MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 166 İrihəcmli nəsr əsərləri – roman və epopeyalar başqa janrlardan m əqsəd və vəzifəcə fərqləndiyi kimi, səciyyəvi dil v ə üslub xüsusiyyətləri ilə də bənzərsiz olurlar. Azər- baycan ədəbiyyatında roman janrının özünəməxsus dil və üslub ənənələri vardır. Digər tərəfdən, yazıçıların dil və üslubun t ədqiqi ədəbi dilin inkişaf yolunu öyrənmək baxımından da aktuallıq kəsb edir. Çünki sözün bütün potensial imkanları, obrazlılıq, məcazilik, emosionallıq kimi keyfiyy ətləri və nəhayət, üslubi çalarları ədəbi dilin mühüm sah əsi olan bədii üslubda cəmləşir və müəy- y ənləşir. “Görkəmli söz ustaları dilimizin inkişaf qanun- larını düzgün başa düşərək milli dil mədəniyyətinin köklü sur ətdə yaxşılaşdırılması sahəsində misilsiz xidmət gös- t ərmişlər. Xalq tərəfindən yaradılmış və ümumxalq dilinə, milli dil ə keçmək hüququ qazanmış hər bir həyati, s əciyyəvi və tipik dil vahidini ilk dəfə söz sənətkarları seçib götürmüş, yaradıcılıqla inkişaf etdirərək öz bədii əsərlərini cilalamış, beləliklə, ədəbi dili də yeni vasitələr hesabına zənginləşdirmişlər” 2 . Xalqın həyatında baş verən bütün d əyişikliklər, təbii ki, onun dilində də öz əksini tapır. Dilin lüğət fondunda baş verən zənginləşmələr, artımlar, başqa dildən alınan sözlər yazıçı dilində əks olunur, ona gör ə də hər hansı bir mərhələdə dilin lüğət t ərkibinin mənzərəsini, onun üslubi zənginliyini meydana çıxarmaq üçün yazıçının əsəri tədqiqatçıya daha çox möt əbər material verir. Bu m ənada Azərbaycan ədəbiyyatında roman janrı- nın maraqlı nümunələrini yaratmış Ə.Əbülhəsənin yara- dıcılığının, xüsusilə “müəllifin canlı cəbhə müşahidə- 2 Q.Kazımov. “Ə.Haqverdiyev dramaturgiya dili” (“Dağılan tifaq” pyesi əsasında), nam.diss., Bakı, 1965, səh.1. Az ərbaycan dili məsələləri 167 l ərinin bədii ümumiləşdirilməsi” 3 . Hesab edil ən “Dostluq qalası” romanının bədii dil və sənətkarlıq xüsusiyyətləri ciddi elmi araşdırmalar üçün olduqca tutarlı bir bədii fikir qaynağıdır. 30 il ə yaxın bir yaradıcılıq ilhamının məhsulu olan “Dostluq qalası” romanı müharibə dövrü Azərbaycan ədəbi dilinin mənzərəsini əks etdirir. Əsərin dilinin leksik əsası, söz tutumu ədəbi dilin müharibə dövrünə xas olan xüsusiyy ətlərinin aşkara çıxarılması baxımından geniş material verir. Bel ə ki, müharibə dövrü ədəbi dilimizin lüğət tərkibində olan səciyyəvi terminlər, terminoloji sözl ər mövzunun tələbinə uyğun olaraq bu romanda daha çox işlənmişdir. Bir h əqiqətdir ki, yazıçı əsərlərində yaşayıb-yaratdığı dövrün ədəbi dil gerçəkliyinə arxalanır, o dövrün dil qurumuna istinad edir. Lakin bu yaradıcılıq prosesində yazıçı özü də dilə yaradıcı münasibət bəsləyir, dolayısı ilə onun inkişafına, zənginləşməsinə xidmət edir. Dilin daxili- gizli, aşkarlanmamış imkanlarını üzə çıxarmaqda, kütlənin malı etməkdə də yazıçının rolu böyükdür. “Yazıçının yaradıcılığı, müəllif şəxsiyyəti, qəhrəmanları, mövzusu, əsərdə irəli sürdüyü fikirlər onun dilində cəmləşdirilir” 4 Maraqlıdır ki, Ə.