Xülasə Tədqiqatın məqsədi Xəzər hövzəsi regionunun iqtisadi
Yüklə 338,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Xəzərin karbohidrogen ehtiyatları və onlardan istifadə imkanları
4(124)/2015 E.Hacızadə XƏZƏR hÖVZƏSİ REGİONUNUN İQTİSADİ POTENSİALI VƏ İXRAC ... 114 öz əksini taparaq daha çox paket və çərçivə sənədləşməsi predmeti ola bilər. Bu məsələlərə nəzər yetirdikdə bir də görünən odur ki, mineral resursların bölgüsü is- tisna olmaqla, qalan məsələlərin həllində xüsusi ziddiyyətlər yoxdur. İkinci halda gözləntilərə görə, kompromislər olacaq. Əks vəziyyətdə modifikasiya olunmuş qapalı dəniz statusu səmərə verməyəcəkdir. Üçüncü halda Xəzər dənizinin statusu məsələsinin təyini beynəlxalq məhkəmənin köməyi ilə müəyyənləşə bilər. Belə bir presedent Şimal dənizi ilə bağlı dünya təcrübəsində sınanmışdır. Lakin bu da nəzərə alınmalıdır ki, Xəzər göl olduğundan onun status məsələsinə məlum BMT konvensiyası çərçivəsində baxıla bilməz. Bun- dan başqa, bu işdə sahilyanı ölkələrin razılığı da olmalıdır. Ən yaxşı hallarda status məsələsinin məhkəmə qaydasında həlli 5-7 il vaxt aparacaqdır. Status məsələsinin hərbi həll ssenarisini də istisna etmək olmaz. Bunu milyard dollarlarla dəyərlərdə onun dünyanın üç neftli hövzəsi sırasında olması əlaqələndirə bilər. Bütün bu ssenarilərin isə fövqündə əlbəttə ki, razılaşmalar dayanacaqdır.
Dünyadakı energetik resursların bölgüsünə nəzər yetirdikdə Xəzər hövzəsi regio- nunun artan potensialını görməmək mümkün deyildir. Burada çox mühüm qlobal səciyyəli neft və qaz ehtiyatları cəmləşmişdir. Bu baxımdan müasir dövrdə region dövlətləri öz iqtisadi inkişafını Xəzər dənizinin neft-qaz potensialı ilə bağlayırlar. ABŞ-ın Enerji İnformasiya İdarəsi özünün 2013-cü il hesabatında Xəzər dənizinin su sektorunda ümumi neft ehtiyatlarının 19,6 milyard barel, qaz ehtiyatlarının 106 trilyon kub fut, quru sektorunda isə müvafiq olaraq 28,6 milyard barel və 186 trilyon kub fut (7 trilyon m
) həcmində qiymətləndirir. Bununla yanaşı qeyd olunur ki, beş sahilyanı ölkənin Xəzər dənizinin su və quru sektorundakı ümumi neft ehtiyatları 48,2 milyard barel, qaz ehtiyatları isə 285 trilyon kub fut (10,6 trilyon 3 ) həcmində qiymətləndirilir. Sənəddə Azərbaycanın Xəzər dənizinin su sektorundakı qaz ehti - yat larının həcmi 1,5 trilyon m 3 , Qazaxıstanın 1,3 trilyon m 3 , Rusiyanın 0,5 trilyon m 3
3 kimi göstərilir. Hesabatda, həmçinin bildirilir ki, Qazaxıstanın Xəzərin su sektorundakı neft ehtiyatları 15,8 milyard barel, Azərbay- canın isə 6,8 milyard barel təşkil edir. Hesabatda vurğulanır ki, İran istisna olmaqla, bütün digər sahilyanı dövlətlər Xəzərin su sektorundakı enerji ehtiyatlarının işlən- məsindən mənfəət götürür. Sənədin sonunda qeyd olunur ki, bütün sahilyanı ölkələrin ümumi gündəlik neft hasilatı 945 min barel təşkil edir və bunun 890 min bareli (94%) Azərbaycanın payına düşür [18, 21]. Vurğulanmalıdır ki, ehtiyatlar dinamik və onlar haqqında məlumatlar üstün olaraq konfidensialdır. Belə vəziyyət isə onun geoloji təyinatlarla yanaşı, digər amillər baxımından daim dəyişməsini şərtləndirir. Bundan başqa, bu həcmlər ayrı-ayrı
