Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
336 gəlir ki, süxurların elektrik xassələri süxurun nəmliyindən, bu suların duzluluğundan Yeraltı suyun növündən (süxurun boşluqlarını, çatlarını, məsamələrini dolduran suyun dərəcəsindən: bağlı, sərbəst, bərk) asılıdır. Elektrik parameterlərinin süxurun su ilə doyma dərəcəsi arasında əlaqə cədvəldə gəstərilib və bir neçə emprik asılılıqlarla ifadə olunub. Elektrik kəşfiyyatından başqa bu məsələlərin həlli üçün seysmik, az hallarda qravi- maqnit, termometriya, radiometriya və nüvə fizikası üsulları istifadə olunur. Qrunt suları Yeraltı sel kimi (10 m-dən-30m-əqədər) çox da dərin olmayan qatlarda yerləşir. Qrunt suları olan ərazidə geoloji kəsilişlər üfüqi laylardan ibarətdir. Ona görə bunun öyrənilməsi üçün şaquli elektrik zondlama və gətirilmiş polyarizasiya üsulundan istifadə olunur. Sulu layları izləmək üçün açıq sahələrdə iki paylama elektrodlu elektrik profilləmə qurğusundan istifadə olunur. Linza formalı şirin suları susuz ərazilərdə duzlu sulardan ayırmaq üçin şaquli zondlama üsulundan, tezlikli zondlamadan, radiokipdən və aeroelektrik axtarışları üsullarından olan fırlanan maqnit sahəsindən istifadə olunur. Axırıncı iki üsulla linza formalı şirin su layı üzərində elektromaqnit sahəsinin komponenti olan maqnit gərginliyinin azalması müşahidə olunur. Yeraltı suların axma istiqamətinin sürətini yük üsulu yaxud təbii sahə üsulu ilə təyin edirlər (dördüncü hissəyə bax). Artezian suları xeyli dərinlikdə yerləşirlər (1 km-ə qədər), ona görə də artezian hövzələrini tapmaq üçün elektrik kəşfiyyatından istifadə olunur (şaquli elektrik zondlamadan, elektrodlar arasında məsafə AB 10 km-ə qədər olur). Çat, tektonik, karst suları çox hallarda karbonatlı süxurlarda yerləşir, terrigen metamorfik və vulkanik süxurların massivləri ilə gücləndirilir. Bu növ sular süxurlar dağılan, parçalanan yerdə toplanılır, bu suyu saxlayan həmin monolit süxurlar olurlar. Geofiziki tədqiqatlar qarşısında duran əsas vacib məsələ çatlarla 337 səciyyələnən sahələri, karst əmələ gələn hissələri, çatlı sahələrin qalınlığının təyini, layların su ilə doymasını, onların ehtiyatının hesablanmasını, köklü süxurların üst qatında depresiya zonalarının aşkar edilməsindən ibarətdir. Bu məsələlərin həllində elektrik kəşfiyyatı üsulu ilə bərabər maqnit və seysmik kəşfiyyt üsulu da tətbiq olunur. Dəyirmi şaquli zondlama üsulu çatların əmələ gəlmə istiqamətini təyin etməyə, eyni zamanda yerləşdiyi dərinliyi, yatım bucağını təyin etməyə imkan verir . § 122. Geoloji mühəndis tədqiqatları Geoloji mühəndis işlərində geofiziki tədqiqatlar özünəməxsus xüsusiyyətə malikdir, yəni öyrənilən hədəf az dərinlikdə yerləşir, böyük dəqiqliklə təyin olunmalıdır və düzgün nəticələr alınmalıdır. Bundan başqa, geofiziki üsul süxurun fiziki mexaniki xassələrini, tikinti aparma ərəfəsində isə geoloji mühəndis şəraitin dəyişməsini öyrənməklə bərabər, qurulan (tikilən) binanın istifadəsi dövründə baş verən dəyişikliklərin öyrənilməsi ilə məşğul olur. Buna görə də elektrik kəşfiyyatı üsulu ilə bərabər seysmik kəşfiyyat, seysmoakustik və ultra səs üsulu bu məsələlərin həllində böyük rol oynayır. Süxurların xəritəyə alınması, köklü süxurların relyefinin öyrənilməsi elektrik kəşfiyyat (EP) və seysmik kəşfiyyat üsulu ilə aparılır. Ayrı-ayrı hallarda təbii elektrik sahəsindən istifadə olunur, bu üsulun köməyi ilə köklü süxurların relyefində Yeraltı suların azalma istiqamətində süzülüb axma zonalarını təyin edirlər. Əlverişli fiziki- geoloji şəraitdə köklü süxurların relyefin qravi kəşfiyyatla aydın aşkar etmək olur. Köklü süxurlar üçün əlverişli şərait onun laylara və bunu örtən boş süxurların sıxlıqlarına görə laylara ayrılmasıdır digər tərəfdən belə sahə Yer səthində tədqiqat aparılan sahənin relyefinin sabit olması deməkdir. Qurunt sularının səviyyəsi tədqiqat aparılan sahələrdə əsasən şaquli elektrik zondlama üsulu ilə yanaşı seysmik profilləmə üsulu ilə də təyin olunur. Qrunt suyunun səviyyəsi uzununa dalğaları 338 sındıran səthə çevrilir və seysmik profilləmə zamanı uzununa baş dalğaların gəlmə müddətinin dəyişməsinə səbəb olur. Qruit sularının səviyyəsinin təyini süxurun catlılığı və karst zonalarının olması ilə çox əlaqədardır və geoloji-mühəndis şəraitini öyrənməkdə böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki yaşayış və sənaye binalarının tikintisində və bu obyektləri su ilə təmin etmək ücün axtarış işlərinin aparılmasında mühüm Yer tutur. Geoloji-mühəndis axtarışlarında sürüşmələrin öyrənilməsi, xüsusilə uzunmüddətli aparılır ki, sürüşmənin baş verməsinin səbəblərinin və dinamikasının öyrənilməsinə kömək etsin. Bunu öyrənmək üçün elektrik kəşfiyyatından, yüksək dəqiqlikli maqnit və mikroseysmik üsuldan istifadə olunur. Süxurların fiziki-mexaniki xassələrinin geofiziki üsulla öyrənilməsi bu işlərə sərf olunan xərcin azalmasına və əmək məhsuldarlığının artmasına səbəb olur. Ən vacib və birinci məsələ geoloji-mühəndis axtarışlarında öyrənilən sahələrin sıxlığının öyrənilməsindən ibarətdir. Bu işləri qravimetrik və nüvə-geofiziki üsullarla (qamma-qamma planalma) aparılır. Bu axtarışlar Yer səthində quyularda, mədənlərdə şaxtalarda aparılır. Qeofiziki üsulları kompleks şəkildə istifadə etməklə, seysmik, seysmoakustik, ultrasəs ölçmələri ilə süxurların dinamik elastiklik xassələrini öyrənməklə, müqayisə yolu ilə statik parametrlərə keçmək mümkündür. Hidrogeoloji və geoloji-mühəndis axtarışlarında qeofizika üsulundan istifadə olunması hər gün genişlənir. Tədqiqatın qarşısında duran məsələlər genişlənir və geofizika elminin özünün inkişaf prosesi baş verir. Bunların hamısı tələb edir ki, ümumi geofizika və xüsusi geoloji-mühəndis ədəbiyyatları ilə müntəzəm şəkildə tanış olmaq və onlardan istifadə etmək olduqca vacibdir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|