Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 102
siyasətçi olduğu; hər kəsi köhnə bütlərdən küsdürmək, anlamaz, sarsaq kahinlərdən iyrəndirmək istədiyi halda yerinə yenilərini hazırlayan olduğu, “gözəl Aişənin” işlədiyi bir xəta dolayasilə “həp qadın aləmi”ni yasa batıran, bütün cahan qadınlarını ona fəda etmək istəyən olduğu tamamilə anlaşılır və Peyğəmbərin yeni götürmüş olduğu din əskisindən çox az fərqli olduğu görülür. Bədəvi ərəblərin bir pınayır yanında bir ticarət mərkəzi sayılan Məkkəyi “ümum” dünyaya hökmüran etmək və əski isimlər ye- rinə başqa isimlər qollanaraq hər bir şeyi əvvəlki halında saxlamış olduğu aydın olur. Netəkim Baş Rəisin ağzilə Peyğəmbərə uyacaq kor millətləri nasıl cəlb ediləcəyi də göstərilir:
Büt də bir daş, o da, adlar başqa... Dünkü bütxanə bu gün beyti-xuda. Ərəbin var-yoxu dün nəyisə bu gün Olacaqdır daha yüz qat üstün. Bir Hicaz əhli deyil, hər millət, Tökəcək Kəbəyə altun, sərvət, Buraxıb yurdunu həp ac, çılpaq, Sizə kor, duyğusuz ellər qoşacaq... Şimdi kərtənkələ yerkən bir ərəb, Sürəcək ömrünü püreyşü tərəb, Yurdumuz başqa səadət bulacaq, Səbəb ancaq şu böyük din olacaq...”
İştə Cavidin adi kişilər dərəcəsinə endirdiyi Peyğəmbər bun- dan başqa bir şey deyil, fəqət onun yucalıqlara çıxmasındakı siir ancaq mühitini tanımaq, qorxmazlıq və sarsılmazlıqdadır. Cavid bunu da açıq göstərmiş və bunlarla da bir şey demək istəmiş: gər bir padşah müstəbid, hər hakim zülmkar olduğu kibi, hər bir dahi də adi bir fərd ola bilər. “İctimai vəziyyət avand və uyğun dü- şərsə, hər bir bu günkü çoban yarın bütün bir ölkəyə deyil, böyük bir qitəyə rəhbər ola bilər. Yalnız mətanət, səbat və məqsədinə
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 103
düzgünlük və əyilməz bir xətt istər. Heç bir dahi, özü özlüyündən dahi olmamış və bəlkə onun bir çox yardımçısı, tarix boyu onu hazırlayan amilləri olmuşdur. Zatən tarixin göstərdiyi heç bir filosof, heç bir siyasiyun, heç bir din rəhbəri yoxdur ki, özündən əvvəlkilərin qurduğu pillələrdən keçməsin, onların keçdiyi mərhə- lələri aşmasın və onlardan xəbər almadıqda, onların müvəffəqiy- yət və nisyanlarını nəzərə almayaraq, mühitini tanımayaraq, onun qüvvətlərini ölçməyərək dahilik iddiasına düşənlərin əlindən heç bir şey gəlməyəcəyi açıqdır. Ona görə də bu vaxta qədər gəlib getmiş “dahiləri” heç də fövqəlbəşər saymamalı, çünki onlarda da ümidsizlik, ruh düşkünlüyü olur. Fəqət onların ruh düşkünlüyü adi insanlar kimi qüvvəti-qəlbi qırmayır. Mədd-cəzr misalı bir ümidsizlik arxasınca gələcəyə ümid doğur. O zaman:
Bir gün gəlir, qaranlıq sıyrılır Hər kəs qarşısında diz çökər Xain silahları qırılır. kibi və yaxud: İmidsizlik sana heç yaraşmayır İnan imiddir qayələr qayəsi Acıdır imidsizliyin meyvəsi İmidsiz bir insan, imidsiz bir millət Səfil və bədbəxt olur nəhayət.
Fikirləri onları yenidən ruhlandırır və əzm-səbatını toplayaraq axan selin, yüyürən kütlənin cərəyanına qarşı getməyə sövq edir. Bununla bu adamlar tarixdə böyük ad və san sahibi olur. Cavid əsmin başlanmasını qeyd etmədən də keçməyir: Düşün nə əhd etdin Həra 10 dağında Deməklə şair iki nöqtəyə birdən daş atır. Onlardan birisi: Xədicənin iştirakilə bərabər altı adam arasında Məhəmməd bir əhd etdi ki, bəni-həşim və bəni-üməyyə mübarizəsinin nəticəsində Ərəbistanı öz əlinə toplasın. İkincisi: heç bir dahi birdən-birə Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 104
parlayamaz, onun üçün yuxarıda söylədiyimiz nöqtələri əvvəldən sezmək, düşünmək və sonra da əhdini hər zaman gözü önündə dutmalıdır. Böylə taleləri oynatdıqdan sonra, Cavid fərdin tarixdə oynayacağı rol məsələsinə yaxlaşaraq böylə bir nəticəyə gəlir: Ey böyük yalavac, inan ki, sussan Bəs bəlli tarix görür böyük ziyan. Yəni özünü tanrı elçisi sayan Peyğəmbər bütün tarixi simalara müxtəs olan iradəsi ilə qarşısındakı əngəlləri qırmaq, atmaq və məqsədinə irmək istəyir: Əcəba, Peyğəmbərin susmasilə tarix ziyan görəcəkmi idi? Bəlkə də yox! Plexanovun riyazi bir şəklə qoymuş olduğu fikrə baxalım: “A” hadisatın vücuda gəlməsi üçün müəyyən bir zaman içəri- sində, dutalım məlum bir fərdin “B” taqəti də lazımdı. Bu olduqda bütün tarixi hadisələr məcmuəsi “S” əldə edilmiş olacaqdı. Yox, məzkur fərd dəqiqəsi gəlmiş ikən öz iqtidarını göstərmiş olmazsa o zaman “S” məcmuəsində bir “B” nöqsan olacaq, onun için də olsun ki, lazım olan səbəblərin hamısı mövcud olmamasilə tələb edilən hadisə meydana gəlməmiş olacaq. Ona görədir ki, bəzən bir fərd ən böyük ictimai bir qüvvət ola bilir”. Lakin burada bir şəxsin əhəmiyyəti o qədər böyük görünməməlidir. Çünki tarixi simaları meydana gətirən qeyd etdiyimiz bütün ümumi ictimai səbəblərdir. Onlar olmasa, onlar axıb bir məcraya gəlməsə mlum ki, cəmiyyət içində heç bir dəyişiklik olmaz. Hetə- kim Böyük Oktyabr inqilabının başında duran şəxsiyyətlər min doqquz yüz on yeddinci ildə olan kibi min doqquz yüz beşinci ildə də var idilər, fəqət ictimai hazırlıq o zaman meydanda olma- dığı üçün bu gün bütün proletar rəhbərləri sayılan fərdlər o zaman böylə bir inqilab yapmaqdan aciz idilər. Zatən tarixdəki bütün inqilablar böylə olmuşdur. Şəxsiyyətin əhəmiyyəti olduğu kimi ictimai cərəyanların da bir məcraya tökülməsi də şərtdir. Bu cərəyanlar müxtəlif cəhətcə axmış olsa, o zaman məzkur şəxsiyyət heç bir böyük qüvvə göstərməyəcək və zəif düşəcəkdir. Yuxarıda göstərdiyimiz nöqtələrdən Cavid boş keçməyir. Bir tərəfdən ictimai qüvvələrin bir yerə toplanması Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|