Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
Avtomatlaşdırmanın yayılması 505 istifadə etməklə hissələrin yığmada dəqiq mövqeləşdirilməsi mümkün olur. Şəkil 3.40-da verilmiş prosesi buna misal göstərmək olar. Burada axın xəttinə verilmiş avtomobil gövdəsinin dəqiq mövqesi optik sensorlar tərəfindən ölçülərək qiymətləndirilir və sonra qabaq şüşənin oturdulmasında istifadə edilir. Hal-hazırda yığma zamanı fotoqrametrik prinsiplə işləyən 3D ölçmə sistemləri geniş tətbiq edilir. Bu sistemlərin köməyi ilə yığılan hissənin verilmiş vəziyyətdə mövqeləşmə dəqiqliyi 3 ölçülü şəkillərin əsasında yerinə yetirilir [3.27]. Robotların çevikliyi və sərtliyinin artması, onların təkcə daha dəqiq işlərin yerinə yetirilməsində yox, həm də mexaniki emal kimi nisbətən böyük güc tələb olunan proseslərdə tətbiqinə imkan vermişdir. Robotların mexaniki emalda tətbiqi hələ 80-ci illərdən məlumdur. Ancaq onlar ilk zamanlarda yalnız az qüvvə tələb olunan və kobud işlərin yerinə yetirilməsində istifadə olunurdular. Sənaye robotlarının mexaniki emal texnologyasında tətbiqinə aid misal kimi metal lövhələrin təzyiq altında soyuq emalını göstərmək olar. Bu işlə məşğul olan Stuttqart Texniki Universitetinin elmi işçiləri sənaye robotuna xüsusi alətə malik olan başlıq birləşdirmişlər (şəkil 3.41). Bu başlıqda bərkidilmiş çəkic müəyyən tezliklə pəstahı döyəcələyir. Başlığın hərəkət trayektoriyası pəstahın həndəsəsi əsasında əvvəlcədən CAD/CAM sisteminin köməyi ilə hazırlanır. Hissə yuxarıdan aşağıya doğru döyəcələnərək ona lazımi forma verilir. Prosesin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, hər bir verilmiş hissə üçün xüsusi alət formasına ehtiyac qalmır. Bu prosesin çevikliyini artırır. Tətbiq olunan robotlar başqa texnoloji tapşırıqların yerinə yetirilməsi üçün də tətbiq oluna bilir. Lövhələrin qalınlığı 2 mm-ə qədər, maksimal mailliyi isə 60°-dir. Alüminiumdan və süni materialdan hazırlanan kompleks gövdə hissələrin emalında tətbiq olunan müxtəlif proseslərin (təmizləmə, mexaniki emal, səthin kimyəvi emalı) bir işçi yerində aparılmasında robotların tətbiqi böyük imkanlar açır. Avtomatlaşdırmanın yayılması 506 Şəkil 3.41. Sənaye robotunun köməyi ilə soyuq emal. Nisbətən ucuz başa gələn sənaye robotunun əl hissəsində yüksəksürətli şpindelin bərkidilməsi ilə yeni texnoloji məsələlərin həlli mümkündür [3.28]. Prosesin aparılması adi dəzgahlar üçün hazırlanmış NC proqramlarının köməyi ilə yerinə yetirilə bilir (şəkil 3.42). Bunun üçün robotun idarə sistemində xətti koordinatları polyar koordinatlara çevirən proqramın olması lazımdır. Müasir sənaye robotları dəqiqliyi ± 0,05 mm həddində olan hissələrin emalına imkan verir [3.28]. Avtomatlaşdırmanın yayılması 507 Robotların sənayedə uğurlu tətbiqi, onların hazırlanması və istismarına qoyulan təhlükəsizlik qaydalarına riayət olunması ilə bağlıdır. Bu qaydalar robotların tətbiq sahəsindən asılı olaraq tərtib olunur. Adətən robotların işçi sahələri istehsalın başqa sahələrindən metal tor və ya lövhələrdən hazırlanmış məhəccərlə təcrid olunur. Bundan əlavə xüsusi cihazlarla robotların hərəkətləri daimi nəzarət edilir. Şəkil 3.42. Robotla frezləmə. Görülmüş təhlükəsizlik tədbirlərinə baxmayaraq, robotlar insan həyatı üçün müəyyən təhlükə yaradırlar. İndiyə qədər baş verən bədbəxt hadisələr ya robotun təmiri, ya da proqramlaşdırılması zamanı baş vermişdir. 