Yaşil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

- 17 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
1.3.Yaşıl iqtisadiyyata təşəbbüs
2012-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Davamlı İnkişaf 
Konfransındakı (Rio+20) danışıqlardan sonra hökümətlər qərar verdilər 
ki, yaşıl iqtisadiyyat davamlı inkişaf üçün çox mühüm alətdir. Rio+20 
bəyannaməsi informasiya mübadiləsi və potensial imkanların reallığa 
çevirilməsi ilə yaşıl iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsini də vurğuladı. 
Burada həmçinin maliyyə, texnologiya və elmin mübadiləsi zamanı İEÖ-
in birləşərək İEOÖ-ə dəstəyi də nəzərdə tutulur. Buna əsasən beynəlxalq 
səviyyədə yaşıl iqtisadiyyatın həyata keçirilməsi üzrə təşəbbüslər əsasən aşa-
ğıdakı altqruplarda öz əksini tapir:
-  beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyat platformaları və forumları;
-  beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyat üzrə əsas iştirakçılar;
-  əsas beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyat proqramları;
-  beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyat üzrə fondlar/mexanizmlər/obyektlər.        
Ümumi olaraq, yaşıl iqtisadiyyatın inkişafı naminə indiyə qədər və hazır-
da da davam edən 59 beynəlxalq təşəbbüsə cəhd olunmuşdur ki, onun 14-ü 
bu istiqamətdə olan beynəlxalq forumların payına düşür. Həmin platforma-
ların əsas hədəfləri informasiya mübadiləsi, elmin və biliyin idarə olunması, 
qlobal iqlim dəyişkənliyidir və həmin platformalar aşağıdakılardır:
-  Yaşıl İnkişaf Bilik Platforması (Green Growth Knowledge Platform - 
World Bank, Global Green Growth Institute- GGGI, Organisation for 
Economic Cooperation and Development- (OECD))
-  Yaşıl Sənaye Platforması (The Green Industry Platform - UN Industrial 
Development Organisation- UNIDO, UNEP)
-  Yaşıl İnkişaf Onlayn Tədris (The Green Growth online e-learning faci-
lity - UN Economic and Social Commission for Asia and the Pacific- 
ESCAP)
-  Yaşıl Platforma (The WIPO Green platform - World Intellectual Pro-
perty Organisation (WIPO))
-  İqlim Dəyişikliyi Bilik Portalı (The Climate Change Knowledge Portal 
-World Bank)
-  İqlim İnformasiya Platforması (Climate Information Platform - UNDP 
və bəzi partnyorlarla birgə)

---

- 18 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
-  Riql (Reegle - REEEP və REN21)
-  BMT Davamlı Bilik İnkişafı Platforması (UN Sustainable Development 
Knowledge Platform - UN Department of Economic and Social Affairs 
(UNDESA)) və s. 
Beynəlxalq yaşıl iqtisadiyyatın həyata keçirilməsində geniş əməyi olan 
iştirakçılar əsasən Avropa Birliyinin İEÖ-i, Avropa Birliyi agentlikləri, 
nüfuzlu QHT, beyin mərkəzləri, konsaltinq şirkətləri və bəzi özəl sektor 
nümayəndələridir. Son zamanlar aşağıdakı yeni iştirakçılar da bu prosesə 
cəlb olunmuşlar:
-  Qlobal Yaşıl İnkişaf İnstitutu (The Global Green Growth Institute 
(GGGI)), Yaşıl İqtisadiyyat üzrə Fəaliyyət üçün Tərəfdaşlıq (The Part-
nership for Action on Green Economy (PAGE)), BMT Sənaye İnkişafı 
Təşkilatı (United Nations Industrial Development Organization (UNI-
DO)), BMT Tədris və Tədqiqat İnstitutu (UN İnstitute for Training and 
Research (UNITAR), Yaşıl İnkişaf Fəaliyyəti Alyansı (Green Growth 
Action Alliance) və Yaşıl İqtisadiyyat Koalisiyası (Green Economy Coa-
lition).
İqlim dəyişikliyi üzrə fəaliyyət göstərən təşkilatlara İqlim Bilik İnkişa-
fı Şəbəkəsi (Climate Development Knowledge Network (CDKN) -Bö-
yük Britaniya və Niderland  tərəfindən maliyyələşdirilir), İqlim İşləri və 
Layihə Katalizatoru (ClimateWorks and Project Catalyst - özəl investorlar 
tərəfindən maliyyələşdirilir), Qlobal İqlim Dəyişikliyi Alyansı (Global Cli-
mate Change Alliance - Avropa Birliyi tərəfindən maliyyələşdirilir) və s. mi-
sal göstərmək olar.  
Yaşıl iqtisadiyyatla bağlı həyata keçirilməkdə olan proqramların əsas 
təşəbbüskarları yuxarıda adı çəkilən əsas təşkilatlarla yanaşı Norveç, Dani-
marka, Avtraliya, Almaniya, İspaniya və İsveç kimi fəal ölkələr vardır. Aşağı-
dakı cədvəldə isə dominant fondlar, qurumlar və onların yaşıl iqtisadiyyat 
uğrunda həyata keçirtdikləri və hətta, hazırda da bəzi davam edən proqram-
lar üzrə apardıqları maliyyələşmənin həcmi göstərilmişdir.
Bundan başqa 1997-ci ildə qəbul edilib, 2005-ci ildə qüvvəyə minən, in-
kişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin daxil olduğu Kyoto Protokolu 
(UNFCCC) mövcuddur  və o, istixana effekti yaradan qazların emissiyasını 
azaltmaq üçün sənayeləşmiş ölkələrin məcburi öhdəliklərini müəyyən edən 

