Ziya göyalp t ü r k ç Ü L ü y ü n ə s a s L a r I
Yüklə 28,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
üsulunun, yəni Bizans musiqisinin konservatoriyasıdır. Bu qurum, ibtidai ünsürləri xalqın səmimi melodiiyalarında özünü göstərən və Avropa musiqisinə uyğun olaraq harmonizasiya edildikdən sonra çağdaş və qərbli bir mahiyyət alacaq olan həqiqi türk musiqisinə heç önəm verməməkdədir. İndiki Darülbədayi (Şəhər Teatrı) da eyni haldadır. Ona görə ki, teatrın tərəqqisi ən çox gözəl türk dili üə xalq ölçüsünün qəbul edilməsinə bağlı ikən, mövcud Darülbədayi bu əsaslara yetərincə dəyər vermir. Buna gö rə, bu iki qurumun Türk Konservatoriyası (Türk Darüləlhanı) və Türk teatrın (Türk Darülbədayisi) durumuna gətirilmələri də la zımdır. İndiki qurumlar içində türk kültürünə xidmət edən yalnız Universitetdir. Universitetin Ədəbiyyat Fakültəsi necə deyərlər, milli kültür fakültəsi demək olduğundan milli kültürü ən çox yüksəltməyə çalı şan bu qurumdur. Türkologiya institutuna (Türkiyyat Əncüməninə) gəlincə, bugün belə bir qurumu ən mükəmməl bir halda təşkil etmək imka nı vardır. Çünkü Avropanın müxtəlfi millətlərindəki Türko logiyaya canım vermiş böyük türkoloqları bu İnstituta üzv kimi qəbul etmək mümkündür. Avropalı türkoloqlar ilə yerli türko loqlardan ibarət olan bir İnstitut təşkil olunarsa, bu adamlar həm milli kültürün xəzinələrini axtara biləcəklər, həm də millətlərarası akademiyalar dünyasında elmi nüfuz qazanacaqlar. 10 . KÜLTÜR VƏ YETKİNLİK (HARS VƏ TƏHZİB) Fransızca «kültuğ» (culture) sözünün iki ayrı-ayrı anlamı vardır. Bu anlamlardan birini «milli kültür» (hars), o birini «yet kinlik» (təhzib) kimi çevirə bilərik.199 Milli kültür haqqındakı bütün yanlış anlamlar fransızca «kültuğ» sözünün bu cür iki an- lamlı olmasındadır. Elə isə biz dilimizdə bu iki anlamı «kültür» və «yetkinlik» (hars və təhzib) sözləri ilə ifadə edib, bir-birindən ayır saq, öz ölkəmizdə bu yanlışlığa son vermiş olarıq. Kültür ilə yet kinlik arasındakı fərqlərdən birincisi, kültürün «demokratik», yet kinliyin isə «aristokratik» olmasıdır. Kültür xalqın gələ- nəklərindən, alışqanlıqlarmdan (vərdişlərindən), adətlərindən, şi fahi və yazılı ədəbiyyatından, dilindən, musiqisindən, dinindən, əxlaqından, bədii və iqtisadi məhsullarından ibarətdir. Bu gözəllik 88 lərin, sərvətlərin xəzinəsi və muzeyi xalq olduğu üçün, kültür de mokratikdir. Yetkinliksə yalnız yüksək təhsil görmüş, yüksək bir tərbiyə ilə yetişmiş həqiqi ziyalılara aiddir. Metyü Arnoldun200 «dadlılıq və işıq məzhəbi201» sözləriylə ifadə etdiyi anlam yetkinliy in tərifi deməkdir. Yetkinliyin əsası yaxşı bir tərbiyə görməkdən, ağıla söykənəin bilikləri (dərk edilə bilinənləri), incəsənəti, ədə biyyatı, fəlsəfəni, elmi və heç bir fanatizmə yol vermədən dini süni olmayan, səmimi bir məhəbbətlə sevməkdən ibarətdir. Aydın olur ki, yetkinlik xüsusi bir tərbiyə ilə təşəkkül etmiş duyma, düşünmə (təfəkkür) və yaşayış tərzidir. Milli kültür ilə yetkinliyin ikinci fərqi birincinin milli, ikinci nin isə millətlərarası olmasıdır. Bir insan milli kültürün təsirilə, bəlkə də, yalnız öz millətinin milli kültürünə dəyər verir. Ancaq yetkinləşibsə (təhzib görübsə), başqa millətlərin küllürlərini do se vər və onların ləzzətlərini də dadmağa çalışar. Buna görə, yetginlik ünsiyyətdə olduğu şəxsləri bir az insansevər (humanist), bir az ilti fatlı və hər bir adama, hər