1981-ci ildə Kavasaki firmasında fəhlə robot tərəfindən öldürülmüşdür. Fəhlə robotu təmir edən zaman idarəetmə sistemində baş verən qısa qapanma nəticəsində robotun əli işçinin başını tutaraq, onu qətlə yetirmişdir. Bu hadisədən sonra robotların hazırlanması və tətbiqinə qoyulan təhlükəsizlik qaydaları sərtləşdirilmiş və ümumi nor- Avtomatlaşdırmanın yayılması 508 mativlər işlənmişdir. Robotların sənayedə tətbiqinin bu günkü səviyyəsi göstərir ki, onların inkişafı və səmərəli istifadəsi hələ də inkişafdadır. Sənaye robotlarını tənqid edənlərin fikirlərinin əksinə olaraq, robotlar demək olar ki, istehsalın bütün sahələrinə daxil olmuş və işçilərin əməyini yüngülləşdırmişdir. Azərbaycanda maşınqayırmanın yaranması 509 3.5. Azərbaycanda maşınqayırmanın yaranmasına dair Ə vvəlki bölmədə qeyd edildiyi kimi, XIX əsrin ortalarında Apşeron yarımadasında tapılan zəngin neft yataqları Bakı və onun ətrafındakı ərazilərdə neft sənayesinin yaranmasının əsasını qoymuşdur. Neft quyularında tətbiq olunan neft avadanlıqları ilkin vaxtlarda xaricdən gətirilsə də bu sonralar artan neft istehsalı ilə əlaqədar olaraq daha səmərəli deyildi. XX əsrin əvvəlində Bakıda yalnız təmir emalatxanaları fəaliyyət göstərirdi. Burada sıradan çıxmış nasoslar, baltalar və digər neft avadanlıqları təmir olunurdu. Neft sənayesinin sonrakı inkişafı oktyabr inqilabından sonra, bütün ölkədə baş verən sənayeləşmə prosesinin təsiri altında yerli neft maşınqayırması müəssisələrinin yaradılmasına gətirib çıxarmışdır. Bu müəssisələrin bir qismi yerli təmir emalatxanalarının bazasında təşkil olunsa da, böyük hissəsi yenidən yaradılırdı. Buna misal olaraq 1834-cü ildən Azərbaycanda fəaliyyətdə olan Leytenant Şmidt adına zavodu göstəmək olar. Bu zavod yenidən qurulmuş, poladəritmə və ştamplama sexləri ilə tamamlanmışdır. Montin adına zavodda isə mexaniki emal proseslərinin aparılması üçün dəzgah parkı genişləndirilmişdir. Bu ərəfədə Bakı şəhərində neft-mədən avadanlıqlarının istehsalı üçün tətbiq olunan dəzgahların sayı 1000-i keçmişdir [3.29]. Sovetlər ölkəsi üçün istehsal olunan neftin əksər hissəsi Bakıda hasil olunduğundan, burada neft maşınqayırması da getdikcə inkişaf etdirilmiş və bütün ölkə üçün aparıcı sahəyə çevrilmişdir. 1925-ci ildə Bakıda yaradılan Dzerjinski adına dərinlik nasosları zavodu da bu yönümdə atılan addımlardan idi. Bu zavod ilk vaxtlardan SSRİ üzrə aparıcı mövqe qazanmış və bunu 90-cı illərin əvvəlinə qədər qoruyub saxlamışdır. Bu dövrdə Azərbaycanda neft maşınqayırması sənayesinin genişlənməsi bu sahədə çalışa biləcək mütəxəssislərin hazırlanması tələbini qoymuşdu. Məsələni həll etmək üçün 1920-ci ildə Azərbaycan Politexnik İnstitutu yaradılır. Bu ali məktəb neft-mədən avadanlıqlarının Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|