Z. Ə. Cavadova
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I FƏSİL §1. Azərbaycanın işğalına Car-Balakəndən başlanmalı idi
11
nümayəndələri tərəfindən yazılan, indi də öz aktuallığını və əhəmiyyətini itirməyən bir sıra əsərlər meydana gəldi. S. Bronevski (109.), K. F. Qan (113.), D. E. Zubarev (116.), İ. P. Lineviç (123.), Fon-Plotto (131.), İ. İ. Şopen (132.), E. Veydembaum (112.), O. İ. Konstantinova (118.) və başqalarının əsərlərində şimal-qərbi Azərbaycanın siyasi, sosial-iqtisadi tarixi ilə bağlı bir çox məsələlərlə yanaşı bu ərazidə yaşayan əhalinin sayı, dinamikası, sosial strukturu, etniktərkibi, etnoqrafiyası və s. Haqqında qiymətli məlumatlar var. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu əsərlərdə şimal-qərbi Azərbaycan ərazisinin bir hissəsi, xüsusilə Car-Balakən və İlisu sultanlığının ərazisi Kaxetiya ərazisi kimi təqdim edilir, bölgənin ən qədim türk və qeyri-türk alban etnoslarının mənşəyi təhrif olunur, çarizmə qarşı öz azadlığı uğrunda inadlı mübarizə aparan dağlılar isə ümumi "ləzgi" adı altında birləşdirilərək "oğru", "quldur", "qarətçi" və s. adlandırılır. Əlbəttə, bu qərəzli və birtərəfli mövqe Rusiya imperiyasının dövlət maraqlarından irəli gəlirdi. Məqsəd, işğal edilmiş ərazidə möhkəmlənmək, Qafqaz xalqlarının ümumi düşmənə qarşı mübarizəsini zəiflətmək, onları bir-birinə qarşı qoymaq, nəticədə çarizmin müstəmləkəçilik siyasətini gücləndirmək idi. Məz bu qeyri-elmi, xüsusi məqsəd güdən, yanlış və əsassız fikirlərdən istifadə edən bəzi gürcü tarixçiləri Azərbaycanın bu bölgəsinə qarşı əsassız ərazi iddiaları ilə çıxış etmiş və qədimlərdə bu torpaqların guya gürcülərə məxsus olması kimi yanlış mülahizələr irəli sürmüşdür. XX yüzilliyin əvvəlində meydana çıxan bir sıra əsərlərdə, o cümlədən İ. P. Petruşevskinin xüsusi məqsədlə yazılmış və buna görə də regionun türk etnoslarının tarixini təhrif edən əsərində (128.) Car-Balakən və İlisu sultanlığının siyasi, sosial-iqtisadi tarixi ilə bağlı bir sıra problemlərlə yanaşı, əhalinin etnik tərkibi haqqında da məlumat verilmişdir. Azərbaycan tarixşünaslığında XIX əsr Azərbaycan tarixinin bir sıra problemlərinin öyrənilməsi ilə əlaqədar olaraq yazılan əsərlərdə şimal-qərbi Azərbaycanın əhalisi, etnik tərkibi, sayı, dinamikası, sosial tərkibi və s. haqqında bir sıra məlumatlar da öz əksini tapmışdır. 4
edilmiş və XIX əsr mənbələri ilə müqayisəli şəkildə təhlil edilmişdir.
4 М. Исма]ылов. "Шеки". Бакы 1982, А. С. Сумбат-заде. "Прогрессивное влияние присоединения Азербайджана к России на рост народонаселения страны в XIX веке — Известия АН Азерб. ССР, 1952, № 3; Д. М. Мустафаев. "Северные ханства Азербайджана и России". Баку, 1989; И. М. Гасанов "Частновладельческие крестьяне в Азербайджане в первой половине XIX века". Баку, 1957 və s.
