Ziya göyalp t ü r k ç Ü L ü y ü n ə s a s L a r I
Yüklə 28,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
ocaqlartnm da böyük rolu vardır. Türk Ocaqları öz səhnələrində xalq teatrı olan Qaragöz və Ortaoyununu arasıra canlandırmalıdır. Nağılçılara nağıl söylətməklə, məddahlara təqlidlər çıxartdırmaqla, saz şairlərinə dastanlar, qoşmalar, manilər oxutdurmaqla milli ədəbiyyatı canlı bir şəkildə xalq kütləsinə göstərə bilərlər. Dədə Qorqud, Yunus Əmrə, Qayqusuz Abdal, Dərdli, Qaracaoğlan, Aşıq Ömər, Gövhəri kimi xalq şairlərinə və Nəsrəddin Xoca, Qaragöz, tncili Çavuş, Bəkri Mustafa kimi xalq tiplərinə xüsusi gecələr həsr edərək onların xatirələrini yaşatmağa çalışmalıdırlar. Xalq ədəbiyyatına aid kitabları, şifahi gələnəkləri toplayıb xalq kitabxanalarım yaratmaq da Türk Ocaqlarının vəzifələrindən biridir. 4) MİLLİ MUSİQİ Avropa musiqisinin bizə gəlməsindən öncə ölkəmizdə iki musiqi vardı. Bunlardan biri Fərabi tərəfindən Bizansdan alınan Şərq musiqisindən, digəri isə Türk musiqisinin davamı olan Xalq melodiyalarından ibarətdi. Şərq musiqisi də, Qərb musiqisi kimi əski yunan musiqisindən doğmuşdu. Əski yunanlar xalq melodiyalarında olan tam və yarım səsləri yetərli (kafi) görməyərək bunlara dörddə bir, səkkizdə bir, on altıda bir səsləri əlavə etmişlər və bu sonunculara dörddə bir səslər adım vermişdilər. Dörddə bir səslər təbii deyildi, süniydi. Bundan dolayıdır ki, heç bir millətin xalq melodiyalarında dörddə bir səslərə təsadüf edilməz. Buna görə də, yunan musiqisi təbii olmayan səslərə söykənən süni bir musiqi idi. Bundan başqa, həyatda yeknəsəqlik olmadığı halda, yunan musiqisində eyni melodiyanın təkrarından ibarət üzücü bir yeknəsəqlik vardı. Ortaçağ Avropasında təşəkkül edən opera qurumu yunan musiqisindəki bu iki əksikliyi aradan götürdü. Dörddə bir səslər operaya uymurdu. Bundan başqa, opera bəstəkarları və oyunçuları xalq içindən çıxdıqlarına görə dörddə bir səsləri heç cür anlaya bilmirdilər. Bu səbəblərin təsiriylə Qərbin operası Qərb musiqisindən dörddə bir səsləri qovub çıxartdı. Eyni zamanda, opera - duyğuların, həyəcanların, ehtirasların arası kəsilmədən bir-birini izləməsindən ibarət olduğundan, harmoniyam əlavə edərək Qərb musiqisini yeknəsəqlikdən də qurtardı. Bax, bu iki yenilik yetkinloşmiş Qərb musiqisinin doğmasına səbbə oldu. Şərq musiqisinə gəlincə, bu tamamilə əski vəziyyətində qaldı. Bir tərəfdən dörddə bir səsləri saxlayır, digər cəhətdən 114 harmoniyadan hələlik məhrum idi. Fərabi tərəfindən ərəbcəyə çevrildikdən sonra bu xəstə musiqi sarayların rəğbətiylə farscaya və osmanlıcaya da çevrilmişdi. Digər yandan pravoslav, erməni, xaldey (kəldani), suriyani kilsələriylə yahudi sinaqoqu da bu musiqini Bizansdan almışdılar. Osmanlı ölkəsində bütün Osmanlı ünsürlərini birləşdirən yeganə qurum olduğu üçün buna «Osmanlı ünsürlər birliyi musiqisi» («Osmanlı millətlər topluluğu musiqisi») adını vermək gerçəkdən də çox münasibdi. Bugün, bax, bu üç musiqi ilə qarşı-qarşıyayıq: Şərq musiqisi, Qərb musiqisi, Xalq musiqisi. Görəsən, bunlardan hansı bizim üçün