Yöneticiler İçin Yeni Bir Bakış İKİNCİ abdülhamid han'in liderlik sirlari

50
II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırlan Mehmet AYDIN
İngiltere'nin Ermeni Siyaseti
II. Abdülhamid Han, Bilhassa Rusya ve İngiltere'den çok çeki-
nirdi. Her türlü fitnenin temelinde bu iki güç vardı. Ermenileri kul-
lanarak Osmanlı devletinin dahilinde fitne çıkaran yine bu iki güç
idi. Bu güçler, Türk ordusunun devamlı zayıf kalması, Rus donan-
masının Boğaziçine gelerek İstanbul meselesinin halledilmesi siya-
setini güderken, İngiltere Mısır ve Hindistan sömürgelerinin sela-
meti için Osmanlı devletinin zayıf, her an iç isyan ve meselelerle
meşgul olmasını isteyerek fitne tohumları ekerdi.
Lider, düşmanını iyi tanımak ve her adımını dikkatlice ta-
kip etmek zorundadır.
II. Abdülhamid Han, İngilizler'den hiç hoşlanmaz ve İngiliz-
lerin diğer düşmanlaradan çok daha tehlikeli olduğunu belirtirdi. Bu
nedenle bu iki güce karşı Almanlarla işbirliği yaparak Ordu'nun
güçlenmesini temine çalışmıştır. (70)
Rusya'nın ingiliz menfaatlerini tehdit eder vaziyette güneye
sarkması ve güçlü bir Karadeniz devleti olması İngiltere'yi dindaş-
ları olarak da harekete geçirmiştir.
İngiltere'nin, Rusya'nın kendi çıkarlarım tehdit edecek şekilde
gelişmesine mâni olmak gayesiyle, II. Abdülhamid Han'ın takip et-
tiği usta politikasıyla Osmanlı Devletini Rusya'ya karşı destekle-
mesi, 1873 yılından, 1877-1878 Osmanh-Rus Savaşına kadar sür-
müştür.
93 harbinde, Avusturya'yı Rus ittifakından ayıran ingiltere,
Fransız Ihtilâli'nden sonra Prusya'yı da yanma alarak Rusya'yı sıkış-
tırmaya başlamasına rağmen, Fransa-Rusya savaşlarında Rusya'yı
desteklemiştir.
Yunan isyanında Osmanlı Devleti'ne muhalif olan ingiltere'nin
bu tutumunu devrin ingiliz Başbakanı Caning: "ingiltere'nin bu tav-
rının Rusya ile bağdaşmak olmadığı, bağımsızlığını kazanacağı mu-
hakkak olan Yunanistan'in Rusya'ya borçlu olması yerine Akde-
niz'de kendilerine dost bir devlet olan ingiltere'ye borçlanmasının
daha doğru olacağı" seklinde değerlendirmiştir.
Mehmet AYDIN
II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
İngiltere, 1853'de Rus Cari II. Nikola'nın Osmanlı Devleti'ni
paylaşma teklifini reddederek , Kırım Savaşı'nda Osmanlıları des-
teklemiştir. Ancak 1870'li yıllarda değişen Avrupa'nın siyasi denge-
si ingiltere'yi de değiştirmiş ve ingilizler 1877-1878 Osmanlı-Rus
Savaşı sonunda imzalanan Ayastefanos ve Berlin antlaşmalarından
sonra, Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğünü savunmaktan vaz-
geçerek, onu parçalama ve bu topraklar üzerinde kendisine bağlı
devletler kurma politikasını benimsemiştir.
İngiltere'nin Osmanlılarla ilgili siyasetinin değişmesindeki
önemli bir sebep de, Ermeni meselesinin Avrupa'da, 1880 tarihinden
itibaren ön plâna çıkmasıdır.
