Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 97 97 97 Rusiya–58, 3%, Qazaxıstan–25, 6%, Cənubi Koreya–4, 7%, Türkiyə-1, 3%, Avropa Birliyi ölkələri–0, 6%, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri–0, 4%, Digər ölkələr–0, 2%, Daxili zəka axını–8, 9 [96]. Zəka axını prosesi Özbəkistanın elmi potensialına ciddi zərbə vursa da iqtisadi baxımdan müəyyən müsbət xeyirlər verir: 1. Hər il xaricdə öz zəkaları hesabına pul qazanan özbəklər 3 milyon 757 min ABŞ dolları məbləğində burada qalan qohum-əqrabalarına maddi yardım göstərirlər. 2. Zəkalı özbəklərin topladığı kapital vətənə qayıdıb burada şəxsi bizneslərini qurmağa, Özbəkistan iqtisadiyyatını inkişaf etdirməyə onlara imkan verir. 3. Xaricdə çalışan zəkalar Özbəkistan üçün lobbi qurulmasında vasitəçi rolunu üzərlərinə götürürlər və bir növ diplomat xidmətini həyata keçirirlər [125, 152-198]. İqtisadiyyata dolayısı yolla gələn fayda elmi potensiala vurulan ciddi ziyanla müqayisədə olduqca az görünür. Elmə maraq göstərən gənclərin sayı ildən-ilə azalmaqdadır. Özbəkistan Elmlər Akademiyasında çalışan gənclər tədqiqat işindən «uzaq gəzirlər». Dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait alimlərin 10 günlük dolanışığını görmür. Yeni kəşf və ixtiralardan isə söhbət gedə bilməz. Özbəkistan rəsmiləri isə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 98 98 Sovet üsul-idarəsində olduğu kimi problemin kökünü kəsməkdə çətinlik çəkirlər. Elmə investisiya qoymaq isə kadrların üzərinə düşür. Lakin hökumət burada da ciddi əngəllər yaradır. Özbəkistanla yanaşı qonşu Qırğızıstan da zəka axınından öz daxili elmi potensialını gücləndirə bilmir. Perspektivli və ali təhsilli qırğız gənclərinin ölkə hüdudlarından kənarda öz zəkaları hesabına çalışmaq istəklərinin güclü olduğunu bildirən tədqiqatçı Larisa Teqay əsasən Rusiyaya axının intensiv davam etdiyini qeyd edir. Bişkekdə yerləşən Qırğız-Rus-Slavyan Universitetinə tələbə axınının güclü olduğunu nəzərə alsaq gənc alimlərin Rusiyanı sevməsini başa düşmək olar. Qırğızıstandan zəka axını prosesi Sovet imperiyası illərində başlamasına baxmayaraq, özünün yüksək nöqtəsinə müstəqillik illərindən sonra çatmışdır. Bu gün təkcə Rusiya elm-təhsil müəssisələri və iri şirkətləri ilə yanaşı ABŞ, Kanada, Fransa, Almaniya, Britaniya və digər inkişaf etmiş ölkələrdə qırğız gəncləri qatılmaqdadır. Ölkəni tərk edən zəka sahibləri öz istedad və bacarıqlarına görə seçilirlər. Bu gün xaricdə çalışıb öz zəkaları hesabına kapital toplayan qırğız alimlərinin getməsindən yalnız Qırğızıstan dövləti uduzur. İqtisadiyyat, biznes, texniki www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 99 99 99 yeniliklər və digər sahələrlə ölkə üçün daha çox xeyir vermək iqtidarında olan belə şəxslərin xaricdə çalışması Bişkek üçün müsbət dividentlər gətirmir [79]. Qırğızıstanda bu problemi tədqiq edənlər ölkədən zəka axını prosesinin intensiv şəkil almasında xarici şirkətlərin apardıqları siyasəti əsas göstərirlər. 1989 və 2000-ci illərin statistikasına nəzər salsaq qırğızıstanlı zəkaların ölkəni tərk etməsində xeyli fərqlərin mövcud olduğunu görürük: 1989– 43, 5 %, 2000– 53 %. Bu rəqəmlər 2 il ərzində əmək miqrasiyasına qoşulan zəkaların sayının artdığını aşkar göstərir. Baş verən belə mənfi halın qarşısını almaq üçün isə mütləq ali məktəbi bitirən gənc kadrları işlə təmin etmək və onlara sosial güzəştlərdən bəhrələnmək imkanları verilməlidir. Ölkəni düşməkdə olan iqtisadi böhrandan çıxartmağı isə onlar ―zəka axını‖ prosesinin qarşısı alınmasında görürlər. Son illərdə Qırğız gənclərini öz ölkəsində görmək istəyənlər içərisində İsveç və Çin xüsusi olaraq fəallıq edirlər. Vətəndə qalıb ofisiant, barmen, ticarət agenti kimi işləməkdənsə xarici ölkədə zəkaları hesabına pul qazanmağı üstün tutan qırğızlar müxtəlif yollarla miqrasiya edirlər. Mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, zəka axını prosesi davam etdikcə, ölkədə zavod, fabrik, elmi müəssisələrdə kadr www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 100 100 problemi həll olunmamış qalacaq. Elmə az maraq göstərən gənclərin biznes və ticarət sahəsinə üz tutmasını ən böyük problem kimi qəbul edən mütəxəssislər vətənpərvərlik çağırışlarının bu günün tələbi səviyyəsində olmadığını iddia edirlər. Qırğızıstanla yanaşı zəka axını prosesi ilə üz-üzə qalan dövlətlərdən biri də Qazaxıstandır. 1990-2000-ci illər arası Qazaxıstandan 500 min insanın əmək miqrasiyasına qoşulanlar içərisində 100 min nəfərin zəka sahibini xüsusi olduğunu qeyd etmək olar. Bu insanların 40%-i qazax elminin elitası sayıldığından problemin ciddiliyi diqqəti cəlb edir. Qazax mütəxəssisləri belə hesab edirlər ki, ölkədən zəkaların biliyinə ehtiyacın günü-gündən artması Qazaxıstanın elm və təhsilin səviyyəsinə görə seçilən dünyanın 50 ölkəsi siyahısına düşməsinə şərait yaradacaq. Eyni zamanda xaricə axını güclənən qazax gəncləri həm kapital, həm də hörmət qazanmış doktorların güclənməsinə təkan verirlər. Diasporun strukturlaşması və təşkilatlanmasında öz növbəsində vətənlərinin maraqlarını məskunlaşdıqları ölkələrdə təmsil etməklə yanaşı, lobbiçiliyin formalaşmasında əvəzedilməz rol oynayır [93]. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|