Zeynalov Sübhan Nemət oğlu Müəssisənin mənfəəti, onun bölgüsü və
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
77 mexanizmi nəzərdə tutulmuşdur. Bu özünü onda göstərir ki, Azərbaycan Respub- likası ərazisində karbohidrogen fəaliyyətini həyata keçirən xarici subpodratçı şirkətlər gördükləri iş və xidmətlərə görə əldə etdikləri gəlirdən yalnız 5-8% dərəcəsi ilə ödəniş mənbəyində tutulan mənfəət vergisinin ödəyiciləridirlər və digər vergiləri ödəməkdən azaddırlar. Neft sazişləri üzrə podratçı tərəf sayılan xarici şirkətlərin karbohidrogen fəaliyyətindən əldə etdikləri gəlirləri isə həmin sazişlərlə müəyyən olunan dərəcələrlə yalnız mənfəət vergisinə cəlb olunur. 78
Tədqiqat əsasında belə bir nəticəyə gəldiyimizi göstərmək olar ki, ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı getdikcə sürətlənir və son illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatı iki həlledici xüsusiyyətlə xarakterizə olunan keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoy- muşdur. Birincisi – ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin strateji sosial-iqtisadi xəttinin uğurla davam etdirilməsi; İkincisi – Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin irəli sürdüyü yeni vəzifələrin tələblərinə uyğun iqtisadi və sosial islahatların dərinləş- dirilməsi, regionların və qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafının təmin edilməsi. 2013-cü ildə ölkənin ÜDM-in həcmi əvvəlki ilə nisbətən 5,8 faiz artaraq 57,7 mlrd.manata çatmış, dövlət büdcəsinin gəlirləri 19,5 mlrd.manat, xərcləri isə 19,1 mlrd.manat olmaqla 0,4 mlrd.manat profisit əldə edilmişdir. İqtisadiyyatın real sektorundakı bütün sahələrdə də əhəmiyyətli artım müşahidə edilmişdir. İqtisadiyyatın bütün sahələrində 25,6 mlrd.manatlıq mənfəət əldə edilmişdir ki, bu da 2005-ci ildəkinə nisbətən 12 dəfə çoxdur. Mənfəətin ÜDM-də xüsusi çəkisi 2005-ci ildəki 17 faizdən 2013-cü ildə 44,4 faizə yüksəlmişdir. Bu onu göstərir ki, sosial-iqtisadi inkişafda ölkənin maliyyə-kredit sistemi və onun əsas həlqəsi olan müəssisələrin maliyyəsi də xüsusi roly oynayır. Milli istehsalın stimullaşdırılmasında, sənaye sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində maliyyə sistemi və xüsusilə müəssisələrin maliyyə mexanizmi əhəmiyyətli rol oynayır. Maddi istehsal prosesi və ümumi daxili məhsulun yaradılması bilvasitə müəs- sisələrdə baş verdiyinə görə müəssisə maliyyəsi də maliyyə sisteminin əsas həlqəsi kimi çıxış edir. ÜDM-in bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürülməsində müəssisə maliyyəsi, maliyyə mexanizmi əvəzsiz rol oynayır. Maliyyə resurslarının səfərbərliyə alınması və məqsədəuyğun istifadə edilməsində müəssisənin maliyyəsi fəal iştirak edir.
