Xülasə. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını məhdudlaşdıran əsas amil

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

57 

mlş  (absis  oxuna  paralel)  formada  olur.  De-

məli,  monodispers  asılı  maddənin  tarazlığı 

qərarlaşır  və  sərbəst  maye  tutumunda  hətta 

uzunmüddətli  durulma  zamanı  belə  praktiki 

olaraq çökmə baş vermir. Keçid hissədə ko-

bud və xırda dispers  asılı maddələrin ayrıl-

ması  çökmənin  u

o

=0,12-0,16  mm/san  sür-

ətində müşahidə olunur .  

Naziklaylı modulda radial  durulducunun 

özündə  çökməyə  imkan  tapmayan  poli-

dispers  asılı  maddənin  kobud  dispers  hissə-

ləri ayrılmalıdır. 

Yuxarıda  qeyd  olunduğu  kimi  çirkli  su-

yun naziklaylı  elementlərdə hərəkəti zamanı 

axın  təbəqəsi  əmələ  gəlir:  dib  layı  -  löv-

hələrin  aşağı  əmələgətiriciləri  üzrə  olmaqla 

maillik  istiqamətində;  səth  lay  -  lövhələr 

üzərində  sürüşən  çöküntünün  hərəkət  is-

tiqamətinin əksinə. Naziklaylı elementdə əks 

istiqamətli axının meydana çıxmasına səbəb 

bərk  hissəciklərin  (ρ

b

)  və  mayenin  (ρ

m

) 

sıxlıqlar fərqinə malik olmasıdır. 

Asılı  hissəciklərin  alçaq  çökmə  dərinli-

yinə  malik  layda  ayrılmasının  effetivliyinin 

öyrənilməsi  üçün  eksperimental  tədqiqatlar 

radial  durulducunun  özündə  ilkin  durulma-

dan  sonra  naziklaylı  elementlərdə  suyun 

müxtəlif  axın  sürətləri  şəraitində  aparılmlş-

dır. 

Radial  durulducuların  yuxarıda  qeyd 

olunan  lş  şəraiti  durulducularda  uzən  tipli 

olmaqla radial durulducularda və fəal lil his-

səciklərinin  naziklayda  tutulması,  xırda  dis-

pers hissəciklərin üzən süzücü laydan süzül-

məsi kimi bir sıra texnoloji proseslərin həya-

ta  keçirilməsi  üçün  hər  hansı  kombinə  edil-

mlş  kompakt  qurğunun  istifadə  edilməsinin 

perspektivliyini göstərir. 

Bu cür qurğunun tətbiqi adətən süzgəclə-

rin normal lşini təmin etmək üçün quraşdırıl-

an barabanlı torların texnoloji sxemdən çıxa-

rılmasına imkan verərdi. 

Asılı  maddələin  nazik  layda  çökməsinin 

yüksək  dərəcədə  tam  reallaşdırılması  müm-

kün  ola  bilən  çox  da  böyük  olmayan  məh-

suldarlıqlı qurğularda çökdürücü həcmin na-

ziklaylı  elementlərlə  əhatə  edilməsi,  toplan-

mlş  çöküntülərin  isə  süzgəclərin  yuma  suyu 

vasitəsilə  əks  axım  yaradılmaqla  kənarlaş-

dırılmasını həyata keçirmək olar. 

Yetərincə  təmizləmə  üçün  fəaliyyətdə 

olan  və  ya  tətbiq  olunması  tövsiyə  olunan 

qurğular  ciddi  kapital  qoyuluşu  və  istismar 

xərcləri  ilə  bağlı  tam  gücü  ilə  lşləyəcək 

sənaye  tipli  iri  və  bahalı  qurğuların  (qum 

yüklü, tökmə karkaslı və barabanlı süzgəclə-

rin) inşasını nəzərdə tutur. 

 

Lakin  bir  sıra  hallarda  yerli  təsərrüfaü-

larda və ya yaxın qəsəbələrdə həm yaşıllıqla-

rın suvarılması, həm də bir sıra xırda istehsal 

sahələrinin sənaye su təchizatı üçün nisbətən 

az  miqdarda  da  olsa  yetərincə  təmizlənmlş 

sularla təmin edilməsinə ehtiyac yaranır.  

 

Bu cür obyektlər üçün  yüksək effektivli-

yə  malik  yığcam,  etibarlı,  hazırlanmasında 

və istismarında sadə və ucuz olması ilə fərq-

lənən kiçik məhsuldarlıqlı yetərincə təmizlə-

mə qurğuları tələb olunur. 

AzET  Su  Problemləri  İnstitutunda  məh-

suldarlığı  1000  m

3

/sut-  ya  qədər  olan  üzən 

tipli  sutəmizləyici  “Plot-Filtr”  qurğusunda 

yüksək bulanıqlı təbiət sularının təmizlənmə 

texnologiyası  lşlənib  hazırlanmlşdır  ki, 

bunun  da  konstruksiyası  yaxarıda  qeyd 

olunan tələblərə cavab verir. 

Bununla  əlaqədar  AzET  Su  Problemləri 

İnstitunda yuxarıda qeyd olunan məqsədlərlə 

istifadə  olunması  üçün  bioloji  təmizlənmlş 

çirkli suların yetərincə təmizlənmə üsulunun 

nəzəri  və  eksperimental  tədqiqatlarına  həsr 

olunan  və  yerinə  yetirilən  lş  [2]  müəyyən 

maraq kəsb edir. 

Penopolistirol  yüklü  üzən  süzgəcdən 

süzmə  və  naziklaydan  süzmə  proseslərini 

kompleks şəkildə birləşdirən bu qurğu effek-

tivliyi,  yığcamlığı və  yükünün regenerasiya-

sının sadəliyi kimi üstünlükləri ilə fərqlənir. 

