Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 85 85 85 Elmi yeniliyin reallaşması imkanlarının olmaması [90, 15-38]. Moldovadan zəka axını prosesinin intensivləşməsi bu ölkənin elminə ciddi təsir göstərir. Gedən zəkaların yaş kateqoriyasını araşdıranda məlum olur ki, 20-45 yaşlı insanlar öz biliklərini xaricdə realizə etmək fikrindədir: Moldovada elmə ayrılan vəsaitin digər «işlərə» sərf edilməsini iddia edən yerli tədqiqatçılar göstərirlər ki, 2003-cü ilidə, hakimiyyət orqanları rəsmi hesabatlarında elmə 57 milyon lev (64, 75 milyon ABŞ dolları) ayrılığını. Faktiki olaraq cəmi 4, 56 milyon dolları xərcləmişdir [89]. Bu səbəbdən Moldova hər il itirdiyi alimlərə görə xeyli miqdarda maliyyə itkisilə üzləşmiş olur. Moldova 1990-cı ildən sonra daxili və xarici zəka axınından zərər çəkən keçmiş postsovet ölkələrindən biridir. 1990-2000-ci illər arası elm sahəsində çalışan insanların sayı 4 dəfə (25 mindən 8, 17 minə) azalmışdır. Ali təhsilli mütəxəssislərin sayı da 20%- azalıb. Elmlər doktorlarının sayında da ciddi problemlər var. 1, 7 dəfə sayı azalan Moldova elmlər doktorları 2000-ci illərdə 3593 nəfər idisə, hazırda bu rəqəmlər 2041-dir. 1990-1997-ci illər arası Moldova Elmlər Akademiyasını tərk edən 12000 zəkalı insanın 34, 58%-nin xaricə «səadət» axtarmağa getdiyi qeyd olunur. 65%-dən çox keçmiş elmi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 86 86 işçilərin bu gün ticarət və digər sahələrdə çalışdığı bildirilir. Bu illərdən sonra Moldova EA əməkdaşlarının sayı 22, 64 (1203) nəfər azalıb. Müxtəlif dərəcələrə və elmi adlara görə də çalışan elmi işçilərin sayı 8, 7 aşağı düşüb. Elmlər doktoru müdafiə etməyə sənəd təqdim edən alimlərin 16, 27% (134) nəfər az olduğu statistik göstəricilərdə qeyd olunur [114]. Moldova Elmlər Akademiyasında aparılan sosioloji sorğu zamanı respondentlərin bildirdikləri mövqe onların çoxunun xaricdə işləməkdə maraqlı olduğunu aşkara çıxarıb. Rəyi soruşulan elmi işçilərin 65%-i müqavilə əsasında inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin birində çalışmaq niyyətində olduğunu bildirib. Onlar Moldovaya öz sahələrində kifayət qədər tanıdıqdan və kapital topladıqdan sonra dönmək barədə düşünürlər. Sorğuda iştirak edən 5% respondent birdəfəlik olaraq xarici ölkələrə köçüb getməyi və heç bir zaman Moldovaya dönməyəcəklərini etiraf ediblər [90, 15-2-6]. Zəka axınında iştirak etmək istəyən, lakin xarici dil bilmədiklərindən təəssüfləndiyini qeyd edən 37% respondentin vaxt və maliyyə imkanlarının məhdud olması səbəbi ilə hər hansısa bir dil öyrənmək imkanlarının olmadığını bildirib. Moldova EA-nın yalnız 13%-i sorğuda iştirak edən xarici dili mükəmməl bildiklərini açıqlayıb və mütləq zəka axınına qoşulacaqlarını qeyd ediblər. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 87 87 87 Moldovadan xaricə çalışmağa gedən zəka sahiblərinin içərisində fizika və riyaziyyat üzrə təhsil və tədqiqat aparanlar üstünlük təşkil edir. İqtisadiyyat və informatika sahəsində isə daxili miqrasiya daha çoxluq təşkil etsə də, bu sahələrdə mütəxəssis olanların şəxsi biznesə maraq göstərdiklərini qeyd etmək olar. 1990-1999-cu illərdə Moldova EA-dan ölkəni tərk edənlərin sayı 415 elmi işçi olaraq göstərilir. Onlar əsasən Almaniya, ABŞ, Fransa, İsrail, İtaliya, Kanada, Rumıniya və digər ölkələrə miqrasiya edirlər. 22 akademik, 20 fəxri doktor və 140 elmlər doktoru zəka axınına qoşulanlar içərisindədir. Bu insanların əksəriyyətini dövlət təhlükəsizliyi xarakteri daşıyan məlumatlara çıxışı var və onların geri qayıtmaması Moldova üçün müsbət dividentlər gətirmir. Yeni müstəqillik əldə edən Moldovanın üzləşdiyi hərbi münaqişədən sonra rastlaşdığı çətinliklərdən çıxış yolunun zəka axını prosesinin qarşısının mütləq alınmasını göstərən tədqiqatçılar iqtisadi problemlər üzündən elmə maraq göstərənlərin sayının gündən- günə azaldığını təəssüf hissi ilə bildirirlər. Bu gün Moldova zəka axını prosesinin intensiv halda davam etməsi səbəbindən böhran həddinə çatıbdır. Ölkənin elmi potensialı mənfi istiqamətdə inkişaf edir. Bu cür proses Moldova rəsmilərini mütləq düşünməyə vadar etməlidir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 88 88 Moldovadan zəka axını probleminin həll etməsi üçün strateqlərin təklif etdiyi ilk addım əmək haqqının artırılması ilə yanaşı, onların ölkədə qalmaq şərti ilə xarici transmilli şirkətlərlə müqavilə əsasında əməkdaşlıq etmə imkanlarının yaradılmasıdır. Bu sistem tətbiq olunsa təxmini olaraq 60% zəkalı insanın Moldovadan köçüb getməsini əngəlləmək mümkün olacağı bildirilir. Eyni zamanda Moldovanın diaspor modelindən istifadə etməsi ölkə üçün uğurlu nəticələr gətirə bilər. Mütəxəssislər üçün ipoteka kreditlərindən yararlanmaq, sosial güzəştlər, iqtisadi gəlirlər kimi şərtlərin dövlət tərəfindən verilməsi məqsədəuyğun ola bilər. Moldova alimlərinin Sovetlər Birliyi daxilində və müasir dövrdə dünya elminə verdikləri töhfələri nəzərə alaraq zəka axını nəticəsində onların xarici dövlətlərə köçməsinin qarşısının alınması zəruridir. Moldova ilə yanaşı keçmiş postsovet respublikalarından olan Litva da eyni problemlə üzləşib. Bu ölkədə də siyasi, iqtisadi və sosial həyatda baş verən əsaslı dəyişikliklər miqrasiya prosesinin tənzimlənməsində əngəllər yaradıb. Sovet «dəmir qəfəsin»dən azad olan Litva həll edilməsi çətin olan bir sıra problemlərlə üz-üzə qalmalı oldu. Ölkədən leqal və qeyri-leqal miqrasiya prosesi əhalinin bütün təbəqələrini Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|