Əbülhəsən “Dostluq qalası” roma- nında müharibə ilə əlaqədar olaraq, yeni sözləri, termin- l əri, söz birləşmələrini işlədərkən onlardakı obrazlı mə- qamlara daha çox diqq ət yetirir, sözlərin ekspressiv-emo- sional imkanlarından həm bədii ifadə vasitəsi, həm də dövrün xüsusiyy ətindən irəli gələn üslubi bir tələb kimi istifad ə edir. Ə.Əbülhəsən bütün yaradıcılığı boyu xalqa 3 Ə.Bağırzadə. Azərbaycan ziyalıları Böyük Vətən müharibəsi illərində. Az ərnəşr, Bakı, 1970, səh.263. 4 В.В.Виногадов. «О языке художественной литературы», Misir S əfərov 168 yaxın olmuş, ondan faydalanmışdır. Bunun nəticəsidir ki, “Dostluq qalası” romanında xalq dili, xalqın ruhu özünün geniş və parlaq əksini tapmışdır. Uzun v ə səmərəli yaradıcılıq yolu keçən Əbülhəsənin h əyatı və yaradıcılığı ədəbiyyatşünaslıq baxımından geniş t əhlil olunsa da, onun haqqında bir çox monoqrafiyalar, dissertasiya v ə məqalələr yazılsa da, elmi-tədqiqat əsər- l ərində, alim məktəblər üçün dərslik və dərs vəsaitlərində Ə.Əbülhəsənin Azərbaycan ədəbiyyatındakı yeri göstə- rils ə də, yazıçının əsərləri dil-üslub baxımından çox az öyr ənilmişdir. Yazıçının bədii yaradıcılığının bu aspektdən (dil- üslub baxımından) öyrənilməsi işinə ilk təşəbbüs kimi v əsaitdə “Dostluq qalası” əsərinə müraciət olunmuşdur. Əsərin yüksək bədii təsiri, yazıçının yaradıcılığında əlamətdar sənət hadisəsi kimi qeydə alınması ilkin və əsaslı şərtlər kimi müəllifə haqq vermişdir ki, tədqiqatda m əhz bu romana istinad etsin. Məlumdur ki, “Dostluq qalası” Azərbaycan bədii nəsrində Böyük Vətən müha- rib əsi hadisələrini əks etdirən ən dolğun roman-epopeya olduğu üçün ədəbiyyatşünaslığın həmişə diqqət mərkə- zind ə dayanmışdır” 5 . Dörd kitabdan, 1600 s əhifədən ibarət olan “Dostluq qalası” romanının birinci hissəsi 1947-ci ild ə “İnqilab və mədəniyyət” jurnalında (N 5,6,7,8) çap olunmuşdur. Əsərin ayrı-ayrı hissələri çapdan çıxdıqca ədəbi ictimaiyyətin, tənqid və ədəbiyyatşünas-lığın, oxucuların diqqətini cəlb etmişdir 6 . 5 Ə.D.Əliyeva. Ə.Əbülhəsənin “Dostluq qalası” romanı. Nam.diss., Bakı, 1970, s əh.10. 6 Ə.Ağayev. “Müharibə” romanı. “Ədəbiyyatqəzeti”, 3 noyabr 1947-ci il; H. Mehdi. Yoldaşlıq məsləhəti. “Ədəbiyyat qəzeti”, 12 yanvar1948-ci il; M.Arif. “Müharib ə” romanı haqqında. “Kommunist” qəzeti, 18 yanvar 1948-ci il; K.Q əhrəmanov. “Müharibə” romanı haqqında, “İnqilab və mədə- Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|