millidir? Şərq musiqi sinin həm xəstə olduğunu və həm do milli olmadığını gördük. Xalq musiqisi milli kültürümüzün, Qərb musiqisi də yeni mədəniyyətimizin musiqisi olduğu üçün hər ikisi do bizə yabançı deyildir. Elə isə, milli musiqimiz ölkəmizdəki Xalq musiqisiylə qərb musiqisinin qaynayıb qarışmasından doğacaqdır. Xalq musi qimiz bizə bir çox melodiyalar vermişdir. Bunları toplasaq və Qərb musiqisi üsullarına görə harmonizasiya etsək, həm milli, həm də Avropa tərzində bir musiqiyə malik olarıq. Bu vəzifəni yerinə yetirməli olanlar sırasına Türk Ocaqlarının musiqi komissiyaları da daxildir. Bax, Türkçülüyün musiqi sahəsindəki proqramı başlıca olaraq bundan ibarət olub, qalanları isə milli musiqiçi lərimizə aiddir. 5) BAŞQA SƏNƏTLƏRİMİZ Başqa sənətlərimiz tamamilə xalq tərəfindən yaradıldıq ları üçün, olduqca millidirlər. Rəqs, memarlıq, nəqqaşlıq, rəssamlıq, xəttatlıq, xarratlıq, dəmirçilik, əkinçilik, boyaçılıq, toxuculuq, xalçaçılıq, kilimçilik və s. kimi. Osmanlı yüksək təbəqəsi bədənə bağlı olan, yaxud əllə görülən bu işləri kobud hesab eldiyi üçün, sadə xalqın (aşağı təbəqənin) öhdəsinə buraxmışdı. Buna görə, Türkçülük bu sənətlərin hamısını mənimsəmişdir. Ancaq çox təssüf ki, bu sənətlər Tənzimat dövründən59 sonra milli iqtisada əhəmiyyət verilməyərək Adam Smitin «qoyun etsinlər, qoyun keçirsinlər» prinsipinə60 boyun əyildiyinə görə yox olub getdi. Türkçülüyün vəzifəsi indii bunları yenidən diriltməyə çalışmaqdır. Bir yandan Avropa mədəniyyətilə bərabər, Avropa texnikalarını da mənimsəməliyik. Ancaq o bir yandan milli estetikamızın qaynaqları olan bu gözəl sənətlərimizi də əlimizdən büsbütün qaçırmamağa çalışmalıyıq. Bunu elmək 115 üçün ilk öncə bu sənətlərin məhsullarını milli muzeylərdə toplayıb göstərmək, sonra da bunların reseptlərini, hazırlanma üsullarım tapıb öyrənərək kitablar və dərgillər ilə nəşr etmək lazımdır. Ən sonra da, bu sənətləri yenidən dirçəldəcək milli sənətçilər yetişdirilməlidir. Məsələ, ümumiyyətlə kök boyalarının tətbiqi olan milli boyaçılığımız büsbütün sönmək üzrədir. İndi Anadoluda toxunan xalılar, kilimlər ya adi, möhkəm olmayan Avropa boyalarıyla, ya da almanların möhkəm, ancaq mineral boyalarıyla boyanır. Möhkəm olmayan boyalar az vaxt içərisində pozulub getdikləri və alman boyalan isə parlaqlığı ilə milli zövqümüzə uyğun gəlmədikləri üçün, hər ikisi də milli sənətimiz üçün zərərlidir. Milli olmayan əllər ilə parçalara çəkilən yeni naxışlar da milli zövqümüzə uymur. Belə olduqda, ölkəmizdəki sənətçiləri bu kimi yanlış yola yuvarlanmalara son verərək milli sənətimizə qayıtmağa çağırmalıyıq. Bu məsələdə da Türk Ocaqları olduqca əhəmiyyətli bir rol oynaya bilərlər. 