bir millətə qarşı xeyirxah və seçici (ek- lcktik)202 edir. Milli kültür ilə yetkinliyin bu ikinci fərqi bizi milliyyətçilik və beynəlmiləlçilik məsələsinin dərinləşdirilməsinə sövq edir. Millət eyni kültürdə ortaq olan insanların toplamıdır. Bey nəlmiləlçilik isə eyni mədəniyyətdə ortaq olan millətlərin toplamı- dır Beynəlmiləlçiyə mədəniyyət topluluğu da deyilə bilər. Ancaq mədəniyyət topluluğuna xüsusi bir mədəniyyətə mən sub millətlərin toplamı kimi baxmayan adamlar da vardır. Onlara görə, ayrı-ayrı mədəniyyətlər yoxdur, bütün insanların toplamı bir yerdə yeganə bir tək (yeganə) mədəniyyət topluluğudur vo bu bir tək mədəniyyət topluluğu millətlərdən deyil, insanlardan (fərdlər- dən) ibarətdir. Bu düşüncədə olan insanlara «kosmopolit»203 adı verilir. Kosmopolitlər, «millətim insan cinsidir, vətənim yer üzü» (Millətim növ-i bəşərdir, vətənim ruy-i zəmin) deyən dünyaçılar- dır203a. Bu onların mədəniyyət topluluğuna aid baxışları millətsc- vərliklə uzlaşa bilmir, çünkü milliyyətçilərə görə insanlıq (bəşə riyyət) zoologiya elmində digər heyvan növləri ilə birlikdə incələ nən «insan növü»ndon ibarətdir. İctimai fərdlor demək olan «in sanlar» isə millətlər halında yaşayırlar. Türkçülük millət əsasım qəbul etməyən heç bir sistemlə uzlaşa bilmədiyinə görə, kosmopo litləri də qəbul edə bilməz. Beynəlmiləlçiyə gəlincə, bu tamamilə kosmopolitliyin ziddi dir. Ona görə ki, beynəlmiləlçilərə görə mədəniyyət topluluğu bütün insanların bir yerdə götürülən toplamı demək deyildir. Əs 89 lində modəniyyət bir deyil, çoxdur. Hər mədəniyyətin özünəməxsus bir topluluğu, yəni bir mədəniyyət topluluğu vardır. Eyni zamanda bu modəniyyət topluluqları fərdlərdən deyil, millətlərdən əmələ gəlmişdir. Mədəniyyət topluluğu bir topluma bənzədilərsə, onun fərdləri də millətlər olar. Mədəniyyət topluluğuna Millətlər Cə miyyəti deyilməsi də buradan irəli gəlir. [Ancaq bu Millətlər Cəmiyyəti termini doğru deyildir. Ona görə ki, cəmiyyət toplum ortaq bir vicdanı olan tam bir insan top luluğu deməkdir. Ortaq vicdan milli kültürdən ibarət olduğu üçün toplumun tərkibinə daxil ola biləcək topluluqlar ancaq millətlər və onların kökləri ola bilərlər. Digər yandan, bir çox toplumları (cə miyyətləri) içinə alan daha böyük topluluqlara (zümrələrə) camia (topluluq) adı verilir. Elə isə Millətlər Cəmiyyəti yerinə Millətlər Camiası (Millətlər Topluluğu) demək daha uyğundurj. Bu sözlərdən anlaşıldı ki, hər mədəniyyət topluluğu bir bey nəlmiləlçilik dairəsidir. Bir toplumun milli bir kültürünün olması onun beynəlmiləl (millətlorarası) bir mədəniyyətə də mənsub olma sına mane deyildir. Mədəniyyət eyni beynəlmiləlçiyə mənsub mil lətlərin ortaq qurumlarının toplamı» deməkdir. Deməli, bir beynəlmiləlçilik içində həm onu təşkil edən bütün millətləri bürüyən ortaq bir mədəniyyət, həm də hər millətə aid milli kültürlordən ibarət bir kültürlər kolleksiyası vardır. O halda, biz Avropa mədəniyyətinə daxil olduğumuz zaman, nəinki yalnız beynəlmiləl bir mədəniyyətə varis oluruq, eyni zamanda mədə- niyyətdaşımız olan bütün millətlərin özəl kültürlərindən də ləzzət almaq imkanına malik ola biləcəyik. Milli bir toplum əmək bö lgüsü və ixtisas yolu ilə məslək (peşə, sənət) topluluqlaıına necə ayrılmışsa, beynəlmiləl bir topluluq (camia) da, sanki beynəlmiləl bir əmək bölgüsünün (iş bölümünün) və beynəlmiləl ixtisasın tələ binə tabe olaraq, milli və özəl mahiyyətli kültürlərə ayrılmışdır. Buna görə insanlar sırf milli zövqləriylə daddıqları zaman, yalnız milli kültürlorinə uyğun əsərlər ürəklərinə yatır. Ancaq insan hər gün eyni yeməyi yeməkdən usandığı kimi, daim eyni kültürə mənsub ədəbiyyatdan, eyni musiqidən, eyni memarlıqdan və s.