Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

Viaduklar
–dəmir yolunun dərin dərələr, yüksəkliklər, quru çökəkliklər, 
yolun vadi, dərə, yarğan üzərində kəsiĢməsində tikilir (ġəkil 4.12). Bu dərin 
dərələrdə torpaq tökməsinin hündürlüyü 15-20 m-dən çox olduqda torpaq 
tökməsi əvəzinə viadukların tikilməsi tikinti-iqtisadi cəhətcə həmiĢə 
əlveriĢli olur. 

---

Estakadalar
iri həcmli tökmə tələb edilən Ģəhər yollarında, küçə 
hərəkətlərini asanlaĢdırmaq və körpü astanasında yerləĢən su bazarların 
üzərində tikilir. Borular dəmir yolunun az su keçən və ya mövsümü su 
buraxılan yerlərlə kəsiĢməsində quraĢdırılır (ġəkil 4.13). 
Boruların ən çox yayılmıĢ növlərinə 1-6 m uzunluqda, ayrı-ayrı 
hissələrdən ibarət dəmir-betondan düzəldilib deformasiya calaqlarla 
qoĢulmuĢ borular aiddir. Belə boruların quraĢdırılması nəzərə çarpacaq 
dərəcədə ucuz baĢa gəlir (ġəkil 14). 

---

 
1-giriş başlığı; 2-hidroizolyasiya; 3-çıxış başlığı; 4-daş döşəmə; 5-
risberma; 6-fundament; 7-deformasiya tikişi; 8-boru manqası. 
Suyun müqavimətini azaltmaq və boruya giriĢ hissəsinin yuyulmadan 
qorumaq üçün, borunun giriĢ hissəsində baĢlıq quraĢdırılır. BaĢlıqsız 
büzməli metal borular da mövcuddur. Belə borular qiyməti və çəkisi ilə 
dəmir beton borulardan çox fərqlənir və eyni zamanda quraĢdırılması çox 
vaxt aparmır. Dəmir yolu dağ silsiləsi ilə, kəsiĢməsində tunellər tikilir 
(ġəkil 4.15). SərniĢinlərin stansiyalarda təhlükəsizliyini təmin etmək üçün 
də tunellərdən istifadə olunur.
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 4.15. Tunel 
Tunellər
–uzunluğu en kəsik ölçülərindən dəfələrlə böyük olan üfüqi və 
ya maili yeraltı mühəndisi qurğudur və nəqliyyat yollarının, çay və ya kanal 
suyunun, Ģəhər kommunikasiya qurğularının maniədən keçirilməsi üçün 
tikilir (ġəkil 4.15). 
Təyinatına görə istismarda olan tunellər aĢağıdakı əsas qruplara 
bölünür:- nəqliyyat yollarında tunellər; 
- hidrotexniki tunellər; 
- kommunal təyinatlı tunellər; 
- xüsusi təyinatlı tunellər. 
Nəqliyyat tunelləri yerləĢmə vəziyyətinə görə dağ, sualtı və Ģəhər 
tunellərinə bölünürlər. Nəqliyyat yollarında tikilən tunellər öz növbəsində 
təyinatına görə dəmir yolu tunellərinə, avtomobil yolu tunellərinə, gəmi 
hərəkəti üçün tunellərə, metropoliten tunellərinə, piyadaların hərəkəti üçün 
tunellərə bölünür. Tunellər nəqliyyat yolunu hündür xarakterli və kontur
xarakterli maniədən keçirmək üçün tikilir. Hündür xarakterli maniələrə 
təpələr, dağlar, su ayrıcı hündürlüklər aid edilir. Tunel keçidinin hündür 
xarakterli dağ massivinin bilavasitə dabanında yerləĢdirilməsi nəticəsində 
tunelin ümumi uzunluğu artır ki, bu da sərmayə qoyuluĢunun dəfələrlə 
artırılmasını tələb edir. Ona görə də, trassa xətti texniki-iqtisadi 
əsaslandırmalarla seçilir.

---

Nəqliyyat yolunun layihəsinin tərtibi zamanı iri çaylar üzərində körpü 
nəzərdə tutulmaqla yanaĢı, müqayisə üçün su altı tunel variantına da baxılır. 
Dağ bölgələrində yolun