Xülasə. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını məhdudlaşdıran əsas amil

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

52 

existing  problems  have  been  brought  up  for 

discussion. 

 

Роль проекта “Строительство Мин-

гечаурского гидроуçла и орошение Ку-

ра-Араксинской низменности» в соци-

ально-экономическом развитии Азер-

байджана и нынешняя ситуация 

 

Гасанов Ф.Г., к.т.н, доцент, Аç.А.С.У 

Пашаев Н.I., магистр, Аç.А.С.У 

 

Реçşме 

 

В  статье  дается  информация  о  про-

екте,  предложенном  для  рационального 

испольçования водных запасов реки Кура 

и  о  проектных  показателях  Мингечаурс-

кого  водохранилища.  Информация  о  до-

кументах,  докаçываşщих  эксплуатациş 

водохранилища не соответствующую про-

ектным  показателям  также  нашло  отра-

жение в статье. Существующие проблемы 

тоже были выведены на обсуждение.  

 

Məqaləyə “Azdövsutəslayihə” 

İnstitutunun direktoru, əməkdar mühəndis, 

t.e.n., dos. E.P.Paşayev rəy vermlşdir.

 

UDK: 697 

F.S. QULİYEV, G.İ. ADİLLİ 

 

Azərbaycan Memarliq və İnşaat Universiteti 

 

RADİAL KANALİZASİYA  DURULDUCULARININ KONSTRUKSİYASININ 

TƏKMİLLƏŞDİRILMƏSİ  SAHƏSİNDƏ ONLARIN İŞINİN  

İNTENSİVLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ 

 

 

Məlum  olduğu  kimi  yerüstü  axımların 

təmizlənməsi  üçün  nəzərdə  tutulmuş  təmiz-

ləyici  qurğuların  tərkibi  seçilərkən  yağıntı 

sularının  təmizlənməyə  daxil  olmasının  axı-

nın  yaranmasının  aniliyi  və  dövrülüyü,  su-

kənarlaşdırıcı  şəbəkədə  formalaşan  sərflərin 

kəskin qeyri-müntəzəmliyi, çirkli suların qa-

rlşığında  asılı  maddələrin  miqdarının  kəskin 

artması  kimi  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmalı-

dır.  Qeyd  olunan  xüsusiyyətlər  müvəqqəti 

artıq  yüklənmələrin  hiss  olunacaq  təsir  gös-

tərməyən və onların  tam və  ya qismən sıra-

dan  çıxması  ilə  nəticələnməyən  qurğuların 

tətbiqini  qabaqcadan  müəyyən  edir.  Çirkli 

suların  sərflərinin  kəskin  dəylşməsinin  artıq 

yüklənmələrə  olduqca  həssas  olan  üfüqı  du-

rulducuların  lşinin  effektivliyinə  arzuolun-

maz  təsiri  məlumdur.  Radial  durulducular 

çirkli  suların  qarışığının  şəffaflandırılması 

üçün daha münasibdir. Belə ki, bu qurğular-

da  hesabi  kəsimdə  çökmənin  davametmə 

müddətinin  azalması  ilə  çirkli  suyun  orta 

axın sürətləri praktiki olaraq normativ göstə-

ricilərdən artıq olmur, həmçinin üfüqi durul-

ducularla  müqayisədə  suyığıcı  novda  suaşı-

ranın yüksək vəziyyəti asılı maddələrin xırda 

fraksiyalarının çıxmasının qarşısını alır.  

