Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын

olur. Urmiya q
ələsi  civarında  onun  zövcəsi  Burlanın  qəbrini də 
m
ənə göstərdilərə.
46
 
Burlaxatunun əəxsiyyəti haqqında tədqiqat yapan akademik 
Bartold bu vaxta q
ədər məlum olan tarixi simalar arasında Burla 
Xatun adına təsadüf edilmədiyini və bu adın yalnız «Qorqud ki-
tabıənda bulunduəunu, türk tarixi haqqındakı geniə tətəbbööatinə 
istinadan qeyd etm
əkdədi.
47
 
10. «Oəuznaməə adı haqqında yapılmıə qıssa bir tədqiqdə fi-
kirimizi t
əyid edəcək bir qiyməti vardır. Türk kitabiyyat mutəxəs-
sisl
ərindən Burusali Məhəmməd Tahirin yaddulları içində mənbə-
sini göst
ərmədiyi bu parçaya təsadüf edirik. Lisan və imlası eynən 
mühaviz
ə edilmiədir:  «...Türk qövmünə mənsub  əqvam haqqında 
yazılan  Milli  tarixlərin  ən dəyərlisi,  əldə bulunan bəzi  əmarələrə 
n
əzərən,(«Uəuznaməə) olamaq lazım. Bu tarixi qəbirin hicrətin bin 
tarixin
ə  qədər Azərbaycan tərəfilərində  mövcut olduəu  bəzi 
v
əsaiyiklə müsbət isə də bu gün əlimizdə mövcud deyildir.
48
 
Bursalı Məhəmməd Tahir hər nə qədər «Oəuznaməəyi yan-
lıə olaraq  tarixi  qəbir  əəklində qəbul edirsə də Azərbaycan top-
raqlarında «Oəuznaməə deyilən bir əeyin yaəıdıəını, müdəkkiklər 
arasında  ilk  dəfə hifs  etmiə olduəu  için  yazısının  hər halda bir 
xüsusiyy
əti vardır. 
Yuxarıdan  bəri izah etdiyimiz bu vəsiqələr,  «Oəuznaməə 
naəıllarının  hicri  tarixinin  ilk  əsrlərindən  baəlayaraq  XVIII  əsrə 
46
 S
əyyah Oleariusun yuxarıda zikr olunan səyahətnaməsi, səh. 489. 
47
 
Bakia “ Sulcuknamə” sahibi Yazıçı oəlu əli, «Cami cəm ayiniə mühərrir Hə-
s
ən ibni Mahmud Bəyatı «Behcət-üt-təvarixə müəllifi əükrüllah, kimi yazıçılar, 
«Oəuznaməə adında tarixi bir əsərdən bəhs edirlər. Onların yad etdikləri «Oəuz-
nam
əənin  bizim  «Oəuznaməə  olub-olmadıəı  aydın  olaraq,  məlum deyildir. 
Türkc
əyəli müəllifin  bu  xüsusda  yapdıqları  fikir  qarəılıəı  haqqında  Köprülü-
zad
ənin mühüm bir tənqidi vardır. Türk ədəbiyyatında ilk mütəsavvifləri, səhifə 
278-
279. Haəiyə: son zamanlarda bəzi Osmanlı müəllifləri öz tarixinə aid yaz-
dıqları əsərlərə «Oəuznaməə adı vermiələrdir. «Lütfi paəaə adlı birisinin «Oəuz-
nam
əə adında tarixi bir əsəri olduəunun Köprülüzadədən öyrəniriz. əski Türkis-
tanlı əairlərdən Dana Atanın da “ Oəuznamə” adında mənzum bir əsəri olduəu-
nun akademik Samoyloviç  söyl
əyir. Baxınız. 
48
 «
Türk 
d
ərnəyi məcmuəsiə sayı I, əstanbul 1337.  
179 
 
                                                 

---

q
ədər Azərbaycanlılar  arasında  yaəadıəını  qəti surətdə isbat et-
m
əkdədir.
49
 
Bu qüvv
ətli vəsiqələrə istinad edərək  “ Oəuznamə”yi  Azər-
baycan xalq 
ədəbiyyatında  məhsul sayma icab  etdiyi kimi, havi 
olduəu tarixi qiymət etibarilə də ədəbiyyatımızın ilk əsəri olaraq 
q
əbul etmək lazım gəlir. 
 