 

                 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.

 

F.S  Quliyev.  N.İ.  Əliyev,  T.R.  Süleyma-

nov Şəhər çirkli suların təmizlənməsi Tə-

mizlənmə  üsulları.  Qurğuların  layihələn-

dirilməsi və kostruksiyaları . Hesablanma 

üsulları və hesabatın nümunələri. Dərslik. 

Bakı, “Təhsil”> NPM , 2006 . 

2.

 

Ş.В.Воронов,  В.П.Саломеев,  А.Л.Ив-

чатов  и  др.  Реконструкöия  и  интенси-

фикация  работы  канализационных  ра-

боты  канализационных  очистных  со-

оружений. М.: Стройиздат, 1990. 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

58 

3.

 

СНиП  2.04.03-85.  Канализация.  На-

ружные сети и сооружения. М.: 1986. 

4.

 

Демура  М.В.  Проектирование  тонко-

слойных  отстойников.  Изд.-ство  «Бу-

дивельник», К.: 1981.  

5.

 

Kəngərli A.D. , Mirzəyeva G.S Nazik 

laylı su təmizləyici qurğular . Bakı , 2003 

 

РЕÇŞМЕ 

 

Работа по направлениş  интенсифи-

кации в области усоверщенствование 

конструкöии радиального 

канализационного отстойника 

 

 

Рассмотрены основные направления 

в  области  интенсификации  работы  кана-

лизационных  отстойников  –  совершенст-

вовании их конструкöий: улучшение гид-

родинамического  режима  работы,  сни-

жения струйности потока в рабочей çоне, 

применение  метода  тонкослойного  осаж-

дения.  Рассмотрены  проблемы  переобо-

рудования действующих отстойников в  

тонкослойные.  

 

S.F. Guliyev, İ.G. Adilli 

 

ABSTRACT

 

 

In the area of intersifying convergence  

of sewage precipitation, optimization of  

hydrodynamic regimens by construction 

renovating  method 

 

By  doing  regulatory  job  on  maintena-

nce  of  workload,  Thin  fold   precipitation 

method had been confirmed. Also confirmed 

effects  of  other  precipitation  materials  on 

thin fold precipitation material. 

 

Məqaləyə AzMİU-nun «Ekologiya 

mühəndisliyi» kafedrasının dosenti  

t.e.n. N.İ. Əliyev rəy vermlşdir 

УДК 628  

F.S. QULIYEV, K.M. BAYRAMOV 

 

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti 

 

YERÜSTÜ AXIMLARIN MÖVCUD KƏNARLAŞDIRICI SİSTEMLƏRİ  

VƏ ONLARIN TƏKMİLLƏŞİRİLMƏSİ YOLLARI  

 

Şəhərlərin  abadlaşdırılmasında  vacib 

olan  tədbirlərdən  biri  yerüstü  suların  şəhər 

ərazisindən  kənarlaşdırılmasıdır.  Yer  səthi 

üzərinə  düşən  suyun  bir  hissəsi  torpağa  ho-

pur,  bir  hissəsi  buxarlanır,  qalan  hissəsi  isə 

yer  səthlə  edərək  onun  ən  aşağı  hissələrinə 

axır.  Bu  sular  torpağın  strukturunun  dağıl-

masına  və  onun  yükgötürmə  qabiliyyətinin 

pisləşməsinə  səbəb  olan  fiziki-geoloji  pro-

seslərin  artmasına  gətirib  çıxarır.  Nəticədə 

torpağın eroziyası, yarğanların əmələ gəlmə-

si,  qrunt  sularının  səviyyəsinin  artması,  tor-

pağın  ayrı-ayrı  hissələrdə  yuyulması  -  çök-

məsi hadisələrinin meydana gəlməsi, həmçi-

nin sürüşmə hadisələri meydana çıxır. Axar-

lılıq olmayan yerlərdə nəmliyin artması əra-

zinin bataqlaşmasına və su ilə dolmasına sə-

bəb  olur.  Bütün  bu  proseslər  arzuolunmaz 

hesab edilir və mühəndis hazırlığı sahəsində 

xüsusi tədbirlərin görülməsini tələb edir.  

Tikili ərazilərdə yerüstü axımların key-

fiyyət  xarakteristikalarını  təyin  edən  əsas 

amillər abadlıq dərəcəsi, ərazinin sanitar və-

ziyyəti,  küçələrin  təmizlənmə  üsulları,  nəq-

liyyat  hərəkətinin  intensivliyi,  sənaye  müəs-

sisələrinin  tullantıları,  quru  mövsümün  da-

vametmə müddəti, yağlşın intensivliyi və ya-

ğıntının müddəti və s.-dir. 

Yerüstü  axımların  xarakterik  xüsusiy-

yəti - yaranmasının epizodikliyi, əmələ gələn 

sərflərin kəskin qeyri-müntəzəmliyidir [1]. 

     Yerüstü  axımlarda  asılı  maddələrin  orta 

qatılığı  3000  mq/l-ə  qədər,  OBT  50÷100 

mq/l, OKT 400÷800 mq/l və neft məhsulları 

15÷30 mq/l-dir. Çirklilik bir yağlş müddətin-

də olmaqla eyni vaxtda həm yağlş qəbuledi-

cilərdə,  həm  də  yağlş  şəbəkəsinin  müxtəlif 

nöqtələrində fərqli olaraq dəylşir. AzMİU-da 

yağlş  axımlarının  qravitasiya  şəraitində  şəf-

faflanması sahəsində tədqiqatlar aparılmışdır 

[1].  Çökmə  prosesinin  qiymətləndirilməsi 

---