Fənnin adı: Fövqəladə halların təhlükəli amilləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XXI əsrdə təhlükələr və təhlükəsizlik problemi. Mühazirəçi: E.K.Qafarov
| Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti Fakültə : İnşaat-texnologiya Kafedra: Fövqəladə hallar və həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi Fənnin adı: Fövqəladə halların təhlükəli amilləri Mövzu: 1 . XXI əsrdə təhlükələr və təhlükəsizlik problemi. Mühazirəçi: E.K.Qafarov Mühazirənin planı : 1.Təhlükəsizlik anlayışı, fövqəladə hadisələrin qabaqlanması üzrə siyasətin istiqamətləri,elmi-texniki tərəqqidən irli gələn məsələlər, təhlükəsizliyin təminatı problemi. 2.Azərbaycan Respublikasına xaricdən və daxildən təsir edən təhlükələrin xarakteristikaları. Ədəbiyyat: 1. Ocaqov H.O., Nağıyev. N.T., Muxtarov .R.M ,Müliki müdafiə Bakı -2011. 397 s 2.C.N.Qasımov .,N.Z.Abdullayev. Fövqəladə halların təhlükəli amilləri Bakı - 2017. 390 səh. 3.С.В.Ефремов,В.В.Цаплин.Безопасность в чрезвычайных ситуациях.Санкт- Петербург,2011 .253 səh. 4. Сычев, Ю. Н. Безопасность жизнедеятельности в чрезвычайных ситуациях - М.: Финансы и статистика, 2015. - 224 c. 5. H.O.Ocaqov. Fövqəladə hallarda həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi (Mülki müdafiə) Bakı 2010, səh.388 6.Ocaqov H.O., Hacıyev A.İ.Sabitliyi pozan amillər və onların nəticələrinin xarakteristikası. Bakı-2003. 189 səh. 7. Fövqəladə halların təhlükəli amilləri fənni üzrə elektron mühazirələr toplusu.Bakı-2021 (azmiu.edu.az) Bakı-2021 1.Təhlükəsizlik anlayışı, fövqəladə hadisələrin qabaqlanması üzrə siyasətin istiqamətləri,elmi-texniki tərəqqidən irli gələn məsələlər, təhlükəsizliyin təminatı problemi. XXI əsr artıq rəqəmsallaşma dövrünü yaşayır.İKT-nin geniş imkanları bütün sahələrdə özünü göstərir.Eləcə də fövqəladə halların idarəolunması ,proqnozlaşdırılması istiqamətlərində tətbiq olunur.2020-ci ildə ikinci Qarabağ müharibəsi onu göstərdi ki,artıq müharibələrin də formatı dəyişmişdir. Həmçinin məsafədən idarəolunan texniki vasitələr fövqəladə hadisələrin idarəolunmasında tətbiq edilə bilər. Digər bir məsələ ondan ibarətdir ki ,mövcud qloballaşma dövründə informasiya təhlükəsizliyinin təminatı mürəkkəbləşmişdir.Buna təkan verən isə mövcud informasiya mənbələridir. XXI əsr bütün dünyada “ekologiya, sabit inkişaf və sağlamlıq” əsri elan edilmişdir. Lakin buna baxmayaraq şahidi oluruq ki,təbii xarakterli fövqəladə hadisələr daha tez-tez baş verir və geniş miqyas alır. XXI əsrin imperativləri və əsas tələbləri başqa cürdür. Burada başlıca tələblər - dəyanətlilik, təhlükəsizlik və keyfiyyətdir. Burada fənlərarası sintez, ümumiləşdirici yeni metodlar aparıcı tendensiya mahiyyəti kəsb edir. Bu gün alimin cəmiyyətə hər hansı problemin həlli yolunu göstərməsi kifayət deyil, indi həm də bu yolun, bu sahədə görüləcək tədbirlərin nəticələrini tədqiq etmək, bu nəticələri qabaqcadan qiymətləndirmək tələb olunur. Bu zaman insan, bütünlükdə cəmiyyət, eləcə də cəmiyyətin əsas məqsədi - hər bir şəxsin həyatı və mənafeyinin qorunması - diqqət mərkəzində dayanmalıdır. Cəmiyyətin müasir inkişaf dövrü insanla onu əhatə edən təbii mühit arasındakı ziddiyyətlərin kəskinləşməsi, fövqəladə hadisələrin (FH) artması tendensiyası ilə xarakterizə edilir. İqtisadi inkişaf nəticəsində biosferaya düşən antropogen, insan amilli təsirin səviyyəsi böhran həddinə yaxınlaşmışdır və bütünlükdə bəşəriyyət üçün fəlakətli dönməz nəticələr törəməsi təhlükəsi yaradır. İqtisadiyyatın əsasən intensiv inkişafı və bunun sayəsində bir çox məqsədlər üçün istifadə edilə biləcək bir sıra təbii ehtiyat növlərinin ancaq bir məhdud məqsəd üçün işlədilməsi, təbii xammallardan olduqca səmərəsiz istifadə, müvafiq ekoloji sistemlərin təsərrüfat tutumu nəzərə alınmadan istehsalatların azsaylı bəzi məhdud regionlarda toplanıb təmərküzləşməsi, məişət və istehsalat tullantılarının