Zeynalov Sübhan Nemət oğlu Müəssisənin mənfəəti, onun bölgüsü və
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3. Mənfəətin bölüşdürülməsi və istifadəsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri
65 Müəyyən olunmuş kənarlaşma «+ - « işarəsi ilə plan ilində buraxılmalı məhsulun baza maya dəyərinə vurulur və mənfəətin üzərinə əlavə olunur: 6700 x 0,55=36,85 min manat olacaq. Onda mənfəət: 2300+36,85=2336,8 min manat olar. Məhsulun keyfiyyətinin dəyişilməsinin təsirini tapmaq üçün həm baza ilində, həm də plan ilində məhsulun keyfiyyət göstəricilərindən istifadə olunur: Cədvəl 3.6.
Məhsul
Baza ili Plan ili Qiymət I məhsulun qiymətini 100-ə bərabər götürsək I 75% 85% 70
100 II
15% 10%
60 (60*100)/7086 III 10%
5% 50
(50*100)/7071
K b =(75*100+15*86+10*71)/100 K n
Plan və baza ili üzrə hesablanmış göstəricilər əsasında kənarlaşma müəyyən olunur. Tapılmış kənarlaşma səviyyəsi plan ilində buraxılacaq məhsulun baza maya dəyərinə vurulur. Maya dəyəri üzrə təsiri tapmaq üçün 2 üsuldan istifadə etmək olar: 1. Maya dəyərinin aşağı salınması tapşırığı əsasında məhsul vahidi üzrə qənaəti müəyyən etməklə, ümumi təsiri tapmaq olar; 2. Plan ilində buraxılmalı məhsulun plan maya dəyərindən baza ilindəki maya dəyərini çıxmaq olar. Qiymətin və vergi dərəcələrinin təsirini tapmaq üçün satılacaq məhsul üzrə həm əvvəlki, həm yeni qiymət ilə ümumi məbləği müəyyən olunub, aralarındakı kənar- laşma tapılır. Vergi dərəcəsi üzrə təsiri tapmaq üçün də eyni qayda tətbiq olunur. İlin əvvəlinə və ilin sonuna məhsul qalığı üzrə mənfəət məbləği ayrıca hesab- lanır və onların arasındakı fərq ümumi mənfəət məbləğinin üzərinə əlavə olunur. Analitik metoda müqayisəli olmayan məhsullar üzrə mənfəət ayrılıqda müəyyən edilir. Plan ili üçün mənfəət hesabat ilinin sonunda işlənib hazırlanır. Ona görə də 66 baza rentabelliyini hesablamaq üçün hesabat dövrünün 9 aylıq məlumatlarından və ilin sonuna qədər (IV rüb üçün) planın gözləniləcək yerinə yetirilməsi göstəri- cilərindən istifadə edilir. Hesabat dövrünün mənfəəti ilin sonuna fəaliyyətdə olan qiymətlərin səviyyəsinə uyğun qəbul edilir. Ona görə də əgər keçən il ərzində qiymətlərin, ƏDV və aksizlərin stavkalarının dəyişməsi baş ermişdirsə, o zaman bu mənfəətə təsir göstərir və ona görə də hesabat dövründə gözlənilən mənfəət müəyyən edilən zaman həmin amillərin təsiri nəzərə alınır. Məsələn, əgər qiymətlər hesaba ilinin oktyabr ayının 1-dən artıbsa, o zaman belə artım oktyabr ayının 1-nə qədər olan bütün dövrə aid ediləcək. Əks halda hesabat ilinin rentabelliyinin səviyyəsi plan ili üçün baza rolunda çıxış edə bilməz.