Osmanlı Devleti içerisindeki Katoliklerin koruyuculuğunun
Fransa'nın, Ortodoksların koruyuculuğunun ise Rusya'nın üzerinde
bulunması; ingiltere'nin Islahat Fermam'na din değiştirme serbesti-
sini koydurtarak Protestan Ermenilerin sayılarının arttırılmasını
hedeflemesine yol açmıştı. İngiltere bu sayede Protestanlara sahip
çıkma siyaseti güderek, Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışma im- 51
kanı elde etmiş, takip edilen bu Protestanlık politikası da Ermeni •
kültürünü öncelikle ele aldığı için, en ziyade Ermenilerin millî duy-
gularını kışkırtmıştır.
Rusya'nin, Osmanlı Devleti'ne karsı tecavüzkâr hareketlerine
tek başına karşı koyamayacağını ve kendi çıkarlarım gözetemeye-
ceğini gören İngiltere, böylece Ermeni meselesini fiilen kabul et-
miştir. Bu yolda ilk adımı da hemen atmış ve Osmanlı devletini teh-
dit ederek, Rusya'ya karşı üs olarak kullanmak üzere Kibrıs'ı almış-
tır. Bunun yanında, Doğu Anadolu'daki eyaletlerde yaşayan Hristi-
yanlarm lehine ıslahat yapılması hususunda Osmanlı Devleti'nden
bir de taviz koparan ingiltere, böylece Ermeni meselesini âdeta in-
giliz meselesi hâline getirmiştir.
Osmanlı-Rus Savaşı'ndan önce, Ermenilerin Osmanlı Devle-
ti'nden ayrılmak ve bağımsız bir devlet kurmak gibi bir niyetleri ol-
madığı halde, Ruslar, Ayastefanos Antlasması'na Ermeni meselesini
dahi] etmişlerdir. İngiltere de Ermenilere sormaya gerek görmeden
Kıbrıs Antlaşmasına Ermeni meselesini dahil etmiştir, ingiltere, ba-
ğımsız bir Ermenistan'ı, bunun  R u s y a ' y ı zor durumda bırakacağını

---

II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları Mehmet AYDIN
Abauınuııııu .
>o Osmanlı Devleti'nin de ilerlemesine mâni olacağım düşünerek
desteklemiştir.
Fransa'nın Ermeni Politikası
.
1870'de Almanya'ya yenildiği için bir süre siyasî manevra yap-
ma ve diğer devletleri etkileme rolünden mahrum kalan Fransa, bu
arada Berlin Kongresi'ne katılmasına rağmen tesirli olamamıştır.
Ancak, Cumhuriyetin yeniden ilanıyla, tekrar eski rolünü elde eden
Fransa, muhtelif grupların siyasî mücadelelerini desteklemeye ve
onların sığınak merkezi olmaya başlamıştır. Bu arada Osmanlı Dev-
leü'ndeki Katoliklerin koruyuculuğunu da üzerine almış olan Fran-
sa, Kırım savaşına sebep olan Kutsal Yerler Meselesi'nde önemli
bir rol oynamıştir.
Almanya'ya karşı mağlubiyetini hazmedemeyen Fransa, 1878
Berlin Kongresi nde Almanya ile ihtilâfa düşen Rusya ile yakınlaş-
maya başlamış, ingiltere ile de görüş ayrılıklarını hallettikten son-
ra her üç devlet, Osmanlı Devleti'nin parçalanmasına birlikte gayret
sârfetmeye başlamışlardır. Bu bölme ve parçalama planlarında
Fransa'nin rolü bir hayli aktif olmuştur.
1830'dan 1921 yılına kadar, Orta Doğu ve Akdeniz'deki denge-
yi, Ermeni meselesinde olduğu gibi, yapay bir şekilde ortaya atarak
muhafazaya çalışan, bu arada Anadolu'nun işgaliyle, bu topraklarda
kendi siyasî nüfuzunu da artırmaya gayret eden Fransa, özellikle
Mondros Antlaşmasi'nin imzalanmasından sonra, Ermenilerle mü-
nasebetlerini geliştirmiş ve Fransız işgal kuvvetleri, Ermeni milis ve
teşkilâtlariyla Türk topraklarının işgaline girişmiş, bu arada millet-
lerarası görüşmelerde Fransızlar bilindiği gibi, Ermenileri büyük öl-
çüde desteklemıkşlerdir.
