Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova
Yüklə 6,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7.9. Vaqon buksları
Buksların əsas vəzifəsi arabacıqdan və ya vaqon kuzovundan dü- Ģən ağırlığı ox boynuna ötürməkdir. Buks həm də vaqonun hərəkəti zamanı təkər cütünün eninə və uzununa istiqamətlərdə olan yerdəyiĢmələri məhdudlaĢdırır. “Buks” fransız Ģözü olub mənası qutu, yeĢik və ya qab deməkdir. Vaqon buksu gövdədən, yastıqlardan və kipləĢdirici elementlərdən ibarətdir. Bir çox buks konstruksiyalarında, yastığın ox boynunda yerləĢdirilməsi, sürtünən səthlərə yağların verilməsi üçün əlavə detallardan istifadə olunur. Müasir sərniĢin vaqonlarında elə bukslar tətbiq edirlər ki, yük buks gövdəsinin aĢağı hissəsinə verilsin. Yükün ötürülməsinin belə sxemində buks göydəsi "aparıcı" element rolunu oynayır. Bukslar, əsasən, tətbiq olunan yastıqların tipinə və konstruksiyasına görə də təsnif olunurlar: kaset yastıqlı bukslar; diyirlənmə (diyircəkli) yastıqlı bukslar; sürüşmə yastıqlı bukslar. Hal-hazırda MDB ölkələrinin və Azərbaycan dəmir yolunda istismar olunan vaqonlarda əsasən diyirlənmə yastıqlı bukslardan istifadə olunur. 2000-ci ildən baĢlayaraq Avropa və MDB ölkələrinin vaqon parkında kaset yastıqlı bukslardan istifadə olunur. Hal-hazırda dəmiryol Ģəbəkəsində istismar olunan bütün sərniĢin və yük vaqonları diyirlənmə yastıqlı bukslarla təchiz olunub. Yük və sərniĢin vaqonlarının istismar təcrübəsi göstərib ki, diyirlənmə yastıqlı bukslar sürüĢmə yastıqlı bukslara nəzərən texniki və iqtisadi cəhətdən daha səmərəlidir. ġəkil 7.16-da yük və sərniĢin vaqonlarında istifadə olunan buksların konstruksiyaları (I variant) göstərilir. Yük vaqon buksu daxilində iki ədəd yastıq olan (qabaq-2, arxa-3) gövdədən-1 ibarətdir. Gövdə təkər tərəfdən labirint kipləĢdiricilərlə (4 və 5), qabaq tərəfdən isə bərkidici-8 və baxıcı-10 qapaqları ilə bərkidilir. Qapaqlar bir-birinə bolt-6 və Ģaybanın-9 köməyi ilə bərkidilir. Buks yastıqları ox boynunda oturdularaq, taclı qayka-11, boltlar-12 və dayanma lövhəsi-13 ilə bərkidilir. Gövdə ilə bərkidici qapaq arasında kipləĢdirici halqa-7 yerləĢdirilir (ġəkil 7.16a). Şəkil 7.16. Vaqon buksları SərniĢin vaqon buksu da gövdədən-1, isti oturtmalı qabaq-2 və arxa-3 yastıqlardan, labirint-4 və kipləĢdirici-5 halqalardan, bərkidici- 6 və baxıcı-7 qapaqlarından ibarətdir. Buksda yastıqların bərkidilməsi isə yanlı Ģayba-9, dayanma Ģaybası-10 və boltlar-11 vasitəsilə təmin olunur (ġəkil 7.16b). Hal hazırda yük və sərniĢin vaqonlarının bukslarında silindrik diyircəkli yastıqlar əvəzinə kasetli yastıqlar tətbiq olunur. Belə buks düyününün əvvəlki bukslardan bəzi üstünlükləri var. Yeni bukslarda konstruksiya sadə olub, kütləsi az və vaqonların hərəkət sürəti 200 km/saata qədər olduqda sərbəst iĢləmə qabiliyyətinin olmasıdır. Texniki xidmət və təmir zamanı təkər-diyircək sexi sahasinin iki dəfə azalması və xidmət heyəti iĢçilərinin ixtisara salınmasıdır. Separatorun dağılmaması və az yeyilməsindən buksun yan bərkitməsi üzrə dayanmaların sayının azalması ilə istismar etibarlığının artmasına səbəb olur. Yeni bukslarda təminatlı xidmət müddəti 8-10 ilə çatdırılıb. Diyircəkli yastığın ox boynuna və buks gövdəsinə oturdulmasında xüsusi üsullardan istifadə olunur. Diyirlənmə yastıqlarının ox boyuna oturdulması üçün iki əsas oturtma növündən istifadə edirlər: konusvari bərkidici oymaqla (oymaqlı oturtma) və asılı olmayan (oymaqsız isti oturtma) [6,12]. |