Beləliklə, baza rentabelliyi və əmtəəlik məhsulun planlaşdırılması həcmi (he- sabat ilinin maya dəyəri) əsasında planlaşdırılan il üçün mənfəət hesablanır və burada əsas bir amil – müqayisəli əmtəəlik məhsulun həcminin dəyişməsi nəzərə alınır. Göründüyü kimi, müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətində mənfəətin səviyyəsinə obyektiv və subyektiv amillər təsir göstərir. Subyektiv amillərə sahibkarlıq fəaliyyə- tinin idarə edilməsinin təşkilati-texniki səviyyəsi, buraxılan məhsulun rəqabət qa- biliyyəti, əmək məhsuldarlığının səviyyəsi, məhsul istehsalı və satış xərcləri və s. da- xildir. Lakin obyektiv amillərə isə material və enerji resurslarının qiyməti, amortiza- siya norması və bazarın konyukturası, məhsulların bazar satış qiymətləri və s. amiddir.
istiqamətləri
Mənfəətin sahibkarlıq fəaliyyəti prosesində maddi istehsal sferasında yaranmış xalis gəliri əks etdirən iqtisadi kateqoriyadır. İstehsal amillərinin birləşdirilməsi və təsərürfat subyektlərinin faydalı istehsal fəaliyyətinin nəticəsi olaraq məhsul istehsal olunur və istehlakçıya satılması prosesində əmtəə adını alır. Müəssisə öz əmtəəsinə 67 qiymət qoyaraq onu istehlakçıya satır və buna görə mənfəəti ifadə etməyən pul gəlirləri (pul daxilolmaları) əldə edir. Maliyyə nəticəsini aydınlaşdırmaq üçün isə daxilolmaları xərclərlə müqayisə etmək zəruridir. Nə vaxt pul daxilolmaları xərcləri üstələyirsə, maliyyə nəticəsi mənfəətli hesab olunur. Sahibkarın başlıca məqsədi mənfəət əldə etməkdir, amma həmişə o buna nail ola bilmir. Pul daxilolmaları maya dəyərinə bərabər və ya ondan az olarsa sahibkar nəinki istehsal, elmi-texniki və sosial inkişaf üçün maliyyə mənbələrindən məhrum olur, hətta onu müflisləşmə və s. problemlər gözləyir. Bazar münasibətlərinin vacib kateqoriyası kimi mənfəət müəyyən funksiyalar yerinə yetirir: Mənfəət müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində əldə edilmiş iqtisadi səmərəni əks etdirir. Lakin vahid göstərici kimi mənfəətdən müəssisənin bütün fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün istifadə etmək olmaz! Onun əhəmiyyəti ondadır ki, o son maliyyə nəticəsini əks etdirir; Stimulverici funksiyanı yerinə yetirir. Özünümaliyyələşdirmə prinsipinin reallaşması mənfəətlə müəyyən olunur. Müəssisənin sərəncamında qalan xalis mənfəət geniş təkrar istehsalın, elmi-texniki və sosial inkişafın maliyyə- ləşdirilməsi üçün kifayət etməlidir; Mənfəət müxtəlif səviyyəli büdcələrin formalaşması mənbəyi hesab olunur. Vu vergi formasında başqa gəlirlərlə birlikdə büdcənin gəlirlərini yaradır. Ümumilikdə mənfəət siqnal rolunu oynayaraq sahibkarı hansı sferaya investi- siya qoymağa sövq edir. Mənfəətə iqtisadi kateqoriya kimi yanaşdıqda onun haq- qında mücərrəd danışırıq. Müəssisənin təsərrüfat və maliyyə fəaliyyətlərini planlaş- dırarkən və qiymətləndirərkən mənfəətin konkret göstəricilərindən istifadə olunur. Onlardan ən əsası balans mənfəətidir. Balans mənfəəti – müəssisənin məhsul satışın- dan mənfəətini və istehsal və ya satışla əlaqədar olmayan gəlirlərini əhatə edir. Özündə 3 əsas elementi birləşdirir: Məhsul satış, işlər görülməsi, xidmətlər göstərilməsindən mənfəət (zərər); Əsas vəsaitlərin və sair əmlakın satışından mənfəət (zərər); Satışdan kənar əməliyyatlar üzrə maliyyə nəticələri. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|