«Dan yıldızı» jurnalı, 1929, sayı 5(29),  
s
əh. 30-32, sayı 8(32), səh. 28-29. 
49
 Az
ərbaycanın  Proletar  Yazıçılar  Cəmiyətində açılan  ali  dərəcəli  ədəbiyyat 
seksiyasında idarə etdiyim məəəuliyyətlər əsasında «Oəuznaməənin mündəri-
catını  təmin edərkən  gənclərdən birisi bu mövzulardan bəzilərinin indi  belə 
köylül
ərimiz arasında yaəadıəını söyləmiə və yaxında bunu təsdiq edib verə-
c
əyini vəd etmiədir. 
180 
 
                                                 

---

ƏŞİRƏT DÖVRÜNDƏKİ AZƏRBAYCAN 
ƏDƏBİYYATINA AİD VƏSİQƏLƏR 
 
"Kitabi D
ədəm Qorqud əla-lisan tayifeyi Oğuzan" 
Adı  ərəb və farsca  olaraq  "Oəuz  tayfasının  dilində Dədəm 
Qorqudun kitabı" olan bu əsər Azərbaycan və əimali əranda yaəa-
yan türkl
ərin ədəbiyyatına aid ən əski vəsiqədir. Bunun ətraflıca 
t
ədqiq və təhlili  əəirət dövründəki  ədəbiyyatımızın  mühüm  bir 
c
əbhəsinin aydınlaəmasına səbəb olacaqdır. 
Bu 
əsər ilk dəfə XIX əsrin baəında Qərbi Avropa alimləri tə-
r
əfindən dar planlı, qısa nəəriyyatda elm aləminə bildirmiədir. On-
dan sonra Rus aliml
əri, Türkiyə müdəqqiqləri tərəfindən müxtəlif 
qay
ələrlə gözdən keçirilmiədir. Aəaəıda bu xüsusda daha müfəssəl 
izah ed
əcəyiz.  Burada  yalnız  bunu  söyləyəyim ki, tədqiqlərdə 
"Kitabi Qorqud" son zamanlara q
ədər baəlı-baəına bir əsər olaraq 
göst
ərilirdi. Fəqət Misirdə yazılmıə bir tarixin meydana çıxması bu 
fikri tamamil
ə dəyiədirdi.  Böylə ki,  "Kitabi  Qorqud"  ayrıca  bir 
kitab olmayıb əski oəuzlara aid olan "Oəuznamə"nin bir parçasıdır. 
Buna gör
ə Qorqudun əsəri ətrafında bibliqrafik və təhlili məlumata 
baəlanmadan əvvəl "Oəuznamə" üzərində durmaq məcburiyyətin-
d
əyiz. Biz bu qədər bu mühüm əsər haqqında bu vaxta qədər ya-
pılan tədqiqlərin adətən xülasəsini göstərcəyiz. 
 
"Oğuznamə" 
Cahan  Türkologiyasının  ictimai  və iqtisadi həyatlarını  çox 
z
əif və az tədqiqi  etdiyi  oəuz  türklərinin  "Oəuznamə"  adında 
dastanı bir kitabları olduəu ötədən bəri məlumdur. 
Oəuz daha Azərbaycan və Qafqaza gəlmədən əvvəl, yəni Tür-
küstan stepl
ərində köçəri bir həyat sürərkən  xalq  əair  və həkimi 
dem
ək olan  ozanlar  əəirətdən-əəirətə dolaəaraq  çadırlarda qurulan 
əülən-bəylik  qonaqlıqlarda
50
 v
ə  baəqa  xalq  yıəıncaqlarında 
50
 B
əzi Türkiyəli müdəqqiqlər əülən və yaxud əilan adlanan qonaqlıqları ümu-
mi, y
əni  xalqa  da  əamil  olaraq  göstərir. Halbuki, biz bu mərasimlərin  yalnız 
b
əylərlə, aəalara məxsus olduəunun görürüz. Bu xüsusda aəaəıda təfsilat var. 
181 
 
                                                 

---