12
Oxuculara təqdim edilən bu tarixi-demoqrafik araşdırmanın yazılmasında göstərdiyi xidmətə və verdiyi dəyərli məsləhətlərə görə tarix elmləri doktoru, professor Y. M. Mahmudluya dərin təşəkkürümü və minnətdarlığımı bildirirəm.
Son dərəcə əlverişli strateji mövqeyə, münbit torpaqlara, zəngin təbii sərvətlərə malik olan Şimal-Qərbi Azərbaycan regionunun tariximizdə özünəməxsus yeri var. Məhz bu ərazi dövlətçiliyimizin, hərbi siyasi qüdrətimizin, ictimai fikrimizin, mədəniyyətimizin formalaşmasında və inkişafında mühüm rol oynamışdır. Şimal-Qərbi Azərbaycan oğuz-türk tayfalarının həmçinin qədim Qafqaz Albaniyasının digər etnoslarının yaşadığı ən qədim insan məskənlərindən biridir. Zaman-zaman yadelli əsarətinə, işğala, milli zülmə qarşı çevrilən azadlıq mübarizəsinin mərkəzlərindən biri olan Şimal-Qərbi Azərbaycan Dərviş Məhəmməd xanın, Hacı Çələbinin, Səlim xanın, Daniyal Sultanın, Gəynüklü Sultan Muradın vətənidir. Bu igid el oğullarının apardığı qəhrəmanlıq mübarizəsi tariximizin şanlı səhifələrini təşkil edir. Şimal qərbi Azərbaycan ərazisində Azərbaycan xalqının çoxəsrlik istehsal ənənələri formalaşmış və güclü şəkildə uzunmüddət mühafizə edilib saxlanmışdır. Ərazinin xeyli hissəsini ohatə edən meşəliklər zəngin bitki örtüyünə malikdir. Geniş əraziyə malik sıx meşələr başdan- başa meşə ağacları-qarağac, çökə, palıd, qoz, şabalıd, fındıq, meyvə ağacları - alma, armud, gavalı, tut, zoğal, yabanı ərik və üzüm tənəkləri ilə doludur. İl boyu yağış suları ilə suvarılan və öz gözəlliyi ilə şöhrət qazanan Zaqatala, Qax, Balakən və Şəki meşələrində vəhşi qaban, ayı, maral, dağ keçisi, dağ pişiyi, çaqqal, dovşan, tülkü, vəhşi öküz çoxluq təşkil edir. Çoxəsrlik istehsal ənənələri və zəngin təbii sərvətlər təsərrüfatın müxtəlif sahələrinin inkişafına əhəmiyyətli şəkildə təsir göstərmişdir. Əkinçilik, bağçılıq, ipəkçilik yüksək səviyyədə inkişaf etmişdi. Alazan çayı ilə Baş Qafqaz dağları arasındakı məhsuldar torpaqlar başdan-başa taxıl zəmiləri və tut bağlarından ibarət idi. İpəkçilik əhalinin əsas və başlıca gəlir gətirən sahələrindən biri sayılırdı. XIX əsrin əvvəlində Şəki əyaləti barama istehsalına görə Qafqazda birinci yeri tuturdu. Car-Balakəndə istehsal edilən ipək əsasən Tiflis, Gəncə və Dağıstan vasitəsilə Rusiyaya aparılırdı. Şimal-Qərbi Azərbaycan həm də qədim sənətkarlıq və ticarət mərkəzi kimi geniş şöhrət qazanmışdı. XIX əsrin I yarısında şəhərlərdə demək olar ki, sənətkarlığın bütün sahələri xeyli inkişaf etmişdi. XIX əsrin əvvəlində şimal-qərbi Azərbaycanda mövcud olan dövlət təsisatları Şəki xanlığı, Car-Balakən camaatları və İlisu sultanlığı idi. XIX əsrin əvvəlində feodallıqlara parçalanma şəraitində baş verən ara müharibələri, Car Rusiyasının işğalçılıq planları ərazini çox ağır vəziyyətə Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|