İstənilən  təmizləyici  qurğuya  yağış  

axımlarının  sabit  və  ya  az  miqdarda  dəylş-

kən  olan  sərflərinin  verilməsi  məqsədəuy-

ğundur  ki,  bu  da  onların  təmizlənməsinin 

vacib  şərtidir  [1].  Bu  səbəbdən  də  yağlş 

axımlarının  məlşət  çirkli  suları  ilə  birgə  tə-

mizlənməyə  verilməsindən  əvvəl  (şəhər  və 

istehasalat  çirkli  suların  ən  az  daxil  olduğu 

saatlarda)  onların  toplayıcı  rezervuarlarda 

akkumulyasiyasını  həyata  keçirtmək  lazım-

dır. Təmizləyici məntəqənin tənzimləyici re-

zervuarları adətən axın əmaslı ≈0.46 olduqda 

müvafiq olmaqla daha çox çirklənmlş hissə-

sinin  qəbul  edilməsinə  və  ilkin  duruldulma-

sına hesablanır. Şəhərin 70 % - dən çox məs-

kunlaşdırılaraq  abadlaşdırılmış  ərazisindən 

kənarlaşdırılmış  yerüstü  axımları  tənzime-

dici  durulducu  rezervuarlarda  toplandıqdan 

sonra onların irimiqyaslı stasionar təmizləyi-

ci qurğularda dərin təmizlənməyə məruz qo-

yulması məqsədəuyğundur.  

Radial  durulducular  tənzimləyici  çən-

lərin  ən  səmərəli  kostruksiyasıdır  .  Onların 

kürəyici  mexanizmlərlə  təchiz  edilməsi  çö-

küntünün  qurğu  boşaldılmadan  lil  toplayıcı 

çalaya kürənməsinə imkan verir. 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

53 

Tənzimləyici  çənlərdə  saxlanan  çirkli 

sular  yağlşlar  qurtardıqdan  sonra  axının  mi-

nimal  saatlarında  baş  təmizləyici  qurğulara 

verilməlidir.  Birinci  dərəcəli  durulducular 

qrupu dəstinə daxil olan nasos stansiyası qu-

ruluşunda  kiçik  dəylşikliklər  edilməklə  həm 

çöküntünün  kənar  edilməsində,  həm  də  axı-

nın  təmizlənməyə  verilməsində  istifadə  olu-

na bilər.  

Bununla  belə  keyfiyyətinin  xarakterik 

xüsusiyyətlərindən və lazımı təmizlənmə də-

rəcəsindən asılı olaraq şəhər yerüstü axımla-

rının müstəqil təmizlənməsi zamanı mexani-

ki  təmizlənmədə  üfüqi  və  radial  durulducu-

lardan,  həmçinin  daha  yüksək  təmizlənmə 

dərəcəsini təmin etmək zəruri olduqda nazik 

layda durulmadan istifadə edilir. 

 Tənzimləyici  çənlərdən  istifadə  əsa-

sında  səmərəli  həll  olmasına  baxmayaraq 

birgə  təmizləmədə  fəal  lil  tətbiq  edilməklə 

bioloji  təmizləmə  zamanı  yağış  axımının 

epizodikliyi  və  çirkləndiricilərlə  bağlı  yük-

lənmələrin kəskin həddə dəylşməsi səbəbin-

dən  ciddi  çətinliklər  meydana  çıxır  [2].  Bu 

zaman  aerotenkə  verilən  çirkli  suların  ümu-

mi  sərfi    quru  hava  şəraitində  olan  sərfdən 

1,5 dəfədən artıq olmamalıdır.  

Böyük  məhsuldarlıqlı  stansiyalar  qu-

mun  və  üzən  zibillərin  kənar  edilməsi  üçün 

barmaqlıqlara  və  xüsusi  bölmələrlə,  həmçi-

nin  üzən  neft  məhsullarının  və  çöküntülərin 

tutulması və kənarlaşdırılması üçün akkumu-

liyasiyaedici çənlərlə təmin edilir. 

Yerüstü  axımların  keyfiyyət  göstərici-

lərindən asılı olaraq onun təmizlənməsi üçün 

istənilən halda istismarı sadə və etibarlı olan 

durulducu  qurğuların  tətbiq  olunması  şərti 

ilə mexaniki və fiziki-kimyəvi təmizlənməsi-

nin nəzərdə tutulması məsləhət görülür. Du-

rulducu  qurğularda  nail  olunan  nəticə  ilə 

müqayisədə  daha  dərin  təmilənməni  təmin 

etmək  üçün  filtrasiya,  koaqulyasiya,  flota-

siya və sorbsiya tətbiq edilir [3]. 

Durulma, çirkli suların tərkibindəki çö-

kən  və  üzən  mexaniki  qarışıqların  ayrılma-

sını təmin edən əsas üsullardan biridir. Sula-

rın təmizlənməsi texnikasında  durulduculara 

böyük  əhəmiyyət  verilir  ki,  təmizləyici  qur-

ğularda texnoloji ardıcıllıqla gedən proseslər 

onların effektivliyindən asılıdır.  

Durulducu  qurğuların  lşinin  effektivli-

yi  hissəciklərin  hidravliki  irliyindən,  asılı 

maddə qatılığından, qramulometrik tərkibin-

dən  və  s.  asılıdır.  Üzvi  maddələrin  OKT-la 

ifadə  olunan  miqdarı  şəfaflanma  effektinə 

proporsional olaraq azalır.   

Yerüstü  axımlardan  neft  məhsullarının 

və  asılı  maddələrin  əsas  kütləsinin  kənar 

edilməsinə  xidmət  edən  bir  çox  durulducu 

qurğuların  (üfüqi  və  radial  durulducular, 

nefttutanlar, toplayıcı nohurlar və s.) əsas ça-

tlşmazlıği bu qurğuların qatılıq və axın sərf-

lərinin  əhəmiyyəti  dəylşkənliklərini  nəzərə 

almayan axar tipli qurğular olmasıdır. Böyük 

intensivlikli  yağışlar  zamanı  bu  qurğularda 

axın sürəti artdığından suyun qurğuda qalma 

müddəti  kəskin  azalır  və  durulma  getmir. 

Əksinə,  bu  zaman  əvvəl  ayrılmlş  çirkləndi-

ricilərin axınla aparılması baş verə bilər. 

Məlumdur ki, suspenziyaların ayrılma-

sı  üçün  hazırda  istifadə  olunan  durulducu 

konstruksiyalarda şəffaflanma effekti layihə-

də nəzərdə tutulanla müqayisədə aşağıdır. 

Asılı maddələrin qatılığının durulducu-

da  paylanması  qurğunun  mərkəzi  hissəsinin 

praktiki olaraq axımlı olmadığını göstərir ki, 

burada  asılı  maddə  qatılığı  çıxan  lşçi  axı-

nında  olduğundan  2-3  dəfə  azdır.  Sıxlıqlar 

fərqindən  yaranan  axın  cərayanı  durulducu-

nun divarına dəyərək yığıcı suaşıranın altın-

da  burulğanlı  zona  yaradır  ki,  burada  asılı 

maddə qatılığı xeyli dərəcədə yüksəlir. 

 

Radial  durulducuların  hidravliki  reji-

minin tədqiqi suyun durulducu qurğuda fak-

tiki  qalma  müdddətinin  hesabi  müddətə  nis-

bəti  0,3  –  0,45  olduğunu,  deməli  qurğunun 

həcminin  55-70%  -nın  «ölü»  və  burulğanlı 

zonaları əhatə etməsini göstərmlşdir. 

Birici  dərəcəli  durulducuların  çoxsaylı 

tədqiqatları  durulducuların  konstruksiyaları-

nın  təkmilləşdirilməsi  sahəsində  onların  lşi-

nin  intensivləşdirilməsinin  iki  istiqamətdə 

mümkün olduğunu göstərmlşdir. Birinci isti-

qamət  -  suburaxıcı  və  suqəbuledici  qurğula-

rın modifikasiyası üçün texniki üsulların hə-

yata  keçirilməsində  ənənəvi  konstruksiyala-

rın təkmilləşdirilməsi  ilə əlaqədar  lş rejimin 

yaxşılaşdırılması,  həmçinin  lşçi  zonada  axı-

nın şırnaqlılığının azadılmasıdır [2]. İşçi zo-

nada  axının  şırnaqlılığın  aşağı  salınması  he-

---