Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ

 
317 
fə  tələbdən  artıqdır.  Mikrobioloji  tədqiqatların  nəticəsinə  görə 
nümunə çox çirklidir, bağırsaq çöpü bakteriyalarının miqdarı - 
2  500  000  ədəd/litrdir.  Ekotoksikoloji  baxımdan  nümunə  kəs-
kin zəhəridir. 
Astara bölgəsi Respublikamızın cənubunda yerləşməklə, 
Ġran  Ġslam  Respublikası ilə həmsərhəddir. Sözügedən bölgə-
nin Xəzər sahili xəttinin uzunluğu 22,1 km-dir. Bölgənin sahil 
xətti  boyunca  bir  neçə  yaşayış  məntəqələri  mövcuddur  ki,  sö-
zügedən  ərazilərdə  mərkəzləşmiş  kanalizasiya  şəbəkəsinin  ol-
maması, eləcə də qeyd olunan yaşayış məntəqələrində formala-
şan bərk tullantıların düzgün idarə edilməməsi nəticəsində Xə-
zər dənizinə göstərilən antropogen təsirin ilbəil artması  müşa-
hidə edilir. Bölgə ərazisində ötən illər qeydə alınmış əsas prob-
lemlərdən biri Astara şəhər kanalizasiya şəbəkəsinin qəzalı və-
ziyyətdə  olmasıdı.  Astara  şəhərində  formalaşan  məişət-fekal 
suları  istismara  yararsız  olan  təmizləyici  qurğulara  gedib  çat-
mır. Təmizləyici qurğulara xidmət edən kanalizasiya şəbəkələri 
istismara yararsız vəziyyətə düşmüşdür. Formalaşan çirkab su-
ların bir qismi dağılmış kanalizasiya xətlərindən torpağa hopa-
raq  yeraltı  sulara  qarışır,  digər  qismi  isə  Kələdəhnə  kollekto-
runa  tökülərək  oradan  Xəzər  dənizinə  axmaqda  davam  edir. 
Bu vəziyyətin aradan qaldırılması hələ də qalmaqdadı.  
Astara bölgəsi Kələdəhnə kollektorunda su nümunəsində 
sintetik  səthi  aktiv  maddələr  (SSAM)-2.0;  asılı  maddələr-5,0; 
ammpnium  ionları (NH
4
)-24,0 və oksigenə biokimyəvi  tələba-
tın  (OBT
5
)-60,0  dəfə  tələbdən  artıqdır.  Mikrobioloji  cəhətdən 
çox  çirklidir,  bağırsaq  çöpü  bakteriyalarının  miqdarı  -1  150 
000 ədəd/litrdir. 
Bölgə ərazisindən keçərək Xəzər dənizinə qovuşan üç tə-
bii  axarla  yanaşı  bəzi  mövsümi  axarlar  da  mövcuddur  ki,  bu 
axarların  bir  qismi  də  yağıntı  sularından,  digər  qismi  isə  kənd 
təsərrüfatında istifadə olunan suvarma sularından formalaşır. 

