Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
| AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI MƏHƏMMƏD FÜZULİ adına ƏLYAZMALAR İNSTİTUTU
HAŞIM BƏY SAQİB DİVAN NURLAR BAKI-2009 1
Azərbaycan MEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu elmi şurasının 10 iyul 2009-cu il tarixli 7 nömrəli iclasının qərarı ilə nəşr edilir. Rəyçilər: Hacı Vasim Məmmədəliyev akademik Ziyad Səmədzadə akademik Möhsün Nağısoylu filologiya elmləri doktoru Tərtib edib nəşrə hazırlayan: Hacı Mustafa Mailoğlu Redaktorlar: Məmməd Adilov
Hacı Arif Buzovnalı HAŞIM BƏY SAQİB. “DİVAN” Bakı, “NURLAR” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009 İSBN: 9952 – 403 – 35 – 6 © Babayeva Ziba Zeynal qızı, 2009 2
“TƏNG OLSA CƏHAN MÜLKİ...” Uşaqlıq xatirələri hamı üçün əzizdir. Buzovnadakı həyətimizdəki tut ağacının meyvələri kimi şirin olan həmin xatirələrin mərkəzində isə bir insanın xüsusi yeri vardır: ötən əsrin 20-30-cu illərində Bakıda və Bakının ətraf kəndlərində ad çıxarmış şair Haşım bəy Saqib! O, anamın əmisi idi. Əslində anamın dediklərindən və uşaqlığımın əziz xatirəsi kimi yaddaşımda dərin iz salmış hadisə də Haşım bəy Saqib və məşhur muğam ustası Cabbar Qaryağdıoğlu ilə bağlıdır. Bu haqda bir qədər sonra. Klassik şeir ənənələrimizin novator davamçısı, Şərqin böyük şeir dühalarının və nümunələrinin mahir bilicisi Haşım bəy Saqibin “Divan”ının nəşri klassik ədəbiyyatımızın və poeziya vurğunlarının haqlı olaraq böyük sevincinə səbəb olacaqdır. Mükəmməl şəkildə tərtib olunmuş bu kitab mədəni həyatımızda mühüm hadisədir. “Divan”a şairin böyük ustalıqla qələmə aldığı, insanlara ilahi eşqi, əsl məhəbbəti tərənnüm edən qəzəlləri ilə yanaşı, yaşadığı dövrün reallıqlarını, o illərin müsibətlərini, xalqımızın başına gətirilən faciələri əks etdirən əsərləri də daxil edilmişdir. Bu qiymətli şeir nümunələrindən biri də zamanın ziddiyətli məqamlarını özündə səciyyələndirən, uşaqlıq yaddaşıma həkk olan, bu gün də sevə-sevə xatırladığım “Kim- kimədir” adlı şeirdir. Çünki atamın və anamın Haşım bəy Saqibin “Kim-kimədir” şeirini necə böyük həvəslə, lakin çox həyəcanla əzbərdən oxuması uşaqlıq xatirələrimin heç vaxt unudulmayan səhifələrindəndir. Anam da, Haşım bəyin qızı Nuriyyə xanım da danışardılar ki, yazdığı bu şeirə və bir neçə başqa şeirlərinə görə Haşım bəy Saqibə çox təzyiqlər olmuş, lakin şair öz əqidəsinə sadiq qalmış, zəmanəsinin və xalqının dərdlərinə əsərlərində yer verməkdə davam etmişdir. “Divan”la yaxından tanışlıqdan belə qənaətə gəlmək olur ki, öz sələflərinin ənənəsini zənginləşdirən Haşım bəy Saqib yarım əsrə yaxın bir zaman kəsiyində ədəbiyyata yeni poetik düşüncə və nəfəs gətirmişdir. Şairin, yazıçının fitri istedaddan savayı mütləq savadı olmalıdır. Yəni, dünya ədəbiyyatının ən yaxşı nümunələrinə bələd olmalı, daha dəqiq desək, yazdığından çox mütaliə etməlidir, böyük mədəniyyətə sahib olmalıdır. Haşım bəyin əsərlərindən aldığımız təəssüratlar deməyə əsas verir ki, o, cəmiyyətə baxışları, xasiyyəti, əməli ilə əsil-nəcabətinə layiq olan, savadlı, eyni zamanda son dərəcə mədəni bir şəxs idi. O, bolşeviklər hakimiyyətə gəldikdən sonra “bəy nəslindəndir” deyə ona xor baxan, cəmiyyətdə sözü keçən ziyalıların hər addımını izləyən, “ədəbiyyat yalnız bolşevik ideyasına xidmət etməlidir” fikrini zorla yeritməyə çalışanlara münasibətini şeirlərində ifadə edirdi. Haşım bəy Saqib sözü sözdən seçən, hər kəlmənin uca məqamını dəyərləndirən ustad idi. Müasirləri mötəbər şeir məclislərində dəfələrlə onun hazırcavablığının şahidi olublar. 3
