Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilə
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübtəda
- Sxem 7. Ġsmi birləĢmələr
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 68 2) Gəlmişik ki, ali məktəblərə qəbul olaq. (məqsəd budaq cümləsi). Gəlmişik. Hansı məqsədlə? Nə üçün? Ali məktəblərə qəbul olmaq üçün. Qeyd: Zərfliyin müxtəlif məna növləri olduğu üçün zərflik budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlələrin də müxtəlif növləri yaranır: Tərzi-hərəkət budaq cümləsi. Kəmiyyət budaq cümləsi. Zaman budaq cümləsi və s. Tabeli mürəkkəb cümlələrdə bəzən budaq cümlə baş cümlədən əvvəl işlənir. Məsələn: 1. Yağış yağsa, hava açılar. 2. Kəndə çatmışdım ki, külək başladı – cümlələ- rində budaq cümlə baş cümlədən əvvəl işlənmişdir. Sxemi şəklindədir. Tabeli mürəkkəb cümlənin tərəfləri arasında tabelilik bağlayıcıları, intonasiya, bağlayıcı sözlər və əvəzlik qəliblər işlənə bilir. Tabelilik bağlayıcıları: ki, çünki, ona görə ki, əgər, hərgah, hərçənd, madam (ki), indi ki, o səbəbdən ki və s. 1 2 1 2 www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 69 69 69 CÜMLƏ ÜZVLƏRĠ Hər bir cümlə üzvlərdən təçkil olunur. Beş cümlə üzvü var: mübtəda, xəbər, təyin, tamamlıq, zərflik. Cümlə üzvləri iki yerə bölünür: baş və II dərəcəli üzvlər: Baş üzvlər əsasında cümlə qurulur. Baş üzvlərdən hər ikisi və ya heç olmasa, biri cümlənin qurulmasında mütləq iştirak etməlidir. Baş üzvlər mübtəda və xəbərdir. 1. Mübtəda – kim? nə? hara? suallarından birinə cavab verir. Heç bir cümlə üzvündən asılı olmur: Vətənim Azərbaycandır. Mübtəda isimlərlə və isimləşmiş dəgər nitq hissələri ilə ifadə olunur. 2. Xəbər ikinci baş üzvdür. Mübtədaya dair hərəkəti, hökmü bildirir. Nə etmək? sualına cavab verir. Xəbər ifadə vasitəsinə görə 2 yerə bölünür: feli və ismi xəbərlər. Feli xəbər yalnız təsriflənən fellərlə, ismi xəbərlər isə digər nitq hissələri və təsriflənməyən fellərlə, söz xəbərlərlə ifadə olunur. Azərbaycan sürətlə inkişaf edir. Bakı Azərbaycanın paytaxtıdır. İkinci dərəcəli üzvlər cümlələri genişləndirməyə, məlumatı dəqiqləşdirməyə xidmət edir. Təyin – isimlə, isimləşmiş sözlərə ifadə olunmuş hər hansı üzvün əlamətini bildirir. Necə? nə cür? hansı? suallarına cavab verir. Məsələn, 1) Nə yatmısan, qoca vulkan, səninləyəm, (M.A). 2) Çərşənbə günündə, çeşmə başında мцбтяда фели хябяр исми хябяр www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 70 Gözüm bir alagöz xanıma düşdü. (A.Ə). Tamamlıq – üzərində iş icra olunan əşyanı bildirir. Kimi? nəyi? haranı? kimə? nəyə? kimdə? nədə? kim ilə? nə ilə? kim üçün? nə üçün? və s. suallara cavab verir. Məsələn: 1) Mən Azərbaycanı sevirəm. 2) Cığırları keçilməyən Bulaqları içilməyən Otlaqları biçilməyən Çöllər bizi bağışlasın (H.H) Zərflik – hərəkətin icra olunduğu yeri, zamanı, icra tərzini, səbəbini, kəmiyyətini bildirir. Nə vaxt? haraya? (da, dan), necə? nə cür? nə qədər? və s. suallara cavab verir. Arif yaxşı oxuyur. Yazda təbiət oyanır. Atam çox işləyir. Uşaqlar bağda işləyirlər. Söz birləĢmələri Söz birləşməsi iki və daha artıq sözün məna və qrammatik cəhətdən birləşməsidir: Qız qalası, uşaq evi, mənim arzum ismi birləşmələr; dərs oxuyuram, Bakıda yaşamaq və s. feli birləşmələrdir. (Sxem 8) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 71 71 71 Sxem 7. Ġsmi birləĢmələr İsmi birləşmələrin əsas tərəfi əsasən isimlərlə və ya isimləşmiş sözlərlə ifadə edilir. Üç növə bölünür: I növ, II növ və III növ ismi birləşmələr. Birinci tərəf II tərəfi təyin etdiyi üçün ismi birləşmələrə təyini söz birləşmələri də deyilir. I növ ismi birləşmələrdə tərəflər arasında yanaşma əlaqəsi olur. Birinci tərəf II tərəfi mənaca izah edir, heç bir qrammatik şəkilçidən istifadə edilmir. Yaşıl işıq Maraqlı dərs йанашма йанашма Сабит бирляшмяляр (Фразеоложи бирляшмяляр) Сюз бирляшмяляри Сярбяст бирляшмяляр Исми бирляшмяляр Ы нюв исми бирляшмяляр ЫЫ нюв исми бирляшмяляр ЫЫЫ нюв исми бирляшмяляр Фели бирляшмяляр Фели сифят бирляшмяляри Фели баьлама бирляшмяляри Məsdər birləşmələri Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|