Zeynalov Sübhan Nemət oğlu Müəssisənin mənfəəti, onun bölgüsü və
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 işçiləri maddi cəhətdən maraqlandırır, sosial-mədəni tədbirləri həyata keçirir və işçilərin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasını təmin edir. Üçüncüsü, mənfəət büdcə gəlirlərinin təşkili mənbəi kimi çıxış edir, mənfəətdən büdcəyə vergi ödənilir və bu yolla formalaşan büdcə vəsaiti qanunvericilik əsasında büdcə xərclərinin ödənilməsinə yönəldilir. Beləliklə, müəssisənin mənfəəti onun iqtsiadi və sosial inkişafının əsas amilidir. Bu da müəssisənin sahibkarlıq fəaliyyətinin məqsədindən irəli gəlir. Ümumiyyətlə, bazar münasibətləri şəraitində, müəssisənin fəaliyyət məqsədi onun mülkiyyətini maksimuma çatdırmaq, mənfəəti maksimum artırmaq, idarəetmə üzrə maksimum mükafat almaq, sosial ehtiyacları maksimum ödəməkdən ibarətdir. Mənfəətin rolunu daha aydın təsəvvür etmək üçün onun yerinə yetirdiyi funksiyalara diqqət verilməlidir. Mənfəət fiskal, stimullaşdırıcı fəaliyyətin nəticəsinin qiyməiləndirilməsi və s. funksiyalarını yerinə yetirir. Beləliklə müəssisələrin mənfəəti, onun iqtisadi və sosial inkişafının əsas amilidir. Bu nəticə sahibkarlıq fəaliyyətinin məqsədindən meydana çıxır. Mənfəətin rolu öyrənilərkən qeyd etmək lazımdır ki, ayrı-ayrı təsərrüfat subyektlərinin mənfəəti fəaliyyətinin səmərəliliyini yüksəltmək hesabına deyil, məhsulun heç bir əsas olma- dan qiymətin yüksəldilməsi hesabına artmağa cəhd edirlər. Təbiidir ki, istənilən yolla yüksək mənfəət götürməyə çalışmaq tədavülə pul kütləsinin həcminin artmasına və nəticədə qiymət, inflyasiyanın gələcəkdə sürətlənməsinə, demək pul emissiyasına gətirib çıxarır. Mənfəətin mütləq artması həmişə kollektivlərin əmək nailiyyətinin nəticəsi, istehsalın səmərəliliyini obyektiv ifadə etmir. Müəssisələrin mənfəətliliyi səviyyəsinə real qiymət verilməsi üçün texniki-iqtisadi amillər üzrə mənfəətin kompleks metodla təhlili zəruridir. İnkişaf etmiş ölkələrdə bazar münasibətlərinin zəruri şərti kimi, kommersiya fəaliyyətinin birinci və əsas məqsədi firmanın səhmdarlarının maddi marağını artır- maqdır, yəni firmanın adi səhmlərinin birja kursunu artırmaqdır. Yuxarda göstərilən digər məqsədlər də firmanın siyasətinə təsir edir, lakin birinci məqsəd, yəni firmanın maddi marabı əsas və müəyyənedicidir. Mənfəətin artırılması iqtisadi və sosial
54 inkişafın əsas məqsədidir. Mənfəətin artırılması müəssisənin əsas vəzifəsidir. Bu vəzifənin yerinə yetirilməsi üçün müəssisə təsərrüfat fəaliyyətini maksimum səmərə ilə qurmalıdır. Lakin firmanı, şirkətin artırılması uzunmüddətli vəzifəsidir, çünki, firma və səhmdarlar həm gələcək, həm də indiki mənfəətin əldə edilməsində maraqlıdır. Mənfəətin maksimumlaşdırılması uzunmüddətli rentabellik hesabına qısa müddətlə təmin edilə bilər. Məsələn, müəssisə qısamüddətli mənfəət əldə etmək üçün təmir işlərini təxirə sala bilər, lakin bu halda gələcək perspektivdə bərpa işlərini aparmaq üçün