5 qeyri-SƏLİS Çoxluqlarin və qeyri-SƏLİs məNTİQİn təTBİQLƏRİ

---

5 QEYRİ-SƏLİS ÇOXLUQLARIN VƏ QEYRİ-SƏLİS 
MƏNTİQİN TƏTBİQLƏRİ
5.1. Qeyri-Səlis Modelləşdirmə
Mürəkkəb qeyri-xətti, qeyri-müəyyən obyektlərin modelləşdirilməsi və funksiyaların ap-
proksimasiyası üçün qeyri-səlis çoxluqlardan geniş istifadə olunur [1-8]. Qeyri-səlis model-
ləşdirmədə obyektin parametrləri arasındakı dəqiq riyazi əlaqə keyfiyyət münasibətləri ilə 
əvəz olunur. Bu münasibətlər adətən linqvistik qaydalar toplusu ilə ifadə olunurlar.
Tərif 62. Qeyri-səlis modelləşdirmə.
Qeyri-səlis modelləşdirmə – qeyri-səlis qaydalardan 
istifadə etməklə sistemin xarakteristikalarının yazılması üsuludur. 
Qeyri-səlis model1əri əsasən üç sinifə ayırırlar: 

linqvistik qeyri-səlis modellər; 

qeyri-səlis relyasiya modelləri; 

Sugeno-Takagi-Kang (TSK) modellər. 
Bütün hallarda qeyri-səlis modellərin qurulması obyektin giriş və çıxış verilənlərini 
istifadə etməklə: onun 1) strukturunun; 2) parametrlərinin identifikasiyasına gətirilir.
Əvvəlcə linqvistik qeyri-səlis modellərə baxaq. 
Linqvistik qeyri-səlis modellər 
Çox girişli (
n
) və çox çıxışlı (
m
) obyektlərin, yaxud sistemlərin qeyri-səlis linqvistik 
modellərinin (yəni MIMO modelinin) strukturu aşağıdakı şəkildədir: 
ƏGƏR 
1
X
11
A
-dir VƏ 
2
X
12
A
-dir VƏ … 
n
X
1
n
A
-dir 
ONDA 
1
Y
11
B
-dir VƏ 
2
Y
12
B
-dir VƏ … 
m
Y
1
m
B
-dir,
HƏMÇİNİN
ƏGƏR 
1
X
21
A
-dir VƏ 
2
X
22
A
-dir VƏ … 
n
X
2
n
A
-dir 
ONDA 
1
Y
21
B
-dir VƏ 
2
Y
22
B
-dir VƏ … 
m
Y
2
m
B
-dir, 
HƏMÇİNİN

ƏGƏR 
1
X
1
r
A
-dir VƏ 
2
X
2
r
A
-dir VƏ … 
n
X
rn
A
-dir 
(5.1) 

---

160 5 QEYRİ-SƏLİS ÇOXLUQLARIN VƏ QEYRİ-SƏLİS MƏNTİQİN TƏTBİQLƏRİ 
ONDA
1
Y
1
r
B
-dir VƏ 
2
Y
2
r
B
-dir VƏ … 
m
Y
rm
B
-dir.
Bir girişli (
x
) və bir çıxışlı (
y
) obyektlər üçün (SISO-model) linqvistik model aşağı-
dakı kimi sadələşir: 
ƏGƏR 
X
i
A
-dirsə ONDA 
Y
i
B
-dir,
1,
i
n

(5.2) 
Qeyri-səlis (5.1) və (5.2) modelləri strukturca qeyri-səlis qraf, linqivistik qaydalar 
cədvəli (
Look-up-table with interpolation
) və girişin və çıxışların ixtiyari (
structure-free
) 
inkası kimi təsvir etmək olar. (5.1) və (5.2) modellərinin qurulması aşağıdakı mərhələləri 
əhatə edir: