Xülasə. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını məhdudlaşdıran əsas amil

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

56 

Nazik  layda  mayenin  axdığı  kanalın 

oxu üfüqlə 45-60

o

 bucaq təşkil edir və kana-

lın əmələgətiriciləri arasında məsafə isə 50 - 

150  mm  həddində  olur.  Suyun  naziklayda 

durulma  effekti  adi  durulducularla  müqayi-

sədə 2-2.5 dəfə çoxdur. 

 

Beləliklə,  iri  dispers  qarlşıqların  ayrıl-

ması zamanı naziklaylı durulducuların ayırı-

cı  xüsusiyyəti  adi  durulducularla  müqayisə-

də dəfələrlə çoxdur. Digər növ durulducular-

la  müqayisədə  naziklaylı  durulducuların  qa-

barit  ölçüləri  əhəmiyyətli  dərəcədə  kiçikdir 

və bir neçə metr həddində olur ki, bu da on-

ları  qapalı  və  örtülü  yerlərdə  yerləşdirməyə 

imkan verir. Asılı maddələrin çökmə prosesi 

daha yüksək və stabil temperaturda gedir ki, 

bu  da  öz  növbəsində  durulma  effektini  artı-

rır. 

Sudaki asılı madələrin nazik layda çök-

dürülməsi  üçün  müxtəlif  konstruksiyalı  na-

ziklaylı durulducular tətbiq edilir.  

 

Beləliklə,  aparılan  analizlər  və  fiziki-

kimyəvi xüsusiyyətlərin, yaranma şəraitinin, 

yerüstü  çirkli  suların  mövcud  təmizlənmə 

üsullarının öyrənilməsi  şəhər  yağış  sularının 

mexaniki  təmizlənməsində  nazik  layda  çök-

dürülmə  üsülunun  istifadəsinin  perspektivli-

yini göstərir. 

 

Lakin  spesifik  xüsusiyyətləri  ilə  xarak-

terizə  olunan  şəhər  yerüstü  axımlarının  tə-

mizlənməsi  üçün  istifadə  olunmasının  qiy-

mətləndirilməsi  üçün  onların  çökmə  xüsu-

siyyətlərinin öyrənilməsi vacibdir. Naziklay-

lı  kanalların  effektiv  lşləməsi  və  həmçinin 

gələcək  eksperimental  tədqiqatların  aparıl-

ması üçün əhəmiyyətli olan meyar modullar-

arası  rəflərin  asılı  maddələrin  rəflər  (lövhə-

lər) üzərində illşməsinin adqeziya qüvvələri-

ni  dəf  etməsini  şərtləndirən  maillik  bucağı 

və rəflərarası sahənin hündürlüyüdür.  

Çökdürücü layın hündürlüyü boyu asılı 

maddələrin çox parçalanma xüsusiyyəti, pay-

lanması və xassələrinin dəylşməsi şəffaflan-

manın qanunauyğunlğunun nəzəri  cəhətdən  

təyin edilməsini çətinləşdirir.  

  

Şəffaflanma effektinin (E) çökmə müd-

dətindən  (t)  və  ya  şərti  hidravliki  irlikdən 

(u

o

) asılılıq əyrisi (u

o

=h/t, burada h - su layı-

nın  hündürlüyüdür)  polidispers  asılı  maddə-

lərin çökmə qabiliyyətinin tam təsvirini verir  

ki, bu da asılı maddələrin çökmə kinetikası-

nın əyriləri adlanır.

 

Polidispers maddələrin çökmə xarakte-

ri  asılı  maddələrin  C  =  f(t)  çökmə  əyrisinə 

görə təyin edilir. Verilmlş şəffaflanma effek-

tinə  görə  ilkin  təmizlənmə  üçün  texnoloji 

sxemdə  suyun  ilkin  durulducularda  qalma 

müddətini təyin etmək olar. 

AzET Su Problemləri İnstitunda aparı-

lan tədqiqatlarda yerüstü çikli sular üçün xa-

rakterik asılılıq qrafiki iki əsas hissədən iba-

rətdir (şəkil 3): 

 

0             1              2               3              4              5             6

10

0

20

30

40

50

60

70

80

1

4

5

2

3

90

100

Çökmə üddəti t, saat

 m

A

sı

lı 

mad

də

lə

ri

n 

çö

kmə

 e

ff

ek

ti

E 

  

  

  

,%

çök

 

 

Şəkil 3. Yerüstü axımın asılı maddələrinin 

çökmə kinetikası: 

1) C

O

=804 mq/l;   2) C

O

=575 mq/l;    

3) C

O

=353 mq/l;   4) C

O

=204 mq/l;   

 5) C

O

=161 mq/l. 

 



 

iri dispers faza kinetik baxımından çökmə-

yə  qeyri-dayanıqlıdır  və  reagentlə  emal 

üsulu  onların  ayrılmasına  praktiki  olaraq 

təsir göstərmir; 



 

xırda dispers fazanın hissəcikləri çökməyə 

dayanıqlı  olmaqla  qarşılıqlı  koaqulyasiya-

ya  meyllidir  və  reaqentsiz  rejimdə  uzun-

müddətli  qravitasiyalı  çökmə  şəraitində 

zəif ayrılma ilə xarakterizə olunur. 

Asılı  maddələrin  daha  iri  hissələrinin 

tez  çökmə zonasını əks etdirən əyrilər (ilkin 

suda asılı maddə qatılığını ifadə edən C=f(t)  

asılılığı)  şəffaflanma  effektinin  yüksəlməsi 

ilə  qarışıqların  çökməsinin  daha  intensiv 

getdiyini göstərir.   

Əyrinin kəskin qalxması 45-60 dəqiqə-

lik çökmə müddətinə uyğun gəlir. 45-60 də-

qiqədən sonra qrafiki əyri səlis şəkildə düzə-

lir, 120 ÷180 dəqiqədən sonra isə tam düzəl-

---