-dən qidalanmaqdan da bezər. Bu səbəbdən yeməkləri sevən şəxslər hər gün menyüləri dəyişdirdikləri kimi, yetginliyə nail olmuş adamlar da zaman-zaman başqa kültürlərin çeşniləriylə ilə ağız dəyişdir məyə ehtiyac duyurlar. Keçmiş zamanlarda əsnaf dərnəkləri204 müəyyən vaxtlarda «arifanə ziyafətlər»205 verərdilər. Sənət yoldaşlarının hər biri öz evində ən yaxşı hazırlanan yeməyi hazırlatdırar və onlar şəhər kə 90 narında, ya da bir evdə toplanaraq bu yeməkləri birlikdə yeyərdi lər. Mədəniyyət topluluğunun millətlərarası (beynəlmiləl) münasi bətləri də bir «arifanə ziyafət» kimidir. Hər bir millət bu ziyafətə öz kültürünü apararaq bütün millətlərin kültürlərindən zövq almaq haqqını qazanır. Bu da var ki, yalnız milli kültürdən xoşu gələn «milli zövq» ilə yabançı (əcnəbi) kültürlərdən xoşu gələn «xarici zövq»ü bir-biri ilə qarışdırmaq lazım deyil. Avropanın bütün mil lətlərində gördüyümüz normal örnəyə görə, hər bir millətin əsil və daimi zövqü «milli zövq»dür. «Xarici zövq», ancaq ikinci dərəcədə qaldığı zaman qəbul edilə bilər. Keçmiş Osmanlı həyatında isə iş belə deyildi. Yüksək təbəqədə «xarici zövq» əsil və daimi zövq du rumunu almışdı. «Milli zövq»ə gəlincə, ikinci dərəcəli bir dəyərdən də məhrum edilmişdi. Bu səbəbdən əski ədəbiyyatımız əcəm (fars) zövqünün, Tənzimat ədəbiyyatı isə fransız zövqünün məhsulları olaraq qaldı və indiyə qədər bizdə milli bir ədəbiyyat meydana gələ bilmədi.206 Beləliklə, yetkinlik (tohzib) bu cür xəstə bir hal aldığı zamanlar zərərli olur. Bir yetkinlik milli kültürün hüququna riayət etdiyi müddətdə normaldır, milli kültürün haqlarını tapdalamağa başladığı andan isə xəstə və şikəst bir yetginlik mahiyyətini ahr. Bu açıqlamalar gösətrir ki, Türkçülük kosmopolitliklə uzlaşa bilməz. Heç bir lürkçü kosmopolit olmadığı kimi, heç bir kosmo polit do türkçü ola bilməz. Ancaq Türkçülük ilə beynəlmiləlçilik arasında uzlaşmaya mane olan heç bir ziddiyyyət yoxdur. Hər bir türkçü eyni zamanda beynəlmiləlçidir. Çünkü hər bir fərdimizlə milli və beynəlmiləl olan iki ictimai həyatı yaşamaqdayıq. Milli həyatımız - yalnız milli kültürümüzü yaşamaqdır. Beynəlmiləl (mil- lotlorarası) həyatımız isə bir yandan beynəlmiləl mədəniyyətdən, digər yandan hər bir özəl və orijinal ləzzətlərin toplamı olan yüzlərlə kültürdən payımızı almaqdan ibarətdir. Tənzimatdan bəri rosmən mənsub olduğumuz mədəniyyətə gəlincə, bu Qərb mədə niyyətidir. Bax, çağdaş topluluğumuz (camiamız) olan bu Qərb mədə niyyətindən və ona mənsub bütün kültürlərdən payımızı alamq üçündür ki, «Təlif və Tərcümə Əncüməni» (Yerli və Tərcümə Əsər Hüquqları Komissiyası) Qərb mədəniyyətinin millətlərarası (bey nəlmiləl) mahiyyətində olan bütün əsas kitablarını (nüfuz qazan mış monoqrafiyalarım) və milli kültürlərin çiçəkləri sayılan şedevr lərini türk dilinə çevirməyi qərara aldı. Göründüyü kimi, Türkçülərin «kültür» dedikləri şey nə fran sızların «kultuğ»u, nə də almanların «kultunmdur. Fransızlara görə, fransız «kültür»ü çoxdan bəri sırf ədəbi gücü ilə universal bir 91 Yüklə 28,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|