Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilə
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyd
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 33 33 33 Vurğu Sözdə bir hecanın, cümlədə bir sözün digərlərindən fərqləndirilməsi, yüksək tonla deyilməsi vurğu adlanır: vurğu´, ila´n, sevi´nc, sevə´r və s. Əsl Azərbaycan-türk mənşəli sözlərdə vurğu sözün son hecasına düşür. Bu, heca vurğusu adlanır. Vurğu söz kökündən şəkilçilərə keçir. Deməli, Azərbaycan dilində vurğu sabit, dəyişən vurğudur. ila´n→ ilan-la´r→ ilan- lar-ı´n… Lakin Azərbaycan dilində bəzi vurğu qəbul etməyən şəkilçilər də vardır: 1. İsimlərə artırılan şəxs-xəbərlik şəkilçiləri: (-am) 2 , (-san) 2 , (-dır) 4 , (-ıq) 4 , (-sınız) 4 … 2. Mənsubluq bildirən -gil şəkilçisi: Səlimgil, babamgil və s. 3. Felin inkarlıq şəkilçisi -ma 2 : gəlmə, oxuma, yazma. 4. Soyad sonluqları: ov (ova), yev (yeva). Məmmədova, Əliyev… 5. Felin nəqli keçmiş, indiki və qeyri-qəti gələcək zaman şəkilçilərindən sonra işlənən şəxs şəkilçiləri: oxumuşam, gələcə´yəm, oxuyu´ram. 6. idi, imiş, isə, ilə – hissəciklərinin şəkilçiləşmiş formaları: (-dı) 4 , mış 4 , -sa 2 , -la 2 . Məsələn. yazmı´şdı, oxuyu´rmuş, oxuyu´rsa, ata´mla və s. 7. Feli bağlama şəkilçitləri: -arkən 2 , -araq 2 , -ınca 2 , dıqca 4 , - şəkilçilərinin ikinci hecası. Məsələn. oxuya´raq, gördü´kcə, gəli´ncə və s (Şühudi keçmiş zaman istisnadır). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 34 Madan 2 – şəkilçisi bütövlükdə vurğu qəbul etmir. Məsələn: gö´rmədən, bi´lmədən, ox´umadan və s. 8. Fellərə artırılan (-lar) 2 şəkilçisi gəlirlər, bilirlər, oxuyurlar və s. Qeyd: Şühudi keçmiş (-dı 4 ) şəkilçisindən sonra işlənən (-lar 2 ) şəkilşisi vurğu qəbul eidr: gəldilər, oxudular və s. 9. Zərf düzəldən -la 2 şəkilçisi, cəsarə´tlə, sevi´nclə və s. 10. Zərf düzəldən -casına şəkilçisi: qəhrəma´ncasına, fədakarcasına. 11. -ca 2 qoşma kimi işləndikdə: məncə´, səncə´ və s. 12. -mı 4 sual ədatı: gəldi´mi, sə´nmi. 13. Zərf düzəldən -an 2 şəkilçisi: qə´sdən, qə´flətən və s. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 35 35 35 Əsas orfoepik və orfoqrafik qaydalar Fonetika iki əsas sahəyə ayrılır: orfoqrafiya və or- foepiya. 1. Orfoqrafiyada sözlərin düzgün yazılış qaydaların- dan, hərf tərkibindən bəhs edilir. Bakı, qələm, kitab və s. 2. Orfoepiyada sözlərin düzgün tələffüz qaydala- rından, səs tərkibindən bəhs edilir. dəftər dəfdər kitab kitap balıq balıx yarpaq yarpax və s. Sözlərin tələffüz forması, səs tərkibi transkripsiyada göstərilir. 1. Bəzi sözlərin səs-hərf tərkibi dəyişmir: qələm qələm 5 hərf=5 səs, kitab kitap : 5 hərf=5 səs. 2. Bəzi sözlərdə hərfin sayı səsin sayından çox olur: saat sa:t 4 hərf >3 səs, dovğa do:ğa 5 hərf > 4 səs və s. 3. Bəzi sözlərdə səslərin sayı hərflərin sayından çox olur: ailə ayilə - 4 hərf < 5 səs Nailə Nayilə - 5 hərf < 6 səs radio radiyo - 5 hərf < 6 səs Fonetik normalar orfoqrafik və orfoepik normaların cəmindən ibarətdir. Ən mühüm orfoepik və orfoqrafik normalara aşağı- dakılar daxildir: 1. Qoşasamitli və qoşasaitli sözlərin orfoepiya və orfoqrafiyasına aid qaydalar. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Həcər Hüseynova "Nitqin inkişafına dair praktik məşğələlər" 36 2. Mürəkkəb sözlərin tələffüzünə və yazılışına aid qaydalar. 3. İxtisarların (abreviaturların) yazılışına və tələffü- zünə aid qaydalar. 4. Alınma sözlərin yazılışına və tələffüzünə aid qay- dalar. 5. Mürəkkəb adların yazılışına və tələffüzünə aid qaydalar. 6. Nitq hissələrinin yazılışına və tələffüzünə aid qaydalar. Qeyd: Azərbaycan dilində ı saiti və ğ samiti sözlərin əvvəlində işlənmir. Fonetik təhlil 1. Sözün səs və hərf tərkibi göstərilir. 2. Sözün yazılış formasına əsasən hecası və vurğusu müəyyənləşdirilir. 3. Transkripsiyada tələffüz forması göstərilir. 4. Səslərin təhlili sözün transkripsiyası əsasında aparılır. Nümunə: Şu/şa/ya Şuşuya 1. Sözdə 5 hərf, 5 səs var. 2. Üç hecalıdır. 3. Vurğu 3-cü hecadadır. 4. Qalın sait ahəngi gözlənilib. 5. ş kar, y cingiltili samitdir. 6. u , a qalın saitlərdir. Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|