin. Indi bizə Şərqdən heç nə gəlmir, gəlməsi də gözlənilmir. Təmimi indi başa düşdü ki, ustadı onun və zövcəsinin qətl edilməsini həmişə niyə vurğulayırdı, niyə onu tələsdirirdi. Indi isə yüyəni əldən verib. It izi at izinə çevrilib. Gərək vaxtında bütün gücümüzü qoyub ya Atabəyi, ya da onun zövcəsini aradan götürəydik. Hələ gec deyil, tədbir görmək lazımdır. Belə getsə, bir azdan görəcəyik ki, Eldəniz Əlamut qalasının ətəyindədir». Lakin Əlamutun Atabəyə qarşı təxribatları heç bir nəticə vermir. Mayası doğruluqdan yoğrulmuş bir hakimiyyəti özünün şərəfsiz iddialarına, məqsədlərinə tabe etməyə heç bir qüvvənin gücü çatmır… Əgər çatsaydı bu dünyaya gəlməyin (və bu dün- yada yaşamağın!) bir mənası olardımı?.. 1175-ci ildə əvvəl Möminə Xatun, onun qırxı çıxmamış Atabəy Şəmsəddin Eldəniz haqq dünyasına qovuşdular… «Cahan Pəhləvan 1187-ci ildə, Qızıl Arslan isə 1191-ci ildə xaşxaşilər tərəfindən qətlə yetirildi. Atabəylər sülaləsi 1226-cı ilə qədər Azərbaycan və Iraq Sultanlığını idarə etdi… Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|