Xələfli A. A

 
126 
süxurdursa, o zəif maqnit sahəsinə malikdir, əgər bu böyük maqnitli 
süxurlar arasında yerləşibsə, maqnit planalma xəritələrində asanlıqla 
görmək olacaq. 
Geoloji 
xəritəalma  zamanı  maqnit  kəşfiyuatı  işləri 
hidrotermal  dəyişikliklərə  məruz  qalmış  süxurlarla  təmsil  olunan 
tektonik  pozulmaları  izləmək  məqsədi  ilə  çox  sə-  mərəli  istifadə 
olunur. Dərin maqnit sahəsində pozulmalar müxtəlif formada təzahür 
edir.  Tektonik  pozulmalar  çox  hallarda  özlərini  müsbət  aydın 
anomaliya  kimi  göstərir,  Bunun  da  səbəbi  tektonik  pozulma  olan 
yerlərdə ferromaqnit minerallarla zənginləşmə prosesi baş verdiyi ilə 
izah  olunur.  Məlumdur  ki,  tektonik  pozulmalar  olan  sahələrdə  nor-
mal  maqnit  sahəsi  fonunda  mənfi  xətti  maqnit  anomaliyası  qeyd 
olunur,  bu  o  deməkdir  ki,  tektonik  pozulmaların  çatları  çoxlu 
miqdarda  kvarsla  dolmuşdur.  Hal-hazırda  maqnit  kəşfiyyatı  üsulu 
böyük  miqyaslı  geoloji  xəritə  almada  qabaqcıl  üsullardan  birinə 
çevrilmişdir. 
Maqnit  kəşfiyyatı  üsulunun  geniş  istifadə  olunduğu  sahə 
müxtəlif faydalı qazıntı yataqlarının axtarılmasıdır. Maqnit kəşfiyyatı 
üsulu  birbaşa  dəmir,  boksit,  marqans  filizəri  və  s.  faydalı  qazıntılar 
kəşfiyyatında  geniş  istifadə  olunur.  Maqnit  kəşfiyatı  üsulunun 
maqnetit  filizli  yataqların  aşkar  edilməsində  geniş  istifadə 
olunmasının  səbəbi  həmin  yatağın  güclü  maqnit  sahəsinə  malik 
olması və yataq üzərində yüksək gərginlikli anomaliyanın olması ilə 
əlaqədardır.  Ona  görə  də  maqnit  kəşfiyyat  üsulu  dəmir  filizi 
yataqlarının  axtarışında  yataq  haqda  qabaqcadan  məlumat  almaq 
üçün ən yaxşı üsuldur. 
Bundan  başqa,  maqnit  kəşfiyyatı  üsulu  həm  filiz,  həm  də 
qeyri-filiz  yataqlarını  aşkar  etməkdə  geniş  istifadə  olunur,  çünki  bu 
yataqlar  həm  əsasi,  həm  də  ultra  əsasi  süxurlarla  əlaqədardır  (nikel, 
xrom,  titan,  almaz  və  s.).  Əlvan,  nadir,  nəcib  metallar  filizi  aksesor 
maqnit  mineralı,  skarnlarda  əmələ  gələn  filiz  yataqları  (volfram, 
molibden,  mis  və  s.)  bir  qayda  olaraq  maqnitit  mineralı  ilə  zəngin 
olur. Əksər hallarda müxtəlif yataqların axtarışında maqnit kəşfiyyat 
üsulu müxtəlif geofiziki üsullarla birlikdə geniş istifadə olunur. 

---

 
127 
 
 
 
 
 
 
 
