Yaşil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

- 44 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
təşkilatlarla əlaqələrin genişləndirilməsi və milli potensialın imkanlar-
dan istifadənin genişləndirilməsi.
Azərbaycanda ətraf mühit qanunvericiliyinin aşağıdakı prinsipləri yaşıl 
iqtisadiyyatın inkişafını vurğulayır: 
-  sosial-iqtisadi, mənəvi-əxlaqi problemlərin qarşılıqlı həlli; 
-  təbii sərvətlərdən dayanıqlı istifadənin təmin edilməsi;
-  ekoloji tarazlığın qorunub saxlanması və mühafizəsi;
-  ətraf mühitin mühafizəsinin və təbii sərvətlərdən istifadənin tənzim 
edilməsinə ekosistemli yanaşma;
-  ətraf mühitin çirklənmsinə dair sanksiyalar;
-  təbiətdən istifadənin ödənişli olması;
-  ərazilərdə ekoloji tarazlığın təmin edilməsi və pozulmuş təbii ekoloji 
sistemlərin bərpası; 
-  təbii ehtiyatların səmərəli istifadə olunması və bərpası, təbiətdən 
istifadənin və ətraf mühitin mühafizəsinin iqtisadi stimullaşdırılmasının 
tətbiq edilməsi; 
-  ətraf mühitin biomüxtəlifliyinin qorunmasının təmin edilməsi; 
-  “çirkləndirici ödəyir”
23
 prinsipinin tətbiqi;
-  dövlət nəzarəti, ətraf mühitin mühafizəsi haqqında qanunvericiliyin po-
zulmasına görə məsuliyyət; 
-  ətraf mühitə zərər vurulmasının qarşısının alınması və vurulan zərərin 
qiymətləndirilməsi, buna görə məsuliyyət; 
-  ekoloji cəhətdən əsaslandırılmış dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişaf, insanın 
həyatının və sağlamlığının mühafizəsi;
-  ətraf mühitin mühafizəsinin hər kəsin işi olması;
-  ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində əhalinin və ictimai birliklərin iştirakı; 
-  ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq, ekoloji qa-
nunvericiliyin Avropa qanunvericiliyinə və beynəlxalq müqavilələrə uy-
ğunlaşdırılması. 
Ölkənin ümumi inkişaf strategiyasında ətraf mühit aspektlərini əhatə 
edən əsas proqram - Azərbaycan Respublikasında ekoloji cəhətdən daya-
nıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Proqram - 2003-cü ildə qəbul edilib. 
23  Ətraf mühit hüququna əsasən, ”çirkləndirici ödəyir” prinsipi ətraf mühitə dəyən zərərin çirkəndiricilərin
istehsalçısı tərəfindən ödənməsi yolu ilə məsuliyyətin artırılmasını nəzərdə tutur.

---

- 45 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Bu sənəd dayanıqlı inkişafın əsas sahələrini qeyd etmişdir və 2003-2010-
cu illərdə su ehtiyatları, atmosfer havası, torpaq ehtiyatları, meşə, balıq eh-
tiyatları, tullantılar, elektroenergetika, tikinti, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, 
turizm sahələrində planlaşdırılmış tədbirlər görülmüşdür. Həmçinin, 
“Regionların sosial-iqtisadi inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın 2013-cü 
ilə kimi uzadılması ölkə iqtisadiyyatının yüksəlişi üçün - yaşıl biznesin  
inkişafına şərait yaratmış olan aşağıdakı tədbirlərin görülməsini daha da 
genişləndirmişdir. Məsələn, Qəbələdə yaradılan müasir səviyyəli turizm 
obyektləri, Qusarda Şahdağ dağ-xizək turist kompleksinin işə salınması, 
Qubada Qolf mərkəzinin yaradılması və s. bu kimi layihələr Azərbaycan 
dövlətinin şaxələndirilmiş və yaşıl iqtisadiyyata istiqamətlənmiş 
siyasətindən xəbər verir. 2008-2015-ci illərdə “Azərbaycan Respublikasın-
da yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı”nın strate-
ji məqsədləri sırasında aşağıdakılar da vardır: 
-  makroiqtisadi sabitliyi saxlamaqla və qeyri-neft sektorunu tarazlı inkişaf 
etdirməklə davamlı iqtisadi artımın təmin edilməsi; 
-  ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin davamlı idarə olunma-
sının təmin edilməsi.
2012-ci ildə qəbul edilən “Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” inki-
şaf konsepsiyası yaşıl iqtisadiyyatın inkişafına geniş imkanlar yaradır. 
Konsepsiyanın əsas hədəflərindən biri ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosi-
al-iqtisadi inkişafa nail olmaqdır. Sənəddə göstərilib ki, biomüxtəlifliyin 
qorunması, yanacaq-enerji kompleksinin ətraf mühitə mənfi təsirinin 
neytrallaşdırılması, dənizin və onun akvatoriyasının çirklənməsinin ara-
dan qaldırılması və qorunması, yaşıl ərazilərin bərpası və mövcud resurs-
ların səmərəli mühafizəsi istiqamətində zəruri tədbirlər gələcəkdə də da-
vam etdiriləcəkdir. Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövrdə Azərbaycanda orta 
hesabla bir vahid ÜDM istehsalı üçün istifadə edilən enerjinin və emissiya 
olunan karbon dioksidin miqdarı İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı 
ölkələri üzrə müvafiq göstəriciyə yaxınlaşdırılacaqdır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 aprel 2010-cu il tarixli 
sərəncamı ilə vahid texnoloji prosesdə fəaliyyət göstərən neft-qaz emalı və 
neft-kimya sənayesinin səmərəliliyinin artırılması, bu sahədə beynəlxalq 

