Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilə
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III Cümlələrin qrammatik əsasını göstərin
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 72 Şirin çay və s. II növ ismi birləşmələrdə birinci tərəf qeyri- müəyyən yiyəlik halda, ikinci – əsas tərəf isə III şəxs mənsubiyyət şəkilçisi ilə işlənir. Tərəflər arasında uzlaşma əlaqəsi olur: Qız qalası Körpə gülüşü Uşaq bağçası və s. II növ ismi birləşmələr cümlənin mürəkkəb bir üzvü olur: Qız qalası Bakının simvoluna çevrilmişdir. III növ ismi birləşmələrin birinci tərəfi müəyyən yiyəlik halda olur, ikinci tərəfi hər üç şəxsin mənsubiyyət şəkilçisi ilə işlənə bilir. Əsas və asılı tərəflər arasında həm idarə, həm də uzlaşma əlaqəsi vardır: Mənim vətənim Sənin gülüşün Adilin qardaşı və s. III növ ismi birləşmələr cümlənin mürəkkəb bir üzvü olur: Bakının tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. йанашма узлашма узлашма идаря узлашма узлашма идаря узлашма узлашма идаря www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 73 73 73 Feli birləĢmələr Feli birləşmələrin əsas (II) tərəfləri məsdər, feli sifət, feli bağlama ilə ifadə edilir və uyğun olaraq məsdər birləşmələri, feli sifət birləşmələri, feli bağlama birləşmələri adlanır. Məsələn: kitabı oxumaq (məsdər birləşməsi) yaz gələndə (feli bağlama birləşməsi) dərsə gedən (feli sifət birləşməsi). Feli birləşmələrin tərəfləri arasında, əsasən idarə əlaqəsi, bəzən də yanaşma əlaqəsi özünü göstərir: Kitabı oxumaq dərsə gedəndə tez-tez danışan və s. Feli birləşmələr cümlənin mürəkkəb bir üzvü olur. Mən ali məktəbə daxil olmaq üçün Azərbaycana gedəcəyəm. Dünən yağış yağmağa başlayanda biz yola düşdük. Şiddətlə dalğalanan dəniz balıqçıları qorxutmurdu. идаря идаря йанашма www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 74 Qrammatik normalar Azərbaycan ədəbi dilində icrası vacib olan əsas qrammatik normalar aşağıdakılardır: 1. Müəyyən miqdar sayından sonra işlənən isimlər cəm şəkilçisi qəbul edə bilmir: beş kitab, üç adam, yüz əsgər və s. 2. İsim, sifət və saylara əvvəl cəm, sonra mənsubiy- yət, hal, şəxs-xəbərlik şəkilçiləri artırılır: yerli-lər-imiz-dən-dir; yaxşı-lar-ımız-dan-dır və s. 3. Fellərə əvvəl təsirlik, sonra növ, şəkil, şəxs- xəbərlik şəkilçiləri artırılr; göndər-il-məli-dir; qazan-ıl- mış-dır və s. 4. Cümlədə nə, nə də inkar bağlayıcısı işləndikdə fel təsdiqdə işlənir: Nə yağış kəsir, nə də gün çıxırdı. 5. Xəbər mübtəda ilə şəxsə və kəmiyyətə görə uzlaşır: O oxuyur Onlar oxuyurlar 6. Cümlədə əvvəl mübtəda, sonda xəbər, xəbərdən əvvəl tamamlıq, zərflik işlənir. Təyin təyin etdiyi sözdən əvvəl işlənməlidir. Günəşin işığı onun zəifləmiş gözlərini qamaşdırdı. Güclü külək evlərin damlarını uçururdu və s. TapĢırıqlar : узлашма узлашма www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 75 75 75 I Sintaktik əlaqələri göstərin. 1. Vaqif Vidadini oğlu Əli bəyin toyuna dəvət etdi (S.V). 2. Qaragöz qız əlindəki gülləri Nərimana verdi (M.C). 3. Maya kədərlə Qaraşın üzünə baxdı (M.İ). 4. Novruzəli əlindəki kağızı qutuya saldı. (C.M) 5. Sabirin satiralarını bütün xalq sevir. (M.C) Nümunə: Kərim müəllimin dediklərinə diqqətlə qulaq asırdı. II Söz birləĢmələrini cümlədə iĢlədin. Vətən torpağı; Bakı şəhəri; şirin alma; yaxşı yoldaş; qızıl saat; kitab mağazası; gül mağazası; qırmızı parça; yeni ev, təzə şəhər. III Cümlələrin qrammatik əsasını göstərin: 1. Qatar gecə saat 1-də Bakıya çatdı. 2. Payız küləyi Nərimanın saçlarını dağıtdı. 3. Biz səhər işıqlananda sıx bir meşəyə çatdıq. 4. Qonşu həyətin qapısı yan küçəyə açılırdı. 5. Əşrəf şəhərdən bir az kənarda düşərgədə dincəlirdi. uzlaşma idarə idarə yanaşma Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|