---

- 19 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
beynəlxalq müqavilədir. Həmin müqavilənin möhləti 2012-ci ildə bitsə də, 
Qatarın paytaxtı Dohada keçirilən beynəlxalq konfransda onun müddəti 
2020-ci ilə kimi uzadıldı. Təxminən 200 ölkənin təsdiqini alan bu qərar 
yalnız inkişaf etmiş ölkələri əhatə edir. Bu ölkələrdə qlobal səviyyədə isti-
xana təsiri yaradan qazların emissiyası isə 15%-dən azdır. Atmosferi ən çox 
çirkləndirən ölkələrdən ABŞ 1997-ci il tarixli əsl protokolu heç bir zaman 
təsdiqləmədi. Hal-hazırda protokolda ABŞ, Çin və Hindistan kimi atmosfe-
ri ən çox çirkləndirən ölkələrin imzası yoxdur. Doha Konfransında 2015-ci 
ilə kimi bütün ölkələri əhatə edən və Kyoto Protokolunun əvəz edə biləcək 
daha geniş diametrli bir plan üzərində də işlərin görülməsi nəzərdə tutuldu. 
Azərbaycanın isə burada inkişaf etməkdə olan ölkə kimi ətraf mühitə buraxı-
lan parnik qazlarının faizinin azalmasında hüquqi öhdəliyi yoxdur.
Cədvəl 1.1. Yaşıl iqtisadiyyat üzrə fəaliyyət göstərən dominant qurumlar
Fondlar
Qurumların adı
Qiymətləndirilən həcm
Qlobal Ətraf Mühit İmkanı 
(Global Environment 
Facility)
Qlobal Ətraf Mühit 
İmkanının qurumları: 
Birləşmiş Millətlər 
Təşkilatı Ətraf Mühit 
Proqramı (UNEP), BMT 
İnkişaf Proqramı (UNDP), 
Dünya Bankı (World 
Bank), digər çoxtərəfli 
inkişaf bankları, BMT-nin 
Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı 
Təşkilatı (FAO), Kənd 
Təsərrüfatının İnkişafı 
üzrə Beynəlxalq Fond 
(IFAD), BMT-nin Sənaye 
İnkişafı Təşkilatı (UNIDO)
10,5 milyard ABŞ dolları 
qrant və 51 milyard 
ABŞ dolları müştərək 
maliyyələşdirmə üzrə
Ən Az İnkişaf Etmiş 
Ölkələr Fondu (Least 
Developed Countries 
Fund-GEF)
QƏMİ (GEF) agentləri 
346 milyon ABŞ dolları

---