---

- 46 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
təcrübəyə uyğun müasir kompleksi təşkil etmək üçün zəruri investisiyala-
rın cəlb edilməsi, ekoloji normativlərə riayət olunması və hazır məhsulun 
rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsi məqsədilə dövlət mülkiyyətində 
olan kimya müəssisələri ARDNŞ-nin tabeçiliyinə verilib və həmin sahənin 
inkişafı ilə əlaqədar yeni proqramlar hazırlanmağa başlanıb. İnkişaf etmiş 
Avropa ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, ətraf mühitə təhlükəsiz olan texno-
logiya tətbiq etməklə kimya sənayesini inkişaf etdirmək və bununla da bir 
sıra təbii sərvətlərin qənaəti mümkündür.
Azərbaycanda elektrik enerjisinin istehsalında qənaət edici texnologi-
yaların tətbiqinə ehtiyac var. Hazırda müasir səviyyəli istilik elektrik stan-
siyalarında Avropada 1 kvt/saat elektrik enerjisinin alınması uçun 185-
187 şərti yanacaq vahidi (qaz və mazutdan asılı olaraq) istehlak edildiyi 
halda Azərbaycanda bu rəqəm ortalama 330 qram, yeni İES-da isə 260-
270 qramdır. Avropa standartına uyğun qənaət atmosferə emissiya edilən 
karbon oksidinin azalmasına səbəb olar.
Azərbaycanda bərpa olunan enerjinin resurslarının böyük olmasına 
baxmayaraq, yalnız hidroenergetika geniş yayılıb və ölkədə istehsal olu-
nan enerjinin 12%-i Su Elektrik Stansiyalarının payına düşür.Ölkədə külək 
enerjisindən istifadə ediləcək Ələt və Yalama layihələrinin həyata keçirilməsi 
layihələşdirilir. Artıq bir sıra bölgələrdə istirahət zonalarında günəş kollek-
torlarından su qızdırılması üçün istifadə edilir. Azərbaycanın külək potensi-
alı çox böyükdür. Azərbaycanda külək enerjisinin istehsalı üçün mükəmməl 
təbii şərait mövcuddur. Abşeron yarımadasında ildə 226 gün küləyin sürəti 
8m/san-dən yüksək olur. Sahil ərazilərdə küləyin sürəti 6-20 m/san-dir. 
Hesablamalara əsasən Abşeronda texniki külək enerji potensialı 1000-1500 
MV-dır. Ölkədə isə külək enerjisinin potensialı 4,5 min MV, geotermal və 
geometrik enerjinin potensialı 800 MV və kiçik su elektrik stansiyalarının 
potensialı isə 350 MV təşkil edir
24
. 
Bu günə kimi alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin inki-
şafına 300 milyon manat investisiya yatırılıb, onun 70 milyon mana-
tı dövlət, qalanı isə özəl investisiyaların payına düşür. 2020-ci ilə kimi 
Azərbaycanda alternativ enerjinin ümumi həcmində günəş enerjisinin 
24  http://news.milli.az/economy/223608.html

---