XəZƏr universiteti erciyes universiteti

95 
 
den geldiğini söyleyenler de olmuştur.
1
 Türkmânend, Türk gibi, Türk’e benzer de-
mek olup, yerleşik Türklerden ayırt etmek için kullanılmıştır. Buna göre Türkmen-
lerin yerleşik hayata geçmemiş, kurulu düzene göre değil de, kendi yasalarına göre 
yaşayan, yarı göçebe hayat tarzını benimseyen, topluluklar için kullanıldığını söyle-
yebiliriz. Eski metinlerimizde rastladığımız “Hayme-nişîn” ve “Badiye-nişîn” keli-
meleri üzerinde durabiliriz. Arapça Haime (çadır), ve Farsça Nişin (oturmak)’den 
yapılma  birleşik  bir  kelime  olan  Hayme-nişîn,  çadırda  oturan  göçebe  demektir
2
. 
Doktora öğrencim Hasan Aslan’ın “XVII. Yüzyılda Maraş” konulu tezinde geçen 
“Urban”, “Ekrad” ve “Türkmen” eşkıyası ifadesinden hareketle, yerleşik olmayan 
ahalinin  Türk  olanlarına  Türkmen,  Kürd  olanlarına  Ekrad  ve  Arab  olanlarına  da 
Urban  deniliyormuş
3
.  Bu  isimlendirmelerin,  bilhassa,  “Şer’iyye  Sicilleri”nde,  dö-
nem dönem, “Ekrad-ı Türkmenan” ve “Türkmenan-ı Ekrad” biçimlerinde görüldü-
ğünü de ilave etmek lazımdır. Arapça Urban kelimesinin tekili olamayıp, bu kelime 
Çöl Araplarını, Arap Bedevilerini karşılamaktadır
4
. Bazen Urban yerine “A’rab” da 
kullanılmaktadır ki, Kur’ân-ı Kerim’de de geçmektedir
5
. A’rab, Badiye-nişîn yani 
çölde oturan Arab kabileleri demek olur
6
. “Türk”e gelince, bu kelime medeni yaşamı 
benimsemiş, yerleşik hayata geçmiş, bütün Türk boylarını ifade etmelidir. Oğuzlar 
  Türkmenler  Türkler  diyebiliriz.  Türkiye  Selçuklu  Devleti  kurulduğunda,  bu 
devletin kurucusu olan Gazi Süleyman Şah’ın ele aldığı önemli konulardan biri de, 
mütemadiyen  gelmekte  olan  Türkmenleri  yerleşik  hayata  geçirmek  olmuştur.  Bir 
Orta Doğu kurumu olan Ahîliğin Anadolu’da kurumsallaşmaya başlaması bu sulta-
nın zamanlarına kadar çıkmaktadır.  
Anadolu  “Afro-Avrasya”  nın  kesişme  noktasında  bulunmaktadır.  Buradan 
bakılınca her kıta yakındır. Anadolu’nun bu özelliği iki konuyu öne çıkarmıştır: 
1.
 
Afro-Avrasya’da söz sahibi olmak isteyen güç veya güçler Anadolu üze-
rinde hep talepte bulunmuşlardır.  
2.
 
Anadolu’nun birden fazla devlete tahammülü olamayacağı, hasebiyle, bu-
rada hâkim devletin mana ve madde planında güçlü olması zarureti ortaya 
çıkmıştır. Talepler ve retler, bütün zamanlarda Anadolu’yu bir çatışma or-
tamı haline getirmiştir.  
Oğuzlar-Türkmenler, Selçuk Bey’in önderliğinde Maveraünnehr’e geldikleri 
zaman burada pek rahat yüzü görmediler. Sultan Tuğrul Bey’in ifadesiyle “Bu yurt-
ların garipleri” oldular. Türklerin Orta Doğuda ve özellikle Anadolu’daki gariplik-
leri, Osmanlı Devleti’nin Fırat’ın batısına ve doğusunu sahip olmasıyla, kısmen sona 
ermiş, “Misak-ı Milli” ile sınırları belirlenmiş Anadolu’da Türklerin sahipliği pekiş-
tirilmiştir.  Papalığın  öncülüğünde  Avrupa, Türkleri Anadolu’dan  çıkarmak,  müm-
künse  yok  etmek  suretiyle,  eski  Hristiyanlık  yurtlarına  yeniden  sahip  olmak  için 
                                                        
1
 Mütercim Asım Efendi, Burhan-ı Katı, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 2000, s. 786. ; Ahmet Vefik 
Paşa, Lehçe-i Osmani, Cilt 1, s. 396.  
2
 Şemseddin Sami Bey, Kamus-ı Türkî, s. 595.  
3
 Hasan Aslan, “XVII. Yüzyılda Maraş”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih 
Anabilim Dalı, Yeni-Yakınçağ Bilim Dalı, Doktora Tezi, s. 215-216.  
4
 Şemseddin Sami Bey, age, s. 932.  
5
 Kur’ân-ı Kerim, Fetih Suresi, 26. Cüz, 48. Sure, 11. Ayet.  
6
 Şemseddin Sami Bey, age, s. 130-260.  

