Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
vaxtlarda da bədən və ruh ayrılır. Bir sözlə insan ruhu-onun bədənindən fərqlənən substansiyadır. Sözün etimaloji kökünün əksinə olaraq ruh “nəfəs”olmayıb intellektual mahiyyətdir. Sözlər çox vaxt öz əhəmiyyətlərini itirirlər. Məşhur etnoqraf və ibtidai dinlər tarixçisi Teylorun fikrincə ibtidai insanlar, belə hesab edirdilər ki,ruh-nazik, qeyri-maddi insan surətidir, öz təbiəti etibarilə buxara, havaya və ya kölgəyə oxşayır; o, canlandırdığı varlığın həyatının və fikirlərinin səbəbidir.Bununla belə elə təsəvvür edirlər ki, ruh- heç bir cihazla ölçülməsi mümkün olmayan enerji yığınıdır. Caynistlər də bu gün bu fikirdədirlər. Upanişadlar deyirlər ki,ruh həqiqi “mən” beş qabıq ilə örtülüdür. Üst qabıq- qida qabığıdır, yəni fiziki bədəndir; onun daxilində həyat gücünün qabığı, əqlin, intellektin və yalançı eqonun qabıqları yerləşir. İbtidai insanların inamına və bu baxışları qəbul edən dini baxışlara görə bədənin ölümündən sonra ruh insanı tərk edir. Lakin bu gün qədim vaxtlarda olduğu kimi bir çox xalqlarda belə bir inam var ki, əgər ruh qalırsa onda bədənin həyatı davam edəcəkdir. Adamlarda hələ də belə bir inam var ki, əgər insanlar ruhu götürüb gizli yerdə saxlaya bilsələr,onda o özünə əbədi ölməzlik qazanmış olur. Bu inama əsasən təhlükə olan vaxtı adamlar özlərinin və doğmalarının ruhlarını çıxarıb etibarlı yerdə gizlədirlər. Bu gün də cənub- şərqi Asiyada çoxları belə hesab edirlər ki, yeni evə köçmək ruhun ölümü üçün təhlükəli olan bir andır. Tselcbes adasında kahin yeni evə köçərkən bütün ailə üzvlərinin ruhunu bir torbaya yığır və təhlükə sovuşana qədər onu saxlayırdı. Alyaskadakı eskimoslar xəstələnən uşağın ruhu üçün özünəməxsus ehtiyat tədbirləri yerinə yetirirlər:ara həkimi müəyyən dualar oxumaqla ruhu gözmuncuğuna qovub salır və onu öz “tibbi çantasında” gizlədirdi-ruh burada etibarlı yerdə olduğu kimi, təhlükədən uzaq olurdu. Yuxu vaxtı insanın ruhunun davranış ilə bağlı çoxlu maraqlı inamlar da vardır. Məsələn,upanişadlarda dərin yuxu vəziyyətinə həyat və ölüm arasında olan hədd kimi 162
baxırdılar. Bu həddə insanın həyati başlanğıcı “öz-özünə çatır” və “yorğunluqdan xilas olurdu, insanın mənəvi başlanğıcı,onun ruhu bir növ ondan ayrılırdı. Ölən adamdan fərqli olaraq yatanın ruhu əbədi uçub getmirdi. Oyanmaq vaxtı çatanda ruh yenidən bədənə qayıdırdı. Həm də bu ruhun hansı məsafədə olmasından asılı olmayaraq bir anda baş verirdi”. Bəzi dinlər elə hesab edir ki,geeə gəzintisi üçün bədəndən çıxan ruhun onunla heç bir əlaqəsi olmur. Eyni zamanda buddizmdəki istiqamətlərdən olan lamaizmə görə ruh və fiziki bədən bir-biri ilə gümüş iplə bağlı olurlar: bu ip sonsuzluğa qədər uzanır. Ruh bədəni tərk etməkdən qorxur və ona görə də həmişə bu iplə bədənə bağlı olur. İpin olmasına baxmayaraq ruh azaddır və hara gəldi uça bilər. O olduqca surətlə yer dəyişir: aneaq ruh həddindən artıq uzaqlaşanda gümüş ip qısalmağa başlayır və ruh təcili bədənə qayıdır. Qədim dövrlərdə yaranan bu cür baxışlar ilkin vaxtlarda olduğu şəkildə bu gün də yaşamaqdadır. Məsələn, bu gün də, XXI