79 Dövlətin investisiya siyasətinin həyata keçirilməsində müəssisə maliyyəsinin rolu getdikcə artır. Müəssisələrdə maliyyə işinin təşkilinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədəuyğundur. Bunlar əsasən aşağıdakılardır: investisiya axınının qeyri-neft sektorunun və regionların inkişafına yönəldil- məsinin stimullaşdırılması; regionların tarazlı inkişafını təmin etmək üçün investisiya axınının optimal- laşdırılması; ölkədə investisiya fəaliyyətinin sosial istiqamətinin gücləndirilməsi, insan kapitalına, infrastruktura qoyulan investisiyaların prioritetliyinin təmin edilməsi; restrukturizasiya prosesinin davam etdirilməsi yolu ilə Azərbaycan müəssisələrinin investisiya cəlbediciliyinin daha da artırılması; müəssisələrin texnoloji yenidənqurulması məqsədilə müasir texnoloji avadanlıqların Azərbaycana gətirilməsi stimullaşdırmaq üçün xarici ticarət rejiminin təkmilləşdirilməsi; Azərbaycan müəssisələrinin investisiya tələbatının artırılması; Daxili investisiyalarda yanaşı birbaşa xarici investisiyaların ixracyönümlü və əlavə dəyərin xüsusi çəkisi yüksək olan sahələrə yönəldilməsi; Xidmət sahələrində birbaşa xarici investisiyaların tənzimləmə rejiminin təkmilləşdirilməsi, xüsusilə də birbaşa xarici investisiyaların milli tənzimləmə sisteminin QATS normalarına uyğunluşdırılması; Beynəlxalq standarlara uyğun maliyyə nəzarətinin, mühasibat uçotunun və auditor fəaliyyətinin yaradılması prosesinin sürətləndirilməsi. Göstərilən vəzifələrin həyata keçirilməsi müəssisələrin təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin daha da yaxşılaşdırılmasına və onun mənfəətli işləməsinə imkan verir. Mənfəət müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsini əks etdirən mühüm iqtisadi göstərici olmaqla məhsulun istehsalına və satışına çəkilən xərclərlə həmin məhsulun (iş və xidmətlərin) satışından əldə edilən məbləği arasındakı fərq şəklində müəyyən edilir.
80 Müəssisənin əldə etdiyi mənfəətin kəmiyyəti öz-özlüyündə onun təsərrüfatı nə qədər müvəffəqiyyətlə təşkil etdiyini göstərir. Bir sıra amillər, məsələn, satılan məhsulun qiymətinin artırılması, daha rentabelli məhsul buraxılması və az rentabelli, lakin cəmiyyət üçün lazım olan məhsul buraxılışının azaldılması mənfəətin həcminə təsir göstərir. Mənfəət bir sıra füunksiyaları yerinə yetirir: Birincisi, mənfəət müəssisənin fəaliyyətinin səmərəlilik kriteriyası və göstəricisidir. Başqa sözlə, mənfəətin əldə edilməsi faktı, müəssisənin səmərəli fəaliyyətini sübut edir. İkincisi, mənfəət stimullaşdırıcı funksiyaya malikdir. Müəssisənin təsərrüfat maliyyə fəaliyyətinin son nəticəsi olmaqla, mənfəət bazar münasibətlərində həlledici rol oynayır. Müəssisənin fəaliyyətinin son məqsədi mənfəət əldə etməkdir, yəni onun son məqsədi mənfəətli işləməkdir. Mənfəət, müəssisənin xüsusi kapitalının artırılmasının əsas mənbəidir. Bazar münasibətləri şəraitində həm sahibkarlar, həm menecerlər müəssisənin sərəncamında qalan mənfəətin həcminə əsaslanaraq, dividend investisiya siyasətinə dair qərarlar qəbul edir və müəssisənin perspektiv inkişafını müəyyən edirlər. Bazar münasibətləri şəraitində mənfəət-istehsal fondlarının və buraxılan məhsulun yeniləşdirilməsi və keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasının hərəkətverici qüvvəsi və əsas mənbəidir. Mənfəət eyni zamanda müəssisə kollektivinin sosial rifahının yaxşılaşdırılması mənbəi kimi çıxış edir. Üçüncüsü, mənfəət müxtəlif səviyyəli büdcələrin gəlirlərinin formalaşması mənbəi kimi çıxış edir. Beləliklə, mənfəət müəsisələrinin iqtisadi və sosial inkişafının əsas maliyyə mənbəi olmaqla, bazar münasibətlərinin mühüm iqtisadi kateqoriyasıdır və müəssisələrin təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin son maliyyə nəticəsini əks etdirir. Bazar münasibətləri şəraitində mənfəətin bölüşdürülməsi sistemi müəssisələrdə mənfəətin həcminin artırılması üçün əsas iqtisadi mexanizmlərdən biri olmalıdır. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|