Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “PEYĞƏMBƏR”İN İCTİMAİ VƏ ƏXLAQİ CƏHƏTLƏRİ
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 99
İnsafmı əkinçi, səfil Mədinə xəlqi yüz bulsun, Cəngavər qureyşin əsil Övladına qalib olsun Yox, bən istəməm yurdumda Üğursuz bayquşlar ötsün.
Lakin Şəmsayı əvvəlki məşuqinə yağı kəsdirən bu səbəb- lərdən daha müdhiş bir xəbər onun ruhunu alovlandırıyor. Onu sarsıtıyor. O nədir? Bu vaxta qədər azad, açıq, hər məclisdə er- kəklərlə bərabər böyük hörmətlərlə nail nüfuzlu bir qadının tərbiyəsinə müğayiq şeylər!!
Şəmsanın kini özü qədər yüksək, özü qədər böyükdür. Hər kəs Peyğəmbərin bugünkü halına heyrət, ona təzimə məcbur isə, Şəmsa əyilməz! Onda yaltaqlıq, təməllüq satmaq əlaməti görün- məz. O alçalmağa öyrənməmiş. Fəqət quru sərkeşlikdən də bir nəticə çıxmaz. İçindəkiləri bayıra dökmüş olursa məqsudun irmə- miş qalacaqdır. Öylə isə siyasətdən də qaçmalı. Ona binaən:
.............................................. Adəta qalmadı təzimə məcal. .............................................. Ah, deyil tanrına, hətta sana da Hazıram etməyə bu canı fəda.
Demək daha tədbirli hərəkətdə idi. Hətta əvvəldə təziminə heyrət edən rəislər belə Şəmsa qədər hiylə düzağını quramadılar. Yalnız sona yaxın anlamış oldular. Nə yapmalı ki, tədbiri qızın özünün zəhərlənməsilə nəticələndi. Fəqət o sözünün ardınca getdi.
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 100
Və şərəflə, namusla öldü. Bu isə tarixdə az görülə bilən sayqılı qadınlardan birisi qədər dəyərlidir. İştə bu cəhətdən Cavidin “Peyğəmbər”indəki müvəffəqiyyəti təbrik etmək lazımdır. Filhəqiqə bu nöqtədə Cavid tam mənasilə Şəmsanın əhvali-ruhiyyəsini dartmış və sonra Peyğəmbərə qarşı qoymuşdur. Şəmsa kibi tiplərin meydana gəlməsi türk ədəbiyyatında bu vaxta qədər pək az görülmüşdür. Bu nöqtədə yalnız Əbdülhəq Hamidin bir neçə qadın tiplərini göstərmək olsa da, onlar yenə də bu qədər ülvi, bu qədər təmiz olmazlar. Onların ən dəyərlisi belə qadınlığın heyvani hissini insani mədəni hisslərinə tərcih etmə- sinə Şəmsa yanında sönük qalırlar. Fəqət onların tədqiqinə ayrı zaman dönəcəyimiz için şimdilik Peyğəmbərin üstə qayıdalım.
VƏ ƏXLAQİ CƏHƏTLƏRİ
Söylədiyimiz üzrə pyesin ən qüvvətli və başlıca tipləri Şəmsa və Peyğəmbər özüdür. Onların ətrafındakılar isə Cavidi o qədər düşündürməmiş. Olsun ki, bir çoxları bi xüsusda Cavidə nöqsan dutacaqlar; bizcə o qədər ötəsinə varmaq tənqid nöqteyi-nəzə- rindən doğru olmasa gərək. Ona görə də biz əsas etibarilə məzkur iki tipin təhlilinə çalışaraq digərlərindən vaz keçdik. Bu təhlildə daha mühüm bir nöqtə var. O da pyesin ictimai əhəmiyyətidir. İctimai cəhətdən Peyğəmbərin mənası az deyildir. Bir dəfə qayədən bəhs edərkən bizim anladığımıza görə, Cavid, sarsılmaz bir tip yaratmağa çalışmış dedik. Böylə bir ruhun, Şəmsa təhlililə məşğul olurkən görüldüyü inkar edilməz zənindəyəm. Ondan maəda Cavid “Peyğəmbər” pyesi yaratmasilə hazırkı əsrin həqiqi bir oğlu olduğunu isbat etdi. O, hər kəsin düşüncəsində əlçatmaz bir dərəcədə yüksəklərə çıxarılmış bir dühanın adi bir insan, fəqət düşünüldüyünə inanan, idealına qoşan bir insan olduğunu gös- tərmiş oldu.