Anam İzzət xanım Haşım bəy Saqibin qardaşı Kərim bəyin ortancıl qızı idi. Babam da kəndin hörmətli adamlarından idi. O, dini təhsil görmüşdü, ərəb fars, türk, rus dillərini mükəmməl bilirdi. Bu xalqların ədəbiyyatına dərindən bələd idi. Haşım bəy muğamı, onun incəliklərini çox gözəl bilirdi. Təsadüfi deyil ki, görkəmli tarzən Mirzə Fərəcin sənətkarlığını, ifa tərzini yüksək qiymətləndirən Haşım bəy evində tez-tez muğam-şeir məclisləri qurar və bu məclislərdən xüsusi zövq alarmış. “Divan”da yer alan, Mirzə Fərəcin vəfatı münasibəti ilə ona ithaf etdiyi şeir Haşım bəyin sənətə və sənətkara verdiyi yüksək qiymətin təzahürüdür. Kəndin ağsaqqallarından sayılan İsa kişi danışardı ki, 1930-cu ildə Buzovna kəndində atam Əliabasla anam İzzət xanımın toy məclisi üç gün-üç gecə davam edib. Həmin toy məclisində Bakının və ətraf kəndlərin sayılıb-seçilən adamları, o cümlədən Haşım bəy Saqib, Məşədi Azər, Səməd Mənsur, Hacı Dadaş Qaib kimi şairlər iştirak etmişlər. Şahidlərin dediyinə görə, xanəndə Cabbar Qayağdıoğlu “Bayatı-Qacar” və “Mənsuriyyə” muğamlarını oxuyanda Haşım bəy Saqib göz yaşlarını saxlaya bilmir. Bunu görən xanəndə ayağa qalxır, onun üz-gözündən öpür. Sonradan Haşım bəy bu hadisədən təsirlənərək böyük muğam ustadına – Cabbar Qaryağdıoğluna bir qəzəl həsr edir. Anam İzzət xanım atası Kərim bəyin və əmisi Haşım bəy Saqibin istirahətlərini ovda keçirmələri haqqında ağız dolusu danışardı. Bir qayda olaraq onlar ova şair Əbdülhəmid Mina və milyonçu-mesenat Şəmsi bəy Əsədullayevlə getməyə üstünlük verər və ovdan sonra Buzonadakı malikanələrində məclis qurardılar. Haşım bəy Saqibin babası Əliyar bəy də, şeir və sənət hamisi idi. Bir dəfə Əliyar bəy şamaxılı Mahmud ağa ilə birlikdə “Beytüs-səfa” şeir məclisinin qonağı olmuş fransız yazıçısı Aleksandr Dümanın Bakıya gəldiyini eşidir. Dərhal Aleksandr Dümanı evinə dəvət edir, Buzovnadakı mülkündə bir neçə gün qonaq saxlayır, şərəfinə ziyafətlər verir, şeir-muğam məclisləri təşkil edir. Düma Əliyar bəydən minnətdarlıqla ayrılır, yerli şairlərin, peşəkar muğam ustalarının ifalarından məmnun qaldığını dilə gətirir. Əliyar bəyin ənənələrini sonralar Haşım bəy, Ağa bəy və mənim babam Kərim bəy ləyaqətlə davam etdirmişlər. Bir faktı da qeyd edim ki, Bakıda olarkən görkəmli rus şərqşünası Berezin 1837-ci ildə nəşr olunmuş “Qafqaza səyahət” adlı kitabında da Buzovnada Əliyar bəyin qonağı olmasından, onun evində şeir-musiqi məclislərində iştirakından bəhs edir. Əslində həmin nəslin kökləri çox uzaqlara gedir. Belə ki, Haşım bəyin atası Hacıbəy Heybətbəyovlar nəsli Buzovna kəndində ziyalı və xeyriyyəçi kimi tanınırdı. Həmin dövrdə onların xoş sorağı Türkiyə, İsveçrə, Fransa və Almaniyadan gəlirdi. Onlar Bakı xanlarının sarayına yaxınlığı ilə tanınır, həmçinin içərişəhərli Mansurovlar, Mirbabayevlər, Əsədullayevlər, Muxtarovlar ailəsi ilə dostluq edirdilər. Bütün bunları ona görə vurğulayıram ki, XX əsrin əvvəllərində Bakının inkişafı, yuxarıda adı çəkilən Bakı milyonçularının bu istiqamətdə gördüyü iri həcmli işlər, Abşeronun ab-havası, İslam ənənələrini daim uca tutan Bakı kəndlərində keçirilən poeziya, muğam və təziyə məclisləri şairin yaradıcılığına öz təsirini göstərmişdi. Anamın dediyinə görə, 1931-ci ildə təkcə Heybətbəyovlar və Səmədzadələr nəslini deyil, Buzovnanı və Bakının ətraf kəndlərini acı xəbər sarsıtdı. Ömrünün 61-ci ilində Haşım bəy Saqib vaxtsız vəfat etdi. Şairin yas məclisinə Bakı, Buxara, Şəki, Dərbənd, 4
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|