XəZƏr universiteti erciyes universiteti

110 

 

kendi edebiyat tarihinin Sümerler’e kadar gittiğini iddaa ederler. Ancak uzun süreli 

Sovyet idyolojisinin etkisi ile Kumuklar’ın edebiyatı, dili ayrıca araştırılır. Son dö-

nemlerde Kumuk edebiyatının tarihinin 16. Yüzyıla ait olduğu kanısına varmışlar. 

Özellikle  Kemal  Ummu  Nurin’in  kumuk  edebiyatının  başlangıcını  teşkil  ettiğini 

söylüyorlar. İlginçtir ki, Kemal Ummu Nurin’in şiirlerinin dili çağdaş Kumukçaya 

çok uzaktır. Ancak Anadolu ve Azerbaycan türkçesine çok yakındır. Bu da bir kez 

daha Sovyet İdyolojisinin Kumuk dili, tarihi ve edebiyatı üzerindeki yanlış ve te-

hlikeli etkisini ortaya koymaktadır.  

Kumuk  halkı  200  seneye  yakın  bir  zaman  içinde  Rusya’nın  işgali  altında 

olmuştur. Son 70 sene ise SSCB’de olmuştur. Bu politika aynı kökenden, genden 

olan halkların yakınlaşmasına engel olmuş, onların bir-birinin tarihini, edebiyatını 

öğrenmesini istememiş ve bunu milletcilik olarak nitelendirerek kötülemiştir. Oysa 

Rusların, Belarusların ve s. ayrı soydan olan halkların tarihinin, kültürünün, folk-

lorunun – halkbiliminin ve s. öğrenilmesine destek vermiş, bunu “beynelmilelcilik” 

olarak tanıtmış, desteklemiş ve yaymıştır. Aynı soydan, milletden olan Türk halkları 

ise bir birinden uzaklaşmış ve ilişkileri zayıflamıştır.  

 

Sonuç 

Sovyetler çöktükden sonra Türk halkları hemen kendi özgeçmişine dönerek 

soyunu  araştırmağa  başlar.  Bu  gün  dünyada  Turan  siyasi  Türk  birliği  kurulması 

yolunda oldukça citti işler görülmekte. Bu bütün Türklerin bir olması, yakınlaşması 

demektir. Kumuklar da kendi tarihlerini, folklorunu geneltürk kontekstinde öğren-

meğe, araştırmağa başlamıştır. Azerbaycan folklorşünasları – halkbilimcileri de Ku-

muk ve diğer Türk devletlerinin folklorunu bu kontekstte araşdırmağa başlamıştır. 

Bununla da Türk tarihinin gelişimine güçlü etki etmiş oldular. Manevi açıdan, politik 

açıdan ve ekonomik projelerin gerçekleşmesi sonucunda Türk dünyasının birleşmesi 

ve bir güç halinde faaliyet göstermesi bu gün gerçektir. Ama malesef ki, büyük hayal 

kırıklığıyla söylememiz lazım ki, uzun zamandır Kumukça askeri, bilimsel teknik 

konuda makaleler yazılmıyor. Bu konudaki makaleler esasen Rusça yazılır. Bu da 

her ne kadar zengin olsa da, dilin kurumasına, çökmesine neden olur. Çünkü kumuk 

yazarlarının bir kısmı, bilim adamlarının da hepsi yazılarını Rusça yazar. Böylece 

kendileri de giderek rusdüşünceli olmağa doğru giderler. Şehirlerde yaşayan kumuk-

lar resmi yerlerde olduğu gibi, evlerinde de sadece Rusça konuşurlar. Kumukça ko-

nuşan  kısım  ise  köylerde  yaşayanlardır.  Bu  durumda  da  folklor  dili  her  ne  kadar 

zengin olsa da, edebi dil yok olmakta. Bu da dolayısıyla Kumukçanın yokoluşumu 

demektir.  

 

KAYNAKÇA 

Azerbaycan Türkçesinde: 

Dünya xalqları tarixi, (etnoqrafik ensiklopedik melumat kitabı). (1998). Azerbaycan 

Ensikopediya Neşriyyat Birliyi, Bakı.  

Şamil Ali. (2010). Uyğur, Gagauz, Guzey Gafgaz Türklerinin folkloru ve edebiyatı. 

Bakı.  

Şamil,  Ali.  (2002).  “Köroğlu  eposunun  variantları  Ali  Kamalı  arşivinde”.  Dede 

---

111 

 

Korkut, Bakı, sayı, 4.  

Uşag ensiklopediyası. (1999). Üç ciltte. 3. cilt. Bakı, Azerb. Ensik-sı Neşriy. Poliq-

rafiya Birliyi, Bakı 

Türkiye Türkçesinde: 

Erol Öztürk. (2008). Kumuk Halk Şairi Yırçı Kazak. 280 s. Ankara, 1. Basım 

Pekaçar  Çetin.  (1998).  Kumuk  Türkleri  Edebiyatı.  TürkDünyası  El  Kitabının4. 

cildinde Ankara s. 319-340 

Rusça: 

ИсаевМ. И. (1970). Стотридцатьравноправных, Из. “Наука”, Москва.  

Xalipaeva  İ.  (1993)  Мифология  итенгрианская  религия  древних  тюрков. 

Научный вестник столицы. 2012, № 10-11 

http://zertteushi. kz/admin/uploader/upload/20130108153017512. pdf#page=80 

 

Резюме 

 

КУМЫКИ НАХОДЯШИЕСЯ НА ГРАНИ ИСЧЕЗНОВЕНИЕ 

 

Айнур  Газанфергызы 

 

Первый источник в котором отмечено слова «кумук», это произведение 

«ДиваниЛугат-иттурк»  Махмуда  Кашгарли.  Автор  произведения  объясняет 

словокумук  как  «имя  одного  из  беков,  рядом  с  которым  когдато  я  был».  У 

кумуков есть богатый фольклор, литература, язык. Если принять во внимание, 

что  кумукский  язык  смесь  кыпчакского  и  огузского,  то  можем  увидеть  его 

длину  на  сколько  богат  этот  язык  и  на  сколько  богатую  литературу  может 

создать этот язык.  

Политика  Россиичерез  Кавказ  долгое  время  заставил  кумуков  забыть 

свой язык, идентичность, культуру и ассимилировать их. Но к счастью кумуки 

все ещё идут против этой политике. И с большим усилием охраняют свой язык, 

культуру.  

Ключевые  слова:Кумуки,  кумукский  язык,  кумукский  фольклор, 

кумукская литература, кумукская культура, Северный Кавказ, Россия  

 

 

                                                 summary 

 

KUMUKS WHO ARE ON THE ADGE OF DISAPPEAR 

 

Aynur   Gazenfergizi 

 

The first source which is written the word "Kumuk' is in trace ' DiwaniLugat-

it Turk " of Mahmoud Kashgarly. Copyright work explains the word as " Name one 

of  the  Beys  which  once  upon  a  time  I  was  there.  "Kumuks  have  a  rich  folklore, 

literature, and language. If we take into account that Kumuk language is from mix 

of the languages of Kipchak and oguzfline, we can see that this language so rich and 

---