---

 
318 
13.12. Xəzərin kompleks ekoloji monitorinqi vacib 
iĢlərdən biridir 
 
Xəzər Kompleks Ekoloji Monitorinq İdarəsi Xəzər dəni-
zinin Azərbaycan sektorunda, eləcə də onun sahil zolağında ət-
raf mühitə antropogen təsirin kəmiyyət və keyfiyyət göstərici-
lərinin,  ekoloji  tələblərinin  elmi  əsaslarla  müəyyən  edilməsi, 
proqnozlaşdırılması və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edil-
məsi üçün ekoloji monitorinqi təşkil edən və həyata keçirən sə-
lahiyyətli dövlət təşkilatı kimi fəaliyyət göstərir. 
Ġdarənin tərkibində 6 sektor: Monitorinq, Ġnformasi-
ya, ModelləĢdirmə və ProqnozlaĢdırma, Analitik Tədqiqat-
lar,  Biologiya  və  Ekotoksikologiya,  Mikrobiologiya,  Təsər-
rüfat iĢləri sektorları, Xəzər Dənizinin Sahildən Çirklənmə-
sinə QarĢı Tədbirlər Mərkəzi və Donanma Xidməti Mərkə-
zi fəaliyyət göstərir. 
Monitorinq  sektoru  öz  fəaliyyətində  Xəzər  dənizinin 
Azərbaycan  sektorunda  və  onun  sahil  zolağında  ətraf  mühitə 
anrtopogen  təsirin  kəmiyyət  və  keyfiyyət  göstəricilərinin  eko-
loji tələblərinin elmi əsaslarla müəyyən edilməsini, prosseslərin 
müşahidəsi,  monitorinq  sisteminin  yaradılması,  monitorinqin 
təşkili və idarə olunmasını həyata keçirir. 
Xəzər Kompleks Ekoloji Monitorinq İdarəsi laboratoriya-
sı 3 sektordan (Analitik Tədqiqatlar sektoru, Biologiya və Eko-
toksikologiya sektoru və Mikrobiologiya sektoru) ibarətdir. 
Laboratoriya  Xəzər  dənizinin  Azərbaycan  sektorunda  və 
955,08  km-lik  sahil  zolağında  fəaliyyət  göstərən  müəssisə  və 
təsərrüfatlardan,  üzən  vasitələrdən,  çimərlik  ərazilərindən,  də-
nizə tökülən axarlardan və s. götürülən su və süxur nümunələri 
üzərində kimyəvi, bioloji, ekotoksikoloji və mikrobioloji təhlil-
lər aparır. Həmçinin laboratoriyanın əməkdaşları nazirlik, yerli 
və  xarici  neft  şirkətləri  tərəfindən  açıq  dənizdə  təşkil  edilmiş 
ekspedisiyada iştirak edərək, müxtəlif horizontlardan su və dib 
çöküntüsü nümunələrinin götürülməsini təmin edir. Laboratori-

---

 
319 
ya müasir tələblərə cavab verən cihaz və avadanlıqlarla təchiz 
edilmişdir.  Daşınması  mümkün  olan  ABŞ-ın  "Hach"  fırma-
sından  alınmış  spektrometr  və  Yaponiyanın  "Horiba"  markalı 
cihazları  suyun  fiziki-kimyəvi  xüsusiyyətləri  (pH,  duzluluq, 
həll olmuş oksigen, bulanıqlıq, elektrik keçiriciliyi və tempera-
tur) və biogen maddələrin (ammonium ionu, nitritlər, nitratlar, 
fosfatlar,  silikatlar,  sulfatlar,  xloridlər,  codluq  və  s.)  yerində 
təhlil olunmasına imkan verir. 
Həmin  laboratoriyaya  dəniz  ekspedisiyalarında  dib  çökün-
tüsü  nümunələrinin  müasir  səviyyədə  götürülməsi  üçün  "Van-
Vin" markalı nümunəgötürən apparatla da təchiz edilmişdir. 
2006-cı  ilin  aprel  ayından  bakterioloji  təhlillər  aparmaq 
məqsədilə idarədə Mikrobiologiya Sektoru fəaliyyətə başlamış-
dır. Laboratoriya bakteroloji tədqiqatların aparılması üçün mü-
asir standartlara cavab verən "Bio-Trak 4250" markalı mikrobi-
oloji  analizatorla  təchiz  edilmiş  və  onun  köməkliyi  ilə  axıntı 
sularında  və  dənizin  məişət-fekal  suları  ilə  çirklənmə  ehtimalı 
olan ərazilərdə mikrobioloji təhlillər aparır. 
İnformasiya, Modelləşdirmə və Proqnozlaşdırma sektoru 
təbiəti  mühafizə  və  təbii  ehtiyatlardan  səmərəli  istifadə  sahə-
sində tərtib edilmiş ekoloji qaydaların, pasportların, ətraf mühi-
tə  təsirin  qiymətləndirilməsi,  YVQH,  YVTH  və  s.  hüquqi  sə-
nədlərini ekspertizadan keçirərək razılaşdırılması, Xəzər gölün-
də dib dərinləşdirmə işlərinin aparılması, süxurun basdırılması 
üçün və ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsinə dair sənədlə-
rə baxaraq rəy və təkliflərini verir, eləcə də Xəzər dənizi akva-
toriyasında  və  sahil  zolğında  yerləşən  müəssisələr  tərəfindən 
idarəyə  təqdim  olunan  2-TG  (su  və  hava  təsərrüfatı)  statistik 
hesabatları razılaşdırır. 
Həmçinin  Xəzər  dənizinin  Azərbaycan  sektorunda  və 
onun  sahil  zolağında  fəaliyyət  göstərən  müəssisələrin  istehsal 
prosesi  nəticəsində  formalaşan  tullantıları,  onların  keyfiyyəti-
nin  monitorinqi  əsasında  toplanmış  məlumatı  Məlumat  Ban-

---