böyük məbləğdə vəsaiti itirmək riskini müəyyən edə bilmir. Müasir şəraitdə ölkədə bazar iqtisadiyyatı inkişaf etdkicə mənfəətli işləyən müəssisələrin sayı artır, müəssisələrin iqtisadi-sosial inkişafı güclənir, büdcə gəlirlərinin formalaşmasında mənfəətin rolu daha da artır. Mənfəətin funksiyalarını müəyyən etmək üçün müəssisənin rentabellik göstə- ricilərinin hesablanma üsulları da mühüm şərtlərdəndir. Mənfəətin mütləq məblə- ğinin həcmi ilə yanaşı onun rentabellik səviyyəsində müəyyən edilir. Rentabellik müəssisənin istehsalının səmərəliliyinin göstəricisidir. Müəssisənin mənfəəti işləməsi məsələlərini araşdırırkən onun kpital qoyuluşunu, istehsal xərclərini və satışın rentabellik göstəricilərindən istifadə edilir. Rentabellik müəssisənin əsas iqtisadi göstəricimi olmaqla, həmişə, mənfəətin müəyyən göstəricilərə olan nisbəti kimi müəyyən edilir. Kapitalın rentabelliyi mənfəətin kapitala (aktivə) olan nisbəti ilə, xərc rentabelliyi mənfəətin maya dəyərinə (məsrəflərə) olan nisbətilə, satışın rentabelliyi mənfəətin qiymət məbləğinə (satışdan mədaxilə) olan nisbəti ilə müəyyən edilir. Bunları ayrı-ayrılıqda belə ifadə etmək olar:
xalis mənfəət x 100 xalis aktivlər
55 Bu göstərici müxtəlif müəssisələrdə kapitalın səmərəli istifadəsini müəyyən etmək üçün istifadə edilir. Belə ki, bu göstərici, müəssisənin xüsusi və uzun müddətə cəlb edilmiş kapitalının gəlirlilik dərəcəsini müəyyən etməyi imkan verir.
Məhsulun xərc rentabelliyi = satışdan mənfəət x 100 əmtəəlik məhsulun maya dəyəri
Satış rentabelliyi müəssisənin əsas fəaliyyətinin gəlirlik gösiəricisinin xarak- terizə edir. Menecerlər bu göstəricidən istifadə etməklə qiymət, satılan məhsulun miqdarı və eləcə də istehsal və satış məsrəfləri arasındakı qarşılıqlı asılılığa nəzarət edirlər. Təcrübədə mənfəətin bir neçə formada müəyyən edilməsi qaydası tətbiq edilir. Ümumi mənfəət, balans mənfəəti, xalis mənfəət, müəssisənin sərəncamında qalan mənfəət, vergiyə cəlb edilən mənfəə və s. Ümumi mənfəət-məhsul (iş xidmətlərin) əsas fondların (torpaq sahəsi də daxil olmaqla), müəssisənin digər əmlakının satışından mənfəət və satışdan kənar əməliyyatlardan gəlir məbləği və bu əməliyyatlar üzrə xərclər məbləği arasındakı fərqdən ibarətdir. Məhsulun (işlərin, xidmətlərin) satışından mənfəət (zərər) məbləği əlavə dəyər vergisi və aksizləri çıxmaqla məhsul məhsulun (işlərin, xidmətlərin) satışından əldə edilən mədaxil ilə həmin məhsulun (işlərin, xidmətlərin) maya dəyərinə daxil edilən istehsal və satış xərcləri arasındakı fərq şəklində müəyyən edilir. Müəssisədə mənfəətin artmasına təsir edən ən mühüm amillər aşağıdakılardır: - müqavilə şərtlərinin uyğun olan məhsul istehsalının həcminin artırılması; - maya dəyərinin aşağı salınması; - məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi; - çeşidin yaxşılaşdırılması; - istehsal fondlarından istifadənin yaxşılaşdırılması; - əmək məhsuldarlığının artırılması.
Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|