Neticede Rusya, ingiltere ve Fransa'nin takip ettikleri siyase-
tin uzantısı olarak ortaya çıkan ve Ermeni meselesinin de başlangı-
cı sayılan 1877-1878 Osmanh-Rus Savaşı sonunda yapılan Ayaste-
tanos Antlasması'nda, istedikleri bağımsızlık hakkını elde edeme-
yen Ermeniler, bununla birlikte 3 Mart 1878 tarihli bu antlaşma ile
milletlerarası bir antlaşmaya dahil olma şansım yakalamışlardır.
Mehmet AYDIN
II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
52
Joan Haslip'in bu husustaki görüşleri; "Ermenistan. Patişahın
başında devamlı bir gaileydi. Çünkü Abdülhamid'in çok adil ve in- -
sani bir şekilde muamele ettiği Ermeniler, Rus ajanlarının tahrikin-
den ve Amerikan misyonerlerinin verdiği demokrasi bilgilerinden
aldıkları cesaretle istiklal istiyorlardı..." (71)
"Din ve Irk Ayırım Yapan Avrupa Devletleridir."
II. Abdülhamid Han, Ermeni meselesi hakkında İngiliz ajanı
Yahudi Vambery'ye şunları söyler;
"...Ermeniler aslında Şark gelenekleriyle bütünleşmiş, beşyüz
seneden beri bizimle barış içinde kaynaşmış, hiç de savaşçı ve sal-
dırgan olmayan bir Şark ırkıdır. Eğer, orada bir üzücü hadiselere
rastlanabiliyorsa, bunların müsebbibi Ermeni milletinin karakterini
bilmeyen yabancı politikacıların kışkırttığı ajanlardır. Siz gayet iyi
biliyorsunuz ki, ben bir bağnaz değilim; benim için tüm yurttaşla-
rım, dinleri, mezhepleri ve ırkları ne olursa olsun birdir. Din ayırı-
mı yapan ben değil Avrupa güçleridir. Buna örnek olarak, size bir-
kaç gün önce bana ulaşan bir haberi verebilirim. Petersburg'a katip
olarak aslen Ermeni olup da sonradan İslam dinini seçmiş birini
göndermek istemiştim. Rusların bu adamı kabul etmediğini ve böy-
lece onun yerine başkasını yollamak zorunda kaldığıma inanabilir
misiniz? Yine, aynı şekilde bir hadise de Roma'da oldu; Vahan
Efendi yerine Müslüman biri elçi gönderdik...
Ermenistan'daki kötü şartları düzeltmeye amadeyim; ama ba-
ğımsız bir Ermenistan'ın kuruluşuna müsaade edeceğime şu kelle-
mi keserim, daha iyi! Ermenistan'ın kurulması yalnızca dindaşları-
mın açısından çok büyük bir adaletsizlik örneği değil, aynı zaman-
da iktidarımın ve Türkiye'nin varlığının sonu demek olur." (72)
Ruslar, Yeşilköy'e kadar gelince, Ermeniler İstanbul içinde se-
vinç gösterileri yapmaya başlamış; Ermeni Patriği, yanında bir he-
yet, Rus Başkumandanını karşılamaya gitmiş, Rus zaferini vecd
içinde kutlamış ve kendisiyle bir saat kadar başbaşa kalmıştır. Bu
konuşma sonucunda "Ayestefanos Muhadesi"ne 16'ıncı madde ola-
rak Ermeni himayesine ait hükümler eklenmiş. Abdülhamid'in on-
dan sonra kullanılmasına asla müsaade etmediği "Ermenistan" tabi-
ri muahede üzerinde resmileştirilmiştir. (73)

---