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 101
Vaxtilə “Kərbəla” nam faciənin sabiq Tağıyev, imdiki Bün- yadzadə namına teatroda mövqeyi-tamaşaya qonulacağını eşidən hər kəs təlaş etməyə başlamışdı. Qara cəmaət namını daşıyan, o zamankı qırmızısaqqal güruhi-layəfləhuni təlaş edir; üləma kis- vəsinə girmiş ağ sarıqlı ehtikarçılar təlaş edir. Rus şapqalı, Avro- pa qiyafəli, orta əsr qafalı ziyalılarımız təlaş edir; inqilabçı ruhlu, dindən bezmiş, öz qəlbində tanrıyı da, Peyğəmbəri də, Həsən- Hüseynləri də çeynəmiş münəvvərlərimiz təlaş edirdi. Bunların hər biri bir cəhətdən məsələyəı yaxlaşdığı məlum idi. O zaman aburlu, həyalı bir surətdə ədəblə oturmuş həzəratın qarşısında “İmam Hüseynin səhnəyə çıxmasına” razı olmayanlar, küçələrdə min cür ləhvü-ləəblə dolu “şəbihlər” göstərilməsibə razı olurdu- lar. Arxadaşlar xatırlayırlar. Bunun için bıçaqlar, xəncərlər bilöv- lənmiş, tapançalar yağlanmış bir halda müəllifə hücumlar göz- lənilirdi. Məlum ki, bu dəfə Cavidə böylə bir hücum olmazdı. Çünki Cavidin pyesindən üç il əvvəl Azərbaycana yerləşmiş fəhlə-kəndli hakimiyyəti böylə boyunduruqları çoxdan qırmış və xəlqi Kərbə- layə “baş bağlamaqdan” qurtarmışdı. Bu ümumi bir vəziyyət içərisində yenə də din və allah ilə bərabər Peyğəmbərə “itaət” ara- dan götürülməmişdi. Bunun üçün Cavidin pyesi əlbəttə ki, lazım idi. Peyğəmbəri təsəvvür edilən mənziləsindən düşürüb adi bir insan şəklinə salmaq gərək idi. Bir dəfə göstərilməliydi ki: “Pey- ğəmbər” dediyimiz adam, başqa palçıqdan yoğrulmamış, o da bi- zim kibi adi bir fərd olmuş, bəlkə əsrinin, zamanın ən sadiq, ən bariz kibi adi bir fərd olmuşdur və bunlardan əlavə onun nə kibi bir şəxs olmasını bilmək istədikdə özündən, dost-aşnasından, tə- rəfdarlarından sormaq əbəsdir. Çünki bunlar, onun ancaq yaxşı cəhətlərini göstərəcək, onu tanımaq istəyən, onun əsrindəki yağı- lardan əhval bilməlidir. O zaman tarixi-Təbərinin göstərdiyi kibi Məhəmmədim bir şəhvətpərəst erkək, “bəyəndiyi qadınlarla zöv- qə, cünbüşə” dalan, “həftədə bir taza qadın alan” birisi olduğu, onun altunu təhqir edəcəyi bir zamanda “yaşı keçmiş dul Xədicə”nin parasilə ətrafına bir çox biətçilər toplaya bilən bir Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|