İkinci hissə 
QRAVİ KƏŞFİYYAT 
Qravi kəşfiyyat ərazinin geoloji quruluşunun öyrənilməsində, 
faydalı  qazıntıların  kəşfiyyatında  və  axtarışında  istifadə  olunan 
Geofiziki üsuldur. 
Qravimetrik tədqiqatların əsas məqsədi Yerin formasını, onun 
daxili  quruluşunu,  peyk  və  raketlərin  hərəkətinin  trayektoriyasının 
təyini  və  bir  çox  naviqasiya  məsələlərinin  həllində  geniş  istifadə 
olunur. 
Qravi  kəşfiyyat  üsulundan  həm  regional,  həm  də  dəqiq 
geoloji tədqiqatlarda: neft və qaz saxlayan strukturların, dəmir filizi, 
sulfid  və    faydalı  qazıntıların  axtarışında  və  nəhayət  dağ-mədən 
geoloji işlərində geniş istifadə olunur. 
Qravi  kəşfiyyat  sərbəstdüşmə  təcilinin  nisbi  dəyişməsini, 
qravitasiya  potensialının  törəmələrini  təyin  etməklə  qravitasiya 
sahəsinin  anomaliyasını  ayıraraq,  onları  geoloji  cəhətdən  izah  edir. 
Qravimetrik  kəşfiyyatın  səmərəli  istifadə  olunması  mühitin  fiziki 
geoloji  modelinin  yaradılması,  onun  dəqiqliyi  və  qravi  kəşfiyyat 
işlərinin müfəssəlliyi(səlisliyi)  ilə təyin edilir. 
X Fəsil 
QRAVİ KƏŞFİYYATIN NƏZƏRİ  ƏSASLARI 
§39. Ümumi çazibə qanunu və qravi kəşfiyyatın fiziki əsasları 
Qravi  kəşfiyyat  üsulunun  nəzəri  əsasını  XVII  əsrdə  İsaak  Nyuton 
tərəfindən kəşf olunan ümumdünya Cazibə qanunu təşkil edir. Qanun 
belə ifadə olunur: Əgər m
1
 və m
2
 kütləsinə malik olan nöqtəvi yüklər 
q  məsafəsində  yerləşibsə,  bu  kütlələr  bir-birini  qarşılıqlı  Ğ  qüvvəsi 
ilə cəzb edəcəklər. Bu qüvvə kütlələrin mərkəzini birləşdirən düz xətt 
boyunca  yönəlir  və  kütlələrin  hasili  ilə  düz,  aralarındakı  məsafənin 
kvadratı ilə tərs mütənasibdir.   

---

 
128 
                                   
2
2
1
r
m
m
G
F

 
Burada,  G  cazibə  sabitidir;  beynəlxalq  vahidldr  sistemi  VS-də 
G=66,73

10

m
3
  (kQs
2
)  Yer  səthində  olan  bütün  cisimlərin  Yerlə 
qarşılıqlı təsirdə olduğu bu qanuna tabedir. 
Hər  hansı  bir  cismin  kütləsi  havada  onun  həcminin  V  sıxlığına, 
vurma hasilinə bərabərdir.     m
1
=V
1
•

1
  
Yer qabığında  yerləşən geoloji  cismin  (kutlənin) sıxlığı sıfra 
bərabər deyil. Buna görə də bu və ya digər geoloji cismin (kutlənin) 
tərəfindən  yaranan  cazibə  anomaliyasını  təyin  etdikdə,  bu  kütləni 
özündə  yerləşdirən  və  sıxlığa  malik  olan  mühitin  cazibə  qüvvəsinə 
təsirini  nəzərə  almaq  mütləq  lazımdır.  əgər  kütləni  özündə 
yerləşdirən  mühitin  sıxlığını 

ο
  ilə  işarə  etsək  və  cismin  (kütlənin) 
sıxlığı 

1
 olsa, onda cazibə anomaliyası qalıq (artıq) kütlə tərəfindən 
yaradılacaqdır. 
                                        m
1
=V
1
(

1
 -

ο
  ) 
 (

1
  və 

ο
    cismin  və  cismi  özündə  yerləşdirən  mühitin  sıxlığıdır. 
Bunların  fərqinin  həçmə  vurulmasına  cismin  qalıq  (art)  kutləsi 
deyilir. Qalıq sıxlıq həm müsbət, həm də mənfi ola bilər, bu cismin 
(kutlənin), yaxud cismi özündə yerləşdirən mühitin sıxlığın çox və ya 
az  olmasından  asılıdır.  Ona  görə  də  ağırlıq  qüvvəsinin  yaratdığı 
anomaliya ya mənfi, ya da müsbət ola bilər. 
1-ci  misal.  Qabarıq  qırışıqlığın  nüvəsi  böyuk  sıxlığa  (

1
) 
malik əhəng daşlarından ibarətdir, yerləşdiyi mühitin sıxlığı (

ο
  ) az 
sıxlığa  

---