Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Âlemin Mahiyeti Sorunu
DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 192 Kindî’ye göre Heyûlâ ve suret basit birer cevherdirler. Basit cevherler madde ve formdur. Birleşik olanlar ise şekle bürünmüş maddi varlıkladır. Fizik âlemdeki her duyulur nesne heyûlâ ve suretten meydana gelmiştir. Heyûlâ diğer bir ifade ile nitelikleri kabul eden fakat kendisi nitelik olma- dığından kabul edilemeyen şeydir. Aynı zamanda heyûlâ suretin koruyucu- su konumunda olmakla birlikte kendisinin korunmasına gerek duyulmayan şeydir. Bu açıklama onun cevher olduğunun kanıtıdır. 18 Heyûlâ bu özelliği ile öyle bir konuma sahiptir ki, onun öncesinde herhangi bir maddi veya maddemsi yapıdan söz etmek mümkün değildir. Dolayısıyla bir cisimdeki heyûlânın ortadan kalkması cisme ait diğer tüm niteliklerin de ortadan kalkması anlamına gelmektedir. Heyûlânın en önemli özelliklerinden birisi de bünyesinde tüm zıtlıkların bulunmasına rağmen bozulmaya uğramayan bir yapıya sahip olmasıdır. 19 Daha önce de belirttiğimiz gibi Kindî, heyûlânın ötesinde hiçbir maddi yapı- dan bahsedemeyeceğimiz için onu en üst cins konumunda görür. Mantık ku- ralları gereği kendisinin üzerinde herhangi bir cins bulunmayanın tarifi yapı- lamayacağı için heyûlânın kesin bir tarifinin yapılması mümkün değildir. 20 Heyûlâ suretle birlikte tüm varlıkları oluşturan bir ilke konumundadır. Fizik âlemdeki unsurlar ve bunların belirli oranlarda karışımından oluşan birleşik maddeleri de meydana getiren ilkeler heyula ve surettir. Hatta un- surları oluşturan sıcaklık ve soğukluğunda ilkesi heyuladır. Bu açıklama oldukça önemlidir. Çünkü Antik Yunan Filozoflarının bir kısmı unsurlar- dan birini veya bir kaçını tüm maddî varlıkların ilkesi kabul ederken Kindî, bunların birer ilke olmadığı görüşündedir. Dolayısıyla dört unsur Kindî’ye göre tam manasıyla heyûlâsı ve sureti olan birer cisim konumundadır. Fa- kat heyûlâ kesinlikle bir cisim değildir. Kindî’ye göre son olarak heyûlâ hakkında tarifi yapılamayacağından ancak onun özellikleri hakkında bir takım fikirlerin yürütüleceği kanısındadır. Kindî’nin heyûlâ hakkında vermiş olduğu bu bilgiler ışığında sorulması gereken soru ise şudur: “Heyûlânın âlemin varlığı ile ilgili konumu nedir ” Kindî’ye göre âlem yoktan yaratılmıştır. Bu bağlamda cisim olmayan ama aynı zamanda tüm cisimlerin ilkesi konumunda olan heyûlâ ezelî midir Yoksa sonradan mı yaratılmıştır Bu soruların cevabını ararken incelenme- si gereken önemli bir alan da Kindî’nin âlemin Ezelîliği hakkındaki düşün- celeridir. 18 Kaya, Kindî Felsefi Risâleler, 41-42. 19 Kindî, “Kitâbü’l-Cevâhiri’l-hamse”, Kindî Felsefi Risâleler içinde, thk. Mahmut Kaya (İstanbul: Klasik Yayınları, 2013), 2: 289. 20 Kindî, “Kitâbü’l-Cevâhiri’l-hamse”, 2: 289. KİNDÎ’YE GÖRE HEYÛLÂ KAVRAMI BAĞLAMINDA ÂLEMİN EZELİLİĞİ PROBLEMİ 193 2. Âlemin Mahiyeti Sorunu Ezelî kavramı felsefi düşünce sistemlerinde çokça kullanılan Tanrı ve âlem hakkında farklı düşünceleri barındıran bir yapıya sahiptir. Bu bağ- lamda âlemin ezelî olup olmadığı tartışmaları günümüzde bile canlılığını korur niteliktedir. Özellikle İslâm düşünce tarihinde genel olarak felsefî ve kelâmî ekollerin konu hakkındaki görüş farklılıkları oldukça fazladır. İs- lâm düşüncesinde Tanrı’nın Ezelî olduğu tezinde herhangi bir farklı düşün- ce yokken âlemin Ezelî olup olmaması bakımından düşünce ayrılıkları bu- lunmaktadır. Bir diğer tartışma ise, âlemin hangi cihetten ezelî olduğu meselesidir. Makalemizde Kindî’nin konu hakkındaki düşüncelerine geç- meden önce Ezelîlik tartışmaları hakkında bilgi vermek yerinde olacaktır. Tanrı âlem ilişkisi incelendiğinde, Tanrı dışındaki her şeyin varlığını Tanrı’ya borçlu olduğu düşüncesi teizmde oldukça temel bir yaklaşım tar- zıdır. Âlemin varlık kazanması açısından Tanrı’nın onu yoktan mı yarattığı yoksa onu Ezelî olan bir ilkeden mi yarattığı konusunda tartışmalar sürüp gitmektedir. Yanı sıra yaratma fiilinin Ezelî mi yoksa zamansal mı olduğu konusu da aynı şekilde tartışılagelmiştir. 21 İslâm düşüncesinde bu konunun tartışılmaya başlanması Yunan felsefe- sine yönelik eserlerin tercümesi neticesinde ortaya çıkmıştır. 22 Konu hak- kındaki tartışmaların bu denli önemli olmasının bir diğer nedeni ise, varı- lan sonucun düşünce sistemindeki Tanrı algısını da doğrudan etkiliyor olmasıdır. İslâm düşüncesinde konunun açıklığa kavuşturulması için karşı- laştırmalı bir metodun kullanılmasında fayda vardır. Bizim konumuz itiba- riyle Kindî’yi ele almamız bu noktada çok önemlidir. Çünkü İslâm’ın ilk filozofu sayılmakla birlikte yaşadığı dönemdeki kelâm düşüncesinden de etkilendiği iddia edilen Kindî’nin vardığı sonucun bu iki minval üzere de- ğerlendirilmesinde fayda vardır. Her filozof gibi Kindî de yaşadığı dönemin sahip olduğu entelektüel bi- rikimine hâkim olma isteğinde olmakla birlikte, kendi dönemindeki sorun- lara yönelik bir takım arayışlar içerisinde girmiştir. Kindî’nin yaşadığı dö- nem Yunan felsefesine yönelik birçok eserin tercüme faaliyetleri neticesinde İslâm dünyasına kazandırıldığı bir ortamın yanı sıra, kelâm ekollerinden Mu’tezilenin de etkin olduğu bir döneme denk gelmektedir. Bu bağlamda bazı düşünürler Kindî’nin savunduğu fikirlerin bu ekolun etkisi sonucu oluştuğu tezini ortaya atmıştır. Kindî’nin âlemin mahiyeti konusunda özel- likle yoktan yaratmacı bir tutum izlemesinin sebebini onun kelâm ekolle- 21 Engin Erdem, İlâhi Ezelîlik ve aratma Sorunu (Basılmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2006), 60. 22 Mevlüt Uyanık, “İlk İslâm Filozofu el-Kindî’ye Göre Âlemin Mahiyeti”, İslâm Felsefesinin Sorunları, thk. Mehmet Vural (Ankara: Elis Yayınları, 2003), 2:100. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|