Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын

4. «Qorqud kitabıə da bu xüsusda bizə bir çox vəsiqələr ver-
m
əkdədir. Burada yalnız bir neçəsinə isnad edəcəyik: kitabın baə-
lanəıcında bu cümlələrə təsadüf ediriz (imla eyni ilə): “ Məhəmməd 
zamanına yaxın Boyat boyundan Qorqud Ata deyirlər bir ər qopdu. 
Oəuzun ol kiəi tamam bilicisi idi. Nə deyir olurdu.”
40
 Bundan da 
anlaəılır ki, Qorqud adlı zat, Azərbaycan türklərinin bir qolu olan 
v
ə Azərbaycan musiqi və ədəbiyyatında  mühüm  rollar  oynayan 
Bayat q
əbiləsinə mənsubdur. O biri tərəfdən Qorqudun bir “ Oəuz-
nam
ə”  müəənnisi  olduəunun  düəünərkən  “ Oəuznamə”nin  Azər-
baycanda mühüm 
mövqeyi olduəu izah edilmiə olur. 
5. “ Qorqud kitabı”ndakı mənkəbələrin cərəyan etdiyi coərafi 
yerl
ərdə əski Azərbaycan sahəsinin dəxi tamamilə daxil  olduəu 
göst
ərilməkdədir.  Masaların  içində zikr olunan və zəmanəmizə 
m
əlum olan yerləri baədan ayaəa qədər gözdən keçirəlim: Mardin 
q
ələsi, Baybut hisarı, Aqhisar, Trabizon, Qara dəniz, Qadılq daə, 
Abxaza, Gürcüstan aəzı, Göyçə dənizi, Gəncə, Dəmir qapı, Qara 
D
ərbənd, yaxud Dərvand... 
Bu yerl
əri xəritə üzərində bir cizgi ilə bir-birinə baəlarsaq bu 
n
əticəyi əldə edəriz: 
əndi əərqi Anadolu adlanan əski Ermənistan və Qara dənizdə 
D
ərbənd əəhərinə qədər uzanan bir sahə Cənubi Qafqaz da buraya 
daxildir. Bir d
ə hər nə qədər  ad  zikr  olunmuədursa  da  vəqələrin 
gediəindən əimali əranın, Cənubi Azərbaycanın da bu sahənin cənub 
ətəyini təəkil etdiyni təxmin ediriz. Məsələn, Dərbənd və Gürcüstana 
kaf
ərləri çapıb yaəma etməyə gedərkən, axar sulardan keçildiyindən 
b
əhs edilir ki, heç əübhəsiz bunlar Kür və Araz nəhrləri ilə qollarıdır. 
«Qorqud kitabıə «Oəuznaməənin bir hissəsi olduəundan, bu 
halda  «Oəuznaməənin  Azərbaycanda məhəlli bir rəng alaraq, 
intiəar etdiyini göstərir. Bir də yuxarıda göstərildiyi kimi, Azər-
baycan türkc
əsinin yayıldıəı yerlərdə cərəyan edən naəılların hər 
birin
ə «Oəuznaməə deyilməsini də əlavə etsək bu cəhət bir qat 
daha qüvv
ət  qazanmıə olur.  “ Qorqud  kitabı”ndakı  naəılların  ço-
xu
nun sonunda “ Oəuznamə” adı anıldıəı kimi (səh. 20-86-119 və 
40
 
“ Qorqud Ata kitabı” səh.3. 
176 
 
                                                 

---

sair).  Gürcüstan  padiəahları  ilə  Oəuzların  müharibəsini təsvir 
ed
ən  «Salur  Qazanın  evinin  yaəmalandıəıə naəılı  da  «Dədəm 
Qorqud g
əlibən boy-boyaladı,  soy  söylədi,  bu  “ Oəuznamə”yi 
düz
dü, qoəduə cümləsi ilə bitirməkdədir. 
6.  “ Oəuznamə”  müəənisi olan Qorqudun kitabda bir ozan 
olaraq göst
ərilməsi də bizim üçün vəsiqə təəkil edir. Məlum oldu-
əu  üzrə ərəb feodalist cəmiyyət quruluəu,  hənuz  əski türklərcə 
q
əbul edilmədən  əvvəl müxtəlif türk və tatar qəbilələri bir azda 
dini sif
əti havi olan el əairlərinə qam, baxsı dedikləri kimi Oəuz-
lar da ozan deyirl
ərdi.
41
 