6) MİLLİ ZÖVQ VƏ YETKİNLƏŞDİRİLMİŞ (ZƏNGİNLƏŞDİRİLMİŞ) ZÖVQ Hər millətdə gözəllik anlayışı başqadır. Bir millət gözəl gördüyü şeyləri digər millət çirkin görür. Buna görə, zövqün milli olması lazım gəlir. Gerçəkdən do, hər millətin milli bir zövqü vardır. Əgər bir millət milli zövqündən uzaq düşübsə, sənət sahəsində gördüyü işlər tamamilə bayağı təqlidlərdən ibarət olar. Osmanlı şairləri və yazarları buna örnəkdir. Çünkü, onlar milli zövqü tamamilə itirmişdilər. Yazdıqları şeylər ya İran, ya da Fransız təqlidlərindən ibarətdi. O halda, estetikada (gözəl sənət lərdə) yüksəlmək istəyən bir millət ilk öncə milli zövqünü arayıb tapmağa çalışmalıdır. Milli zövqü tapmaq üçün xalqa doğru getmək və xalq sənətlərindən uzun-uzadı estetik tərbiyə almaq lazım gəldiyini başa düşdük. Ancaq həqiqi sənətçi olmaq üçün bu estetik tərbiyə də yetərli deyildir. Gerçək sənətçi olmaq üçün gözəl sənətlərin beynəlmiləl ustaları olan sənət dahilərindən zövq dərsi, zövq tərbiyəsi almaq da lazımdır. Miliətlərarası dahilərdən alman bu faydalı tərbiyəyə təhzib (zənginləşdirmə, yetkinləşdimə) adı verilir. Göründüyü kimi, həqiqi bir sənətə malik olmağımız üçün 116 sənətimizin öncə milliləşdirilməsi, ikincisi isə zənginləşdirilməsi lazımdır. Bu prinsipi canlı bir örnək ilə açıqlayaq: italiyanın İntibah dövründəki sənətçiləri, özəlliklə rəsam və heykəltəraşları əski yunan-latın sənətçilərinin dahiyanə əsərlərinə heyran olmuşdular. Belə ki, bu əsərlər - veneraların, minervaların, apollonların heykəlləri - sənət texnikasındakı yetkinliyini ən yüksək nöqtəsinə çalmışdı. İntibah sənətçiləri bu texnikanı böyük zəhmətləri hesabına öyrəndilər, yetkinləşmə üsulları ilə mənimsədilər. Ancaq əski yunan-latm əsərlərini eynilə təqlidə can atmadılar. Çünkü xalq həmin mifik şəxsiyyətlərə heç bir dəyər vermirdi. İntibah dövrünün adamlarma görə qadınlar arasında dünya gözəli ancaq Həzrət Məryəm ola bilərdi. Kişilər arasında da dünya gözəli ancaq Həzrət İsa idi. Gerçək sənətin vəzifəsi isə başqa millətlərin, yaxud başqa dövrlərin estetik ülkülərini təsvir etmək deyildir. Gerçək sənət mənsub olduğu millətin və yaşadığı dövrün estetik ülkülərini təsvirə çalışmaqdır. Bax, Mikclancelo, Rafael kimi İntibah sənətçiləri bunları düşünərək doğru yolu tapdılar. Həzrət Məryəmə Veneranın texnika gözəlliyini, Həzrət İsaya da Apollonun bədən gözəlliyini verdilər. Digər müqəddəslərə də bu mifik gözəlliklərdən bağışladılar. Bu iki ünsürün beynəlmiləl yetkinləşmə (təhzib) ilə milli kültürün birləşməsindən yüksək bir sənət yarandı. Bax, incəsənət tarixində İntibah sənəti adı verilən şey budur. Katolik kilsəsi bu heykəlləri və rəsmləri qəbul edərək ibadətxanalarma muzey şəkli verdi. Halbuki, Bizansın və bütün Şərqin pravoslav kilsələri müqəddəslərin təsvirlərini yunan-latm örnəklərinə bənzətməyə çalışmadılar. Rəsmdə semit xalqlarından aldıqları qaba örnəkləri təqlidçiliklə davam etdirdilər. Buna görə də, pravoslav milətlərin sənəti yetkinlikdən məhrum qaldı inkişaf edib zənginləşə bilmədi. İntibahdan sonra, Avropada hər bir millət estetik həyatının inkişafı anında belə hərəkət etdi. Şekspir, Russo, Goete kimi romantik dahilər həm xalq tərbiyəsini almış, həm də əski yunan- lalın texnikalarını mənimsəmişdilər. Bunun nəticəsində onların hər biri öz milləti üçün həm milli, həmdə kamil bir ədəbiyyat yaratdı. Bax, Türkçülüyün estetik proqramı da bu üsulların tətbiqindən ibarətdir. 117 Yüklə 28,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|