Həqiqətən Uca Allah öz peyğəmbəri Muhəmmədi kamil, asan, əhatəli və bəndələr üçün faydalı olan şəriət ilə göndərmişdir. Sonra Peyğəmbər Mədinədə İslam dövlətini möhkəmləndirdi, şəriət məsələləri öz yerini tutdu, müsəlmanları bir əsas və məzhəb üzərində birləşdirdi. Onların arasında, əvvəlki zamanların ixtilaflarından qalan kiçik məsələlər istisna olmaqla, heç bir fikir ayrılığı yox idi. Bu kiçik məsələlərin həllində elm adamları üçün ictihad etmək və sərbəst fikir yürütməyə geniş yer vardır. Hər halda Müctəhidin savab qazanmaqda payı vardır. Peyğəmbər buyurmuşdur: Hakim hökm verərkən ictihad edərək düzgün nəticəyə gələrsə, ona iki savab, xata edərsə bir savab vardır38. İctihad edilməsi qadağan olunan məsələlər əqidə (etiqad) və mənhəc (metodologiya) məsələləridir. Nə Peyğəmbərin dövründə səhabələr arasında, nə də Əbu Bəkr və Ömər (Allah onlardan razı olsun!) dövründə bu iki məsələdə heç bir fikir ayrılığı baş verməmişdir. Həqiqətən səhabələr vahid əqidə və mənhəcə (metoda) malikdilər.
Daha sonra isə ixtilaf və parçalanma ilə əlaqədar bəzi hallar baş verdi. Peyğəmbər isə öz vaxtında ümmətini asanlaşdırmağa həvəsləndirmiş, çətinləşdirməkdən çəkindirmiş, mülayim davranmağı əmr etmişdi. Cərir İbn Abdullahdan gələn hədisdə deyilir: “Mən Allahın Elçisinin belə dediyini eşitdim: “Kim mülayimlikdən məhrumdursa bütün xeyirlərdən də məhrumdur.”39 Muslim və Əbu Davud rəvayət etmişdir, lakin Muslimdə “bütün” sözü yoxdur.
Əbu Darda Peyğəmbərin belə dediyini rəvayət etmişdir: “Kimə mülayimlikdən payı verilmişdirsə, o halda ona xeyirdən olan payı verilmişdir. Kimə ki, mülayimlikdən payı verilməmişdirsə, o xeyirdən olan payından məhrum edilmişdir”40. Hədis Tirmizi və başqaları tərəfindən rəvayət olunmuşdur.
Əbu Musa əl-Əşarinin belə dediyi rəvayət olunmuşdur: “Allahın Rəsulu səhabələrindən birini hər hansı bir iş dalınca göndərdikdə, onlara belə əmr edərdi: “İnsanları müjdələyin, qaçırmayın, asanlaşdırın, çətinləşdirməyin”41. Buxari və Muslim Əbu Musanın hədisindən rəvayət etmişlər.
Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) demişdir: “Dində həddinizi aşmaqdan çəkinin”42. Xəvariclərin zəlalətə düşməsinə və haqq yoldan azmasına səbəb məhz həddini aşmaq xisləti olmuşdur. Onlar hədlərini aşdılarına görə haqq yoldan azdılar. Ona görə də Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: “Onlar Dindən oxun ovlanmış şikardan çıxdığı kimi çıxacaqlar”43. Yəni, kimsə ova ox atdıqda, ona dəyərsə, o, şikarın bir tərəfindən batıb digər tərəfindən çıxar. Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) də onları atılan oxa bənzətmişdir. Elə bil ki, onlar İslama tez daxil olmuş və oxun ovun digər tərəfindən çıxdığı kimi İslamdan çıxmış olurlar.
Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: “Dində həddinizi aşmaqdan çəkinin, çünki bu sizdən əvvəlkiləri həlak etmişdir”44. Yəni, həddinizi aşmaqdan qorunun, çünki əvvəlki ümmətlər dində həddini aşdılar və zahid həyatı sürdülər, Uca Allahın onlara vacib etmədiyi şeyləri özlərinə vacib etdilər və Allah da onlara qarşı tələbkarlığını artırdı. Bu məsələnin təfsilatına getməyəcəyik, çünki mövzu böyükdür. Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: “Çünki o (həddini aşmaq) sizdən əvvəlkiləri həlak etdi. Onların qanlarını tökməyə və qadınlarını halal görməyə vadar etdi”45. Həmçinin Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) belə buyurmuşdur: “Həqiqətən də bu din güclüdür. Ona görə dinin içində diqqətlə irəlilə. Çünki, yükünü ağır edən çox uzağa getməz miniyini də həlak edər.”46
Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) müsəlman camaatla bir yerdə olmağı əmr etmiş, parçalanmağı və üsyankarlıq etməyi qadağan etmişdir. Camaatı qoyun sürüsü ilə müqayisə etmiş, camaatdan ayrılmış kimsəni isə sürüdən ayrılmaqla qurda yem olmuş qoyuna bənzətmişdir.
Ona görə də Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: “Qurd, sürüdən azmış qoyunu yeyir”47. Amma heç kəs birlikdə olan camaata qalib gələ bilməz. Camaatdan ayrılmış azsaylı bir dəstə üzərində düşmənin qələbə çalması isə daha çox ehtimal edilir. Abdullah İbn Ömərin (Allah ondan razı olsun!) belə dediyi rəvayət olunmuşdur: “Ömər (Allah ondan razı olsun!) bizə əl-Cəbiyə48 adlı yerdə müraciət edərək buyurdu: “Ey insanlar! Mən sizin aranızda Allahın Elçisinin (sallallahu aleyhi və səlləm) bizim aramızda, bizə müraciət etdiyi kimi müraciət edirəm: “Sizə səhabələrimin, sonra onların ardınca gələnlərin, sonra da onların ardınca gələnlərin yoluyla getməyi tövsiyə edirəm. Bundan sonra yalan geniş yayılacaqdır. Hətta bir kəsin (Allahın adından yalan danışdığı üçün) and içməsi istənilmədiyi halda, o and içəcək, (Yalançı olduğuna görə) şahidlik etməsi tələb olunmadığı halda şahidlik edəcəkdir. Bir kişi başqa (naməhrəm) bir qadınla tək-tənha qalmasın. Yoxsa onların üçüncüsü şeytan olar. Camaatdan möhkəm yapışın, parçalanmaqdan çəkinin. Çünki şeytan tənha kimsəylədir və iki nəfərdən bir az uzaqdır. Kim Cənnətin gözəlliyini istəyirsə camaatdan yapışsın. Kim öz yaxşı əməllərindən razı, pis əməllərindən narahatdırsa, o, mömindir”49.
Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) camaat olmağı əmr etdiyi kimi, parçalanmağı və ixtilafa düşməyi də qadağan edərək buyurmuşdur: “Sizdən əvvəlkilər həddindən artıq çox sual vermək və peyğəmbərlərinə qarşı etiraz etdiklərinə görə həlak oldular”50. Digər hədisdə isə Allahın Elçisi (sallallahu aleyhi və səlləm) belə buyurmuşdur: “Həqiqətən bu ümmət yetmiş üç firqəyə parçalanacaqdır. Onlardan biri istisna olmaqla hamısı Cəhənnəmdə olacaqdır”51.
Eynilə Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) müsəlmanların başçısına beyət (sədaqət andı) etməyi əmr etmiş və buyurmuşdur: "Kim “onun boynuna beyət düşmür” - deyərək ölərsə, o cahiliyyə ölümü ilə ölər"52. Bəzi insanlar bu məsələdə zəlalətə düşərək belə düşünürlər ki, onların boynunda beyət yoxdur. Çünki onlar fərdi olaraq hakimin yanına gedib, onun əlini sıxıb ona beyət etməmişlər. Bu isə cəfəng bir xətadır. Çünki səhabələr (Allah onlardan razı olsun!) Əbu Bəkrə (Allah ondan razı olsun!) beyət edəndə müsəlmanların hamısı fərdi şəkildə beyət etmək üçün onun yanına getmədilər. Onların içərisindən yalnız ixtiyar sahibləri beyət aldılar, bununla belə beyət təsdiq olundu və Əbu Bəkrin (radiyallahu anhu) yanına fərdi şəkildə gəlməyən hər kəsin beyəti bərqərar olundu; onlar nə Əbu Bəkri (radiyallahu anhu) gördülər, nə də onun zahirinə baxdılar. Bu da müsəlmanların hər zaman və hər yerdə gəldikləri yekdil rəydir. Bununla belə hər kəsin fərdi şəkildə beyət etməsinin vacib olduğunu və əks təqdirdə onun beyətinin olmadığını demək düzgün deyildir. İxtiyar sahibləri beyət (hüququ) almış, xilafət, səlahiyyət və ya rəhbərlik bərqərar olmuşdursa artıq beyət də onlara vacib sayılır. Onu rəhbər qəbul etmədən, gecəsini keçirmək həmin şəxsə halal deyil. Ona görə də, bunu yerinə yetirmədən hətta bir gecə keçirmək belə düzgün deyildir. O, bu əməli ilə cahillik dövrünün ölümü ilə ölərək özünü məhv etmiş olar. Belə şər əməldən Allaha sığınırıq.
Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) müsəlmanların rəhbərinə itaət etməyi əmr etmiş, Əzəmətli və Uca Rəbbimiz də bunu açıq aydın vəhyində açıqlayaraq buyurmuşdur:
“Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən olan ixtiyar sahiblərinə itaət edin". (ən-Nisa :59)
Allah təala ilk olaraq Özünə, sonra Elçisinə, daha sonra isə asilik olmayan mübah işləri, itaəti buyuran əmirlərə müti olmağı əmr etmişdir. Buna görə, əgər onlar asilik (Allahın buyurduqlarına zidd) olmayan bir şeyi əmr edirlərsə, müsəlmanların ona itaət etməsi vacibdir. Heç kəsin: “Mən onlara yalnız Allaha itaət olan məsələlərdə itaət edəcəyəm” - deməsi düzgün deyildir. Çünki Allahın Elçisi (sallallahu aleyhi və səlləm) yalnız Allaha asiliyi əmr edən rəhbərlərə itaət etməməyi buyurmuşdur. Allahın Elçisinin (sallallahu aleyhi və səlləm) sözündən çıxan nıticəyə görə, onlar Allahın buyurduqlarına zidd olmayan bir şeyi əmr etdikdə müsəlmanların ona itaət etməsi və onu dinləməsi vacibdir. Bu, Allahın buyurduqlarına zidd olmayan məsələlərdə aydın görünür. Buna misal olaraq yol hərəkət qaydaları və ona bənzər məsələləri qeyd etmək olar. Əsas odur ki, belə məsələlər Allahın buyurduqlarına zidd olmasın. Rəhbər, ümümi məqsəd və mənfəətlərin təşkili üçün insanlara bu cür əməlləri vacib edə bilər və belə halda ona itaət etmək vacibdir. Əgər bu işlərdə rəhbərə itaətsizlik edilərsə cəmiyyətdə özbaşnalıq artar və sabitlik pozular. Ona görə Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: “Kim mənə itaət edərsə, Allaha itaət etmiş olar. Kim mənə asi olarsa, Allaha asilik etmiş olar. Kim rəhbərə itaət edərsə, mənə itaət etmiş olar. Kim də rəhbərə asi olarsa mənə asi olar”53. Bu məsələyə dair dəlillər çoxdur. Bununla yanaşı, mövzunu uzatmaq niyyətimiz yoxdur. Mən artıq bu məsələni “Rəhbər və itaətkarların hüquqları”54 adlı əsərimdə daha geniş açıqlamışam.
Eynilə, Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) müsəlmanların birliyini dağıtmaq, hərc-mərclik və qeyri-sabitlik yaratmaq üçün gələn şəxsə qarşı mübarizə aparmağı əmr etmişdir.
Hətta (rəhbərlikdə iddialı olan) ikinci şəxs birincidən daha yaxşı olsa da birincini tərk edib ikincini dəstəkləmək qadağandır. Çünki, müsəlmanların məsələləri bir nəfər tərəfindən nizama salınıbsa, başqa birinin gəlib əvvəlkini rüsvay etməsinə icazə vermək insanlar arasında hərc-mərclik və nahaq qan axıtmağa səbəb olmaqdır. Beləliklə, o, müsəlmanların vahid camaatının işlərini korlayar, qan tökər, insanların şərəfini təhqir edər və böyük fitnə-fəsad salar. Şəriətdə öz təsdiqini tapmış qaydalardan birinə görə: "Özündən daha böyük zərərin qarşısının alınması üçün kiçik zərərə icazə verilə bilər"55.
Dostları ilə paylaş: |