4(124)/2015 E.Hacızadə XƏZƏR hÖVZƏSİ REGİONUNUN İQTİSADİ POTENSİALI VƏ İXRAC ... 115 hesabatlar və mənbələrdə fərqli göstərilir. Lakin hər bir rəqəmin arxasında ümumi reallıqları əks etdirən aydın görüntülər vardır. O, da vurğulanmalıdır ki, Xəzərdəki karbohidrogen ehtiyatlarının mühüm hissəsi üç türkdilli dövlətə - Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistana mənsubdur. Bu sırada həmin resursların ən klassik istehsalçısı kimi Azərbaycan çıxış edir. Bütün bəşər tarixində və eyni zamanda dənizdə də ilk neft hasilatı onun adı ilə bağlıdır. Azərbaycan iqtisadiyyatında neft-qaz sərvətləri çox mühüm əhəmiyyət daşıyır. Dövlət müstəqilliyi bərpa edildikdən sonra ölkədə ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə milli neft strategiyası formalaşdırılmışdır. Bu strategiya inkişaf etmiş dünya ölkələrinin aparıcı neft şirkətlərinin Xəzərdəki “Azəri-Günəşli” və “Çıraq” yatağının işləməsi üzrə paytaxt Bakıda 1994-cü ilin 20 sentyabrında imzalanan “Əsrin müqaviləsi”ndən başlanğıc almışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin əzmkar fəaliyyəti ilə aparılan miqyaslı islahatlar nəticəsində isə milli neft strategiyasının multiplikativ effektləri daha geniş möhtəşəmlik əldə etmiş, iqti- sadi artımda mühüm rolu və əhəmiyyəti olan qeyri-neft sektoru formalaşdırılmış, ölkə neft-qaz sərvətlərinin insan kapitalına çevrilməsi mərhələsinə keçid edilmişdir [14, 21]. Azərbaycanda karbohidrogen ehtiyatlarının hasilat zonası 39 quruda və 18 Xəzər dənizində olmaqla 57 yataqdan ibarətdir. Tanınmış Azərbaycan geoloqu ARDNŞ-in birinci vitse-prezidenti Xoşbəxt Yusifzadə 2015-ci il üzrə açıqlamalarında ölkədə proqnoz neft ehtiyatlarının 4 milyard ton, qaz ehtiyatlarının isə 6 milyard m3 civarında olduğunu göstərir [25]. Azərbaycanın bol neft-qaz sərvətləri onun bir sıra ölkələrin enerji təhlükəsiz - liyinin təminatında əhəmiyyətini artırır. Bu gün bəzi Avropa ölkələrində Azərbaycan neftinin həcmi enerji balansının təxminən 30%-ni təşkil edir. Azərbaycan bu bazarda həm də etibarlı qaz təminatçısına çevrilmişdir. Ölkənin təsdiq edilmiş qaz ehtiyatları 2,6 trilyon m3-dir. Hər il buradan orta hesabla 7-9 milyard m3 qaz ixrac edilir. Neft ixracının həcmi isə 33-35 milyon tondur. Vurğulanmalıdır ki, ölkədə 2014-cü ildə 41,2 ton neft, 28,8 milyarda m3 qaz hasil olunmuşdur [21]. Ölkə iqtisadiyyatı inkişaf etmiş sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, nəqliyyat və rabitə sektorlarına malikdir. Özünün geosiyasi mövqeyinə görə Azərbaycan Şimal-Cənub, Şərq-Qərb nəqliyyat marşrutlarının kəsişdiyi məkanda yerləşir. Əlverişli coğrafi vəziyyəti ona həm özünün sahib olduğu zəngin karbohidrogen resurslarının və həm də qonşu Asiya ölkələri neftini, neft-qaz məhsullarının Avropa bazarlarına daşın- masında çoxvektorlu logistik imkanlar yaradır. Azərbaycandan keçən Avropa- Qafqaz-Asiya Nəqliyyat Dəhlizi - TRACECA Avropa ilə Asiyanı birləşdirən ən kiçik marşrut hesab edilir. Hazırda ölkənin enerji resurslarını müxtəlif istiqamətlərə nəql edən 7 neft və qaz kəməri mövcuddur. Bunların sırasında Heydər Əliyev adına Bakı- Tbilisi-Ceyan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri daha yüksək qlobal əhəmiyyətliliyi ilə fərqlənirlər [25].
Yüklə 338,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|