Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilə
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NĠTQĠN ĠNKĠġAFININ BƏZĠ NƏZƏRĠ MƏSƏLƏLƏRĠ
- DĠL VƏ NĠTQĠN MÜNASĠBƏTĠ
- Dilin funksiyaları
- Nitqin tipləri Elmi-nəzəri ədəbiyyatda nitqin iki tipinin olması göstərilir: 1) Daxili nitq
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 17 17 17 www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 18 Azərbaycan əlifbası latın qrafikalı əlifbadır. 1929-cu ilə qədər ərəb, 1929-39-cu illər ərzində latın, 1939-2001- ci illərdə rus qrafikalı əlifbadan istifadə edilmiş, 2001-ci ilin avqustun 1-dən Azərbaycan Respublikası Prezidenti, Ümummilli lider Heydər Əliyevin fərmanı ilə ölkəmizdə latın qrafikalı əlifbaya keçirilməsi təmin edilmişdir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 19 19 19 NĠTQĠN ĠNKĠġAFININ BƏZĠ NƏZƏRĠ MƏSƏLƏLƏRĠ www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 20 DĠL VƏ NĠTQĠN MÜNASĠBƏTĠ Dil və nitq, onların bir-biri ilə oxşar və fərqli cəhət- ləri ta qədim dövrdən insanları düşündürmüş, müxtəlif mülahizər meydana gəlmişdir. Buna baxmayaraq, dil və nitqin münasibəti, onların mahiyyətinin elmi şərhinin tarixi XIX əsrdən başlayır. İlk dəfə Avropalı alim Vilhelm Humbolt dərin, sistemli tədqiqatlar aparmış, dil və nitq proseslərinin fərqli cəhətlərini nəzəri cəhətdən əsaslandırmışdır. Alimin hər iki anlayışın konkret sərhəd- lərini müəyyənləşdirməsi sahəsindəki fikirləri sonradan A.Potebnya, B.Kurtene və başqaları tərəfindən davam etdirilmişdir. Bu sahədə F.Sössürün böyük xidmətləri olmuşdur. Dil və nitq məsələləri müasir dövrdə də alimlərin diqqət mərkəzindədir. Biz ilk növbədə, «dil» və «nitq» anlayışlarını aydın şəkildə izah etməyə çalışacağıq. İlk növbədə, qeyd etmək lazımdır ki, bu iki termin arasında kəskin fərq, sərhəd mövcuddur. Dil – insanlar arasında ən mühüm ünsiyyət vasitəsi- dir. Mücərrəd işarələr sistemindən ibarət olan dilin xarak- terik quruluşu, ifadə imkanları, qanunları, vəzifələri vardır. Nitq – ünsiyyət prosesidir. Nitq verilən informasi- yanın ifadə tələbinə uyğun olaraq dilin ifadə imkanları əsasında yaranır. Dil əsasdır, nitq ondan törəyəndir. Dil tarixən daha az dəyişərkən, nitq daha çox dəyi- şikliyə uğrayır. Nitqin yaranması üçün vacib olan ictimai, psixoloji və fizioloji aktların cəmi nitq fəaliyyəti adlanır. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 21 21 21 Dilin funksiyaları: 1. İctimai-tarixi təcrübələri yaymaq, yaşatmaq. 2. Kommunikativlik. 3. İntellektual fəaliyyət vasitəsi olmaq. Nitqin funksiyaları: 1. Nominativlik (adlandırma). 2. Ümumiləşdirmələrin aparılması. 3. Kommunikativlik (əlaqə, ünsiyyət). Göstərdiyimiz fərqli cəhətlərlə yanaşı, dil və nitqin ümumi cəhətləri də vardır: 1. İctimai-sosial xarakterdə olmaları. 2. Kommunikativliyə xidmət etmələri. 3. Eyni ictimai hadisənin tərəfləri olmaları. 4. Linqvistik vahidlər olmaları. Nitq prosesi Nitq prosesi üç mərhələdən 1 ibarətdir. 1. danışmaq. 2. eşitmək. 3. dərk etmək. 1 Гурбанов А. Цмуми дилчилик. Б. 2004. Ы ъ. с.51. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 22 DanıĢıq danışıq üzvləri ilə həyata keçirilir. Danışıq üzvlərinin qüsursuz olması bu zaman vacib şərtdir. Da- nışıq prosesi danışıq səsləri ilə reallaşır. EĢitmə orqanı qulaqlardır. Qulaqların sağlam olması eşitməni, ifadə edilən fikrin doğru, düzgün dərk edilməsini təmin edir. Dərketmə – nitq prosesinin nəticəsi, sonu olaraq meydana çıxır və daha çox təfəkkürlə bağlı olan prosesdir. Dil öz ifadəsini nitqdə tapır, yəni nitq dilin ifadə vasitəsidir. Eyni zamanda dilin inkişafında da nitqin rolu böyükdür. Nitqdə yeni sözlərin yaranması, başqa dillərdən müxtəlif insanların nitqi vasitəsilə dilə yeni söz və ifadələrin gətirilməsi dilin, daha doğrusu, lüğət tərkibinin inkişafını şərtləndirir. Deməli, nitq dilin inkişaf mənbəyidir. Dil və nitqi bir-birindən ayırmaq doğru deyil. Onlar bir-birinin inkişafına təkan verir. Dil prosesləri nitqə, nitq prosesləri dilə təsir edir. Deməli, dil və nitq eyni ictimai hadisənin müxtəlif tərəfləridir. «Dil öz təzahürünü nitqdə tapır, nitq isə dili inkişaf etdirir». 2 Nitqin tipləri Elmi-nəzəri ədəbiyyatda nitqin iki tipinin olması göstərilir: 1) Daxili nitq – insanın öz-özünə danışığıdır. Tələf- füz edilməyən, səssiz nitqdir, sürətlidir, yığcamdır, ellip- 2 Гурбанов А. Цмуми дилчилик. Б. 2004, Ы ъ. с.56. Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|