Zeynalov Sübhan Nemət oğlu Müəssisənin mənfəəti, onun bölgüsü və

 

62

M = (Ə



 Q) - (Ə 



 M

d

) 

 

Burada:    Ə - natural ifadədə plan ilində əmtəəlik məhsul buraxılışı; 

                 Q  - məhsul vahidinin qiyməti (ƏDV aksiz çıxılmaqla); 

                 M

d

 - məhsul vahidinin maya dəyəri. 

Mənfəətin    planlaşdırılması  –  müəssisənin  maliyyə  planlaşdırılmasının  mühüm 

hissəsidir.  Mənfəət  müəssisənin  bütün  fəaliyyət  növləri  üzrə  ayrıca    hesablanır.  Bu 

təkcə planlaşdırmanı asanlaşdırmır, həm də mənfəət vergisinin gözlənilən məbləğinin  

müəyyənləşdirməyə  imkan  verir.  Çünki  bəzi  sahələrdə    mənfəət  vergisi  tutulmursa, 

digər sahələrdə onun dərəcəsi yüksək ola bilər. 

Nisbi sabit qiymətlər və təsərrüfatçılığın proqnozlaşdırılması şəraitində mənfəət, 

cari  maliyyə  planı  çərçivəsində  illik  planlaşdırılır.  Planlaşdırma  obyekti    balans 

mənfəətinin planlaşdırılan elementləri hesab olunur. Bunlar əsasən məhsul satışı, işlər 

görülməsi və xidmətlər göstərilməsidir. 

Mənfəətin planlaşdırılması əsasən 2 üsulla həyata keçirilir: 

- Birbaşa üsulla; 

- Analitik üsulla. 

Birbaşa  üsulla  mənfəəti  planlaşdırmaq  üçün  aşağıdakı  göstəricilərdən  istifadə 

olunur: 

1.  Satılacaq məhsulun miqdarı; 

2.  Məhsul vahidinin maya dəyəri; 

3.  Məhsul vahidinin satış qiyməti. 

Birbaşa  üsulla  mənfəəti  planlaşdırmaq  üçün  ilin  əvvəlinə  məhsul  qalığı  üzrə, 

plan  ilində  məhsul  istehsalı  üzrə  və  ilin  sonuna  məhsul  qalığı  üzrə  mənfəət 

planlaşdırılmalıdır.  Bunu  həyata  keçirmək  üçün  belə  bir  cədvəldən  istifadə  etmək 

əlverişli olardı: 

---

 

63

Cədvəl 3.3. 

(min manat) 

№ 

Yazılışın 

məzmunu 

 

Ölçü 

vahidi 

(ton) 

Məhsulun 

miqdarı 

Maya dəyəri 

Satışdan gəlir 

Mənfəət 

Vahidin 

maya 

dəyəri 

Cəmi 

maya 

dəyəri 

Vahidin 

maya 

dəyəri 

Cəmi 

maya 

dəyəri 

 

I 

İlin əvvəlinə 

məhsul 

qalığı üzrə 

A 

 

50 

10 

500 

20 

1000 

 

B 

 

70 

20 

1400 

30 

2100 

 

V 

 

100 

30 

3000 

45 

4500 

 

Cəmi: 

 

 

 

 

4900 

 

7600 

2700 

 

II 

Plan  ilində 

istehsal 

olunacaq 

məhsul 

A 

 

 

 

 

 

 

 

B 

 

 

 

 

 

 

 

V 

 

 

 

 

 

 

 

Cəmi: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III 

İlin  sonuna 

məhsul 

qalığı 

A 

 

 

 

 

 

 

 

B 

 

 

 

 

 

 

 

V 

 

 

 

 

 

 

 

Cəmi: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV 

Satışdan 

mənfəət 

(I+II+III) 

 

 

 

 

 

 

 

 

       

Analitik üsulla mənfəətin planlaşdırılması zamanı planlaşdırma işi 3 mərhələdən 

keçir: 

1.  Baza dövrünün rentebellik səviyyəsi müəyyən olunur; 

2.  Plan  işi  üçün  buraxılacaq  məhsulun  həcmi  müəyyən  olunur  və  buna  görə 

mənfəət məbləği  müəyyənləşdirilir; 

3.  Mənfəət məbləğinə təsir göstərən amillər müəyyən olunur. 

Analitik  üsul  ilə  mənfəətin  planlaşdırılması  müqayisə  edilən  məhsula  tətbiq 

olunur və baza ilinin hesabat göstəriciləri əsasında hesablanır. 

Baza  dövrünün  rentabellik  səviyyəsini  tapmaq  üçün  aşağıdakı  cədvəldən  

istifadə olunur: 

Cədvəl 3.4. 

(rəqəmlər şərtidir)  (min manat) 

 

Göstəricilər 

6 ayın hesabatı 

6 aylıq plan 

İllik gözlənilən 

1. 

Satışdan gəlir 

3500 

5500 

9000 

2. 

Maya dəyəri 

2200 

4500 

6700 

3. 

Mənfəət 

1300 

1000 

2300 

4. 

Qiymət fərqi 

+ 

- 

+ 

- 

+ 

- 

5. 

Rentabellik səviyyəsi 

 

 

34% 

---

 

64

Baza  dövrünün  rentabellik  səviyyəsini  tapmaq  üçün  illik  gözlənilən  mənfəət 

məbləği tam maya dəyərinə bölünür ( / ) və 100-ə vurulur ( * ): 

 





%

34

100

6700

/

2300







R

 

 

Sonra  plan  ilində  buraxılacaq  məhsul  müəyyən  olunuraq,  hesablanmış 

rentabellik  səviyyəsi  buna  tətbiq  edilməklə  plan  ili  üçün  mənfəət  məbləği  tapılır. 

Tutmaq ki, plan ilində məhsul buraxılış 7500 vahid planlaşdırılmışdır. Onda 

 





2550

100

/

34

7500







M

 

 

3-cü mərhələdə mənfəət məbləğinə təsir göstərən amillər müəyyən olunur: 

1. Çeşidlərin dəyişilməsinin təsiri; 

2. Keyfiyyətin dəyişilməsinin təsiri; 

3. Maya dəyərinin dəyişilməsinin təsiri; 

4. Qiymətin və vergi dərəcələrinin dəyişilməsinin təsiri; 

5. İlin əvvəlinə və ilin sonuna məhsul qalığı üzrə mənfəətin təsiri; 

6. Müqayisə olunmayan məhsulun mənfəətinin təsiri. 

Çeşidlərin  dəyişilməsinin  təsirini  tapmaq  üçün  aşağıdakı  cədvəldən  istifadə 

etmək lazımdır: 

Cədvəl 3.5. 

Məhsulun 

adı 

Baza dövrü 

Plan 

Kənarlaşma 

(əmsal B – 

əmsal P) 

Xüsusi 

çəkisi 

Rentabellik 

səviyyəsi % 

Əmsal

*

 

B 

Xüsusi 

çəkisi 

Rentabellik 

səviyyəsi % 

Əmsal

*

 

P 

A 

20 

5 

1,0 

20 

5 

1,0 

 

B 

25 

6 

1,5 

30 

6 

1,8 

 

V 

30 

4 

1,2 

10 

4 

0,4 

 

D 

25 

7 

1,75 

40 

7 

2,8 

 

 

100 

 

5,45 

100 

 

6,0 

+0,55 

*

Əmsalı tapmaq üçün xüsusi çəki rentabellik səviyyəsinə vurulur, 100-ə bölünür. 

 

---