Xvii asr o`rtalari va XIX asr birinchi yarmida Angliya

Respublikaning e`lon qilinishi
1647 yil oxirida parlament armiyasi ta`qibidan Uayt oroliga qochgan qirol Shetland reaksionerlari bilan yana hokimiyatni tiklash to`risida bitimni imzoladi. 1648 yil bahorida shimoldan Angliyaga 20000 kishilik Shollandiya qo`shinlari bostirib kirdi. Ammo inqilobiy armiya shotlandlarni tor-mor elib, qirolni asir oldi. Kromvelning buyrug`iga ko`ra, polkovnik Prayd parlamenlni qirol bilan munosabat o`rnatishga tayyor turgan prcsviterian deputatlardan tuziladi, 140 ta deputat parlamentdan quvg`in qilindi. Hndi parlamentda indepcndentlardan iborat deputatlar qoldi. Angliya respeblika, deb e`lon qilindi.
Parlamentga qirolni sudga lortish haqida lalabnomalar tusha boshladi. Shunda umumpalatasi <sup>u</sup>Oliy sud"ni ta`sis etdi. 1649 yil 30 yanvarda qirol liran, qolil va davlatning dushmani sifatida o`lim jazosiga hukm qilindi va u qatl etildi. Angliya yana bir rnarta respublika deb e`lon qilindi.
Fuqarolar urushi mamlakat xo`jaligini izdan chiqardi, qurg`oqchilik, ochlik va epidemiyalarga sabab bo`idi. Hukumat bar yili urushlar olib borib, soliqlar miqdorini oshirdi. Xalq ommasini ahvoli og`irlashdi. Shotlandiyada saqlanib qolgan presvileriannlar royalchilar (qirol hokimiyati tarafdorlari)ning bosh shtabini tashkil qildilar. U ycrda qall o`ilgan Karl Ining o`g`li Karl II o`zini Shotlandiya qiroli, deb e`lon qildi va Angliyaga-bostirib kirish uchun qo`shin tayyorlay boshladi. Bu Angliyada inqilobiy harakatlarni yangidan kuchaytirib yubordi. Xalq va armiya safida norozilik lo`lqinlari ko`tarila boshladi. Levellerlar o`rasidan ancha qat`iy bo`lgan yangi oqim "Haqiqiy levellerlar" yoki `"diggcrlar" (qazuvchilar) ajralib chiqdi. Diggerlar yerni umummulk bo`lishini va har bir kishini unda hech qanday ijara pulini to`lamasdan raehnat qilishni talab qilib, o`z-o`zicha bo`sh yerlarni egallab olib, yerlarni dehqonchilik uchun tayyorlay boshladilar. Haqiqiy levellerlarning agrar dasturi Jerard Uinstenlining "Ozodlik qonuni", deb atalgan pamfletida o`z aksini topgan. Unda Uinstenli jamiyatni ideal ravishda tashkil qilish rejasini tuzib bergan.
Levellerlar qo`zqolonini bostirgan Krombel Trlandiyani zabt etishga kirishdi. Unung jazo ekspcditsiyasi koplab begunoh aholini qirg`in qildi. Kromvel Irlandiya qo`zg`lonini bostirgandan so`ng Shotlandiyaga yurish qilib, Karl II qo`shinini tor-mor etdi. 1654 yilda Angliya, Shotlandiya va Irlandiya yagona davlatga birlashganligi lo`g`risida qonun e`lon qilindi.
Respublika o`zining eng qudratli va yuksalgan darajasiga etdi. Chel davlatlar Angliya bilan diplomatik va savdo munosabatlarini tikladilar. Mamlakal ichida o`zining dushmanlarini tor-mor etgan ingliz burjuaziyasi endilikda tashqi dushmanlar va raqobatchilar bilan kurashga otlandi. 1651 yil parlament "Navigatsion akt"ni e`lon qildi, unga ko`ra Angliyaga kiritilayotgan tovarlar ingliz kemalarida yoki o`sha tovarni ishlab chiqqan mamlakatning kemalarida keltiriiishi lozim edi. Bu akt birinchi navbatda Angliyaning dengizdagi raqobatchisi bo`lgan Gollandiyaga qarshi qaratilgan bo`lib, Gollandiyaga Amerikadagi ingliz koloniyalari bilan savdo qilish ham taqiqlandi.