Bu ozan t
əbiri  bizim  aramızda,  ta  indiyə qədər  yaəamıədır. 
Hazırki halda, xalq ədəbiyyatımızda belə, buna bol-bol təsadüf et-
m
əkdəyiz. Vəsiqə olaraq bir neçə xalq türküsü aldık: 
Atam ozan olubdur, 
D
ərdə dözən olubdur. 
Quə dili bilməz canım, 
ərizə yazan olubdur. 
Naxçıvan 
 
Evim
ə ozan gəlib, 
P
ərdəni pozan gəlib. 
Gündüz olan iələri, 
Gec
ə yazan gəlib. 
G
əncə 
 
Qızım-qızım qızına, 
Qızımı verəm ozana. 
Ozan axca qazana, 
Qızım gecə bəzənə. 
Şəki
42
 
41
 Akademik Köprülüzad
ə Məhəmməd Fuad. Türk ədəbiyyatının  mənəəyi. 
“ Milli tətəbilər məcmuəsi”, cild 2. say 4, 1331. 
42
 
əmin Abid. Türk ədəbiyyatında  bayatı-mani növü. Azərbaycan tədqiq və 
t
ətəbbi cəmiyyətinin tapəırıəı ilə hazırlanmıə bayatı güllüyyatına əlavə edilmiə 
t
ətəbböönamə. 
177 
 
                                                 

---

7. əski Alman əərqiyyatçılarından Fon Ditsin, 1815-ci sənə-
sind
ə təb  etdirdiyi  əərq  materialları  güllüyyatı  içində “ Həzətür-
risal
ə min qəlimati Oəuznamə əl məəhur” “ Atalar sözüə adlı bir 
risal
ə də vardır.
43
 
Bu risal
ə adından  da  məlum  olduəu  üzrə «Oəuznaməənin 
havi  olduəu  atalar  sözlərindən  yapılma  bir  məcmuədir.  Bundakı 
atalar sözl
ərindən  əlimizdə olanlardan bəziləri az-çox  əəkilini 
d
əyiədirməklə indii də Azərbaycan xalqı arasında yaəamaqdadır. 
Oəuznamədə: «əgidlik et, dənizə at! Balıq bilməsə xaliq bilərə. 
Az
ərbaycanda  indiki  əəkili:«Yaxəılıə et,  at  dəriyaya,  balıə 
bilm
əsə xalıq bilərə. 
Bu kimi atalar sözü d
ə,  «Oəuznaməənin  Azərbaycanda 
intiəarı təyin etməkdədir. 
8. XVII 
əsrin türk səyyahlarından  Evliya  əələbi öz səya-
h
ətnaməsində  Dərbənd  əəhərinin «ziyarətgahı  çəbəlil  ərbəinə, 
y
əni qırxlar məkandan bəhs edərkən Qorqud Atasının qəbrini bu 
q
əbiristanda gördüyünü aəaəıdakı sətirlərdə qeyd etməkdədir: 
«
...
Qırx ədəd qəbri əzim olub ziyarətgahı ənamdır, (ziyarət-
gahı Dədə Xurxud ulu sultandır). əirvanlılar bu sultana müətək-
kiddirl
ər”.
44
 Bu qeydd
ə anlaəıldıəına görə, Qorqudun xatirəsi əski 
Az
ərbaycanlılar arasında qüdsi bir mahiyyət almıədır. Qorqudun 
böyl
ə əhəmiyyət qazanması, onun çox geniə ölçüdə nüfuza malik 
olduəunu göstərir ki, bu da onun “ Oəuznamə” naəıllarını eldən-
el
ə gəzərək çalıb oxuması sayəsində vicudə gəlmiədir. 
9.  “ Oəuznamə”  naəıllarının  qəhrəmanlarından  Qazan  ilə 
zövc
əsi Burla xatun adına Cənubi Azərbaycanda iki qəbir bulun-
ması da «Oəuznaməənin Azərbaycandakı mövqeini göstərən və-
siq
ələrdəndir. Bu qəbirləri gözü ilə görən alman səyyahı Olearius 
bu c
əhəti aəaəıdakı sətirlər ilə izah edir: 
«
...Qazan öldürüldükd
ən sonra Təbriz civaridə Aci nəhr kə-
na
rında  dəfn  edilmiədir.  əndii  də
45
 onun q
əbrini orada görmək 
43
 
«Denkur digkeiten von Asienə II 399 sg. Berlin 1815 
44
 S
əyyahətnameyi Evliya əələbi; ikinci cild, səh. 312. 
45
Y
əni 1636 sənəsində - ə.A.  
178 
 
                                                 

---