əsrdə mömin yəhudi inanmalıdır ki,Yahva Allahı gecələr ruhu qorumaq üçün götürür,səhərlər isə sahibinə qaytarır. Buna görə də yəhudi səhər duası vaxtı özünün qadın yox,kişi yaradılmasına görə Allaha minnətdarlığını bildirdiyi vaxt,həm də ruhu qaytardığına görə ona dua etməlidir. Qəribə olan odur ki, Yahva ruhları geri qaytaranda kimə hansı ruhun məxsus olduğunu xatırlayır, dünyanın müxtəlif yedərində yaşayan və müxtəlif vaxtlarda oyanan yəhudiləri oyatmağa gecikmir. Başqa dinlərin davamçıları yəhudilərə həsəd aparırlar, belə ki, onların Allahları Yahva qədər onlara qarşı diqqətcil deyildir. Ruhun bədənə qayıtması inamı ilə bağlı bir sıra mövhumat yaranmışdır. Məsələn, yatan adamın sifətini rəngləmək olmaz; belə olanda qayıdan ruh sahiblərini tanıya bilməz və ona girə bilməz. Digər mövhumat yatan adamın yerinin dəyişdirilməsi ilə bağlıdır-bu vaxt qayıdan ruh öz sahibini tapmayıb aza bilər və bir də heç vaxt həmin adamın bədəninə qayıtmaz. O adam isə ruhsuz xəstələnib öləcəkdir. Evenklərə görə yatanı oyatmaq 163
olmaz,belə ki, ruh bu vaxt bədənə qayıtmağı çatdırmaya bilər. Görünür heç kəs onu xəbərdar edə bilməz ki, təcili evə, yəni, sahibinin bədəninə qayıtsın.Upanişadlar insanı oyadarkən ehtiyyatlı olmağı tövsiyyə edirdilər, belə ki,bu vaxt onun ruhu hiss orqanlarından hər hansı birinə qayıtmaya bilər,bunun da nəticəsində karlıq,korluq və digər xəstəliklər yarana bilər. Bəs sahibi yatarkən ruh nə ilə məşğul olur? Etnoqrallar aşkar etmişlər ki,hələ XIX əsrə qədər, bəzi yerlərdə bu gün də (Hindistanın ucqar yerlərində, cənub-şərqi Asiyada, Cənubi Amerikada)elə tayfalar var ki, onlar belə hesab edirlər ki,yatan adamın ruhu səyahət edir və insanın ayıq vaxtı gördüyü işlərlə məşğul olur-iri və xırda heyvanların ovuna çıxır, balıq tutur, quşlara tələ qururlar.Bəzi xalqların inamına görə ruhun adi səyahəti ilə yanaşı yatan adamın ruhu,xüsusən də cadugarin ruhu həm də xoşagəlməz əməllərlə məşğul ola bilər. Məsələn,öz bədənini tərk edən ruh saman çöpü formasında qapının deşiyindən keçib başqa yatan bədənə hücum edə bilər. Əgər yatan bədən vaxtında oyanıb bu incə ruh örtüyünü tuta bilsə,onda onun köməyi ilə öz düşmənindən qisas ala bilər. Eyni zamanda vampir ruhlar haqqında da baxışlar mövcuddunölənin ruhu basdırılan bədəndən çıxıb, sağ olanların qanını sora bilər. Nəticədə həmin adam anqlayır,gücünü itirir və ölür. İnsan ruhu haqqında miflərdə yalnız yuxu yox, həm də yuxugörmə haqqında da danışılır. Ruh və yuxugörmə arasında əlaqə olduğunu söyləyən miflər çoxdur. Bir çox xalqlarda, məsələn, Cənubi Amerika hindlilərində yuxugörmə yuxuya gələn adamın və ya predmetin ruhunun həmin adama baş çəkməsi nəticəsidir. Digər tərəfdən yuxugörmə səyahət üçün sahibinin bədənindən çıxan ağıllı ruh üçün açılan mənzərə kimi təqdim olunur, bu vaxt o biri ruh- hiss edən ruh bədəndə qalır. Beləliklə, bu baxışlara görə yuxugörmə-gəzməyə çıxan ruhun gördükləridir. Ətrafı seyr edən ruh yeni təəssüratlarla zənginləşərək sahibinin bədəninə qayıdır. Lamaistlər belə hesab edirlər ki, yuxugörmə ruhun 164
Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|