---

96 
 
“Haçlı  Seferleri”ni  başlattılar.  Türkiye  Selçukluları  Anadolu’yu  haçlılara  yar  et-
memiş, Haçlıların artıkları Antakya’yı, Urfa’yı, Trablusşam’ı ve Kudüs’ü ele geçi-
rerek, birer Haçlı devleti kurmuşladır. Selçuklu sultanı Aksungur Ahmet Sancar’ın 
ifadesiyle Filistin “domuz sürülerine otlak olmuş, şaraplarını sattıkları bir yer haline 
gelmiş, Müslüman kadınlarına el uzatılmış”
1
 ne Abbasi, ne de Fatımi Halifeliği bu 
İslam yurtlarını koruyabilmiştir. Haçlılar nazarında Müslümanlar “bilâtefrik-i cins 
ve mezheb” bir idi. İşgal ettikleri yerlerde Müslümanları milliyetlerine, cinsiyetle-
rine, mezheblerine ve tarikatlarına bakmaksızın katletmişlerdir. Anadolu’ya gelen ve 
burayı yurt edinen, eş zamanlı olarak devletli olan Türklerin ilk korkutulmaları Haç-
lılar eliyle olmuştur. Selçuklu Türkleri Haçlı saldırıları karşısında asla ümitsizliğe 
düşmemişler  ve  geriye  dönmeyi  hiç  düşünmemişlerdir.  Haçlı  seferlerinin,  bütün 
dünya Hristiyan oluncaya kadar devam edeceği, ne kadar Müslüman öldürürlerse o 
nispette  sevap  kazanacakları,  esir  ettikleri Müslümanların,  velev  ki  bunlar  Hristi-
yanlığı kabul etmiş olsunlar, cümlesinin haçlıların neslen be neslin köleleri olacağı 
papalık  tarafından  ilan  edilmişti.
2
  İslam  dünyası,  aklını  kullandığı,  meşruata  ve 
makulâta  eş  değer  verdiği  zamanlarda  Haçlı  seferlerine  mola  verilmiş,  “Allah’ın 
üzerlerine pislik attığı”
3
 zamanlarda, yani aklı dışladıklarında Haçlı seferleri yeniden 
başlamış ve milletimiz XX. yüzyılın başlarında “ehl-i salibin son savletine maruz 
kalmış”tır.  
Anadolu, sırasıyla Roma-Pers, Doğu Roma-Sasani ve İslam-Bizans mücade-
lelerine sahne olmuş, kesintisiz devam eden bu savaşlar Anadolu nüfusunu seyrek-
leştirmiş veya bu ülkeyi ıssızlaştırmıştır. Nüfusun önemli bir kısmı adalara ve Bal-
kanlara göç etmiş, kalanların bir kısmı iç kalelere ve çok azı da dağların yücelerine 
sığınmışlardır  ki,  bu  sonuncular  genellikle  “Ortodoks  Bizans’ın”  zulmüne  uğra-
yanlardı.  
Selçuklu öncesi Anadolu’nun otantik (yerli) halklarının kimlerden ibaret ol-
duğunu  pek  bilemiyoruz.  Bildiğimiz  kadarıyla  bunlar;  Rumlar,  Ermeniler,  Sürya-
niler, Araplar, Yahudiler ve Ahmet Vefik Paşa’nın, “Kürdistan”ı tanımlarken, bura-
sının Diyarbakır vilayeti ile Van’ı da içerdiğini söylemesine bakılırsa Kürdleri de 
ilave  etmek  lazımdır.
4
  Nitekim  Selçuklu  Sultanı  Muhammed  Alparslan,  Suriye- 
Mısır Seferine giderken, Doğu Roma İmparatoru Romanos Diogenes’in eski Hris-
tiyanlık yurtlarını yeniden ve nihai olarak imparatorluk arazisine katmak amacıyla, 
Ahlât  üzerine  yürüdüğünü  duyup,  süratle  geri  dönerken,  gidişinde  ve  dönüşünde 
Fırat’ı  geçerken  ordusunun  büyük  bir  kısmını  kaybetmiştir.  Belirtelim  ki,  Sultan 
Alparslan  Fırat  Nehri’ni  geçen  ilk  hükümdarımızdır.  Selçuklu  Sultanı  ordusunun 
kayıplarını telafi etmek için, kendisine tabi devletlere, beyliklere birer menşur ile 
başta vezir Nizamü’l Mülk olmak üzere kurmaylarını göndermiştir. Sultanın talebine 
icabet edenler arasında, sayıları 10. 000 kişiye ulaşan, Kürdlerin de bulunduğunu 
                                                        
1
 Mehmet Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Cilt 2, II. İmparatorluk Devri, TTK 
Yay., Ankara 1954, s. 227.  
2
 Nigel Cliff, Son Haçlılar, Çev. Deniz Güzelgülgen, Remzi Kitabevi, İstanbul 2013, s. 82.  
3
 Kuran-ı Kerim, Yunus Suresi, Cüz 11, Sure 10, Ayet 100.  
4
 Lehçe-i Osmanî, Cilt 2, İstanbul, Tarihsiz, s. 999.  

---