təkrar istehsal və utilləşdirilməsi üçün müvafiq obyektlərin olmaması da ətraf mühitə xeyli neqativ təsir göstərməkdədir. Əsas fondların aşınması nəticəsində müəssisələrin əksəriyyətində köhnəlmiş texnologiyalardan istifadə edilməsi, texnoloji avadanlıqların etibarsızlığı və s. vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. FH vurduğu birbaşa ziyanın onların nəticələrinin aradan qaldırılması və zərər çəkmiş əhalinin və ərazilərin reabilizasiya - bərpa edilməsi üçün xərclərin miqyasının durmadan artdığını nəzərə alaraq belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, yaxın gələcəkdə respublikamızın iqtisadiyyatı bir sıra göstəricilər üzrə fövqəladə hadisələrin yeritdiyi zərərin yerini doldurmaq qabiliyyətində olmayacaqdır. Belə vəziyyətdə FH təhlükəsi ehtimalının, onların nəticələrinin miqyasının azaldılması üzrə görülən qabaqlayıcı tədbirlərin səviyyəsini və effektivliyini kəskin surətdə yüksəltməyən iqtisadiyyatın dəyanətli və etibarlı inkişafının təmin edilməsi qeyri- real olar. Bir sıra təbii fəlakətlərin qarşısının alınması mümkün olmadığı üçün, onların vurduğu zərərin və törətdiyi itkilərin azaldılması uğrunda mübarizə - bu sahədə respublikada dövlət siyasətinin vacib elementlərindən biri kimi əhəmiyyət kəsb edir ki, bu gün də təməlini təhlükə törədən fəlakətin proqnozlaşdırılması və bu barədə insanlara vaxtında xəbər verilməsi təşkil etməlidir. Nəzərdən keçirilən problemlərin həlli üçün vahid “El-hüquq-siyasət” üçlüyü çərçivəsində yollar axtarmaq təklif edilir. Belə halda riskin (təhlükənin) azaldılması və fövqəladə hadisənin nəticələrinin zəiflədilməsi yollarının axtarılması vəzifəsi təbiət elmlərinə həvalə olunur. Hüquq sahəsinin rolu isə təbiət elmlərinin tələblərini normativ sənədlərdə göstəriş formasında əks etdirmək və bu göstərişlərə əməl olunmasını təmin etməkdən ibarətdir; müəyyən olunmuş və dövlət tərəfindən qorunan belə norma və qaydalar əsasında da dövlət hakimiyyət orqanlarının fəaliyyətini müəyyən edən və riskin azaldılmasına FH nəticələrinin zəiflədilməsinə yönəldilmiş dövlət siyasəti formalaşmalıdır. Yüksək dərəcədə inkişaf etmiş ölkələrdə təhlükəsizliyin təmin olunması sahəsindəki təcrübə göstərir ki, fövqəladə hadisələrin qarşısının alınması probleminin həlli bu gün nəhəng maddi xərclər tələb edir, bunlarda təhlükəsizlik səviyyəsi yüksəldikcə sonsuz dərəcədə artmağa meyillidir. Ehtiyatlarımızın məhdud olduğu bir şəraitdə, bu ehtiyatların miqdarından asılı olmayaraq onların bu və ya digər təhlükəli yaranan riski azaltmaq üçün bölüşdürülməsinin səmərəliliyə və optimallığının qiymətləndirilməsi məsələsi vacib əhəmiyyət kəsb edir. Buna görə də təhlükəsizliyin təminatı üzrə problemlər xeyli dərəcədə iqtisadi qanunla və siyasi qərarlarla müəyyən edilir. Təhlükəsizliyin təminatı problemi aşağıdakı istiqamətlər üzrə aparılan elmi axtarışları əhatə edir: · sosial-iqtisadi sistemin inkişafını göstərən dinamik modellərin yaradılması; · təhlükəsizliyin təminatı problemi üzrə məqsədli funksiyasının tərtib edilməsi və funksiyanın sosial-iqtisadi sistemi idarə etməyə imkan verən müvafiq dəyişkən ünsürlərinin müəyyənləşdirilməsi. Azərbaycanda əhalinin və ərazinin təhlükəsizliyi üzrə təminatın əsaslı sistemi olmaqla risklərin araşdırılması və idarə edilməsi prinsipinin qəbul edilməsi təbii və texnogen xarakterli fövqəladə hadisələrin sayının artması sahəsindəki neqativ tendensiyaların qarşısının alınmasına imkan yaradır. Hazırda cəmiyyətdə risklərin idarə edilməsi sisteminin yaradılması zərurəti meydana çıxmışdır. Bu problemi riskin idarə edilməsi üzrə aşağıdakı 4 prinsip əsasında həll etmək təklif olunur ki, həmin prinsiplər də qarşılıqlı əlaqəli vahid bir sistem kimi nəzərdə tutulmalıdır. Risklərin idarə edilməsi üzrə bu prinsiplərdən hər biri ayrı-ayrılıqda dayanıqlı inkişafın təmin olunması üzrə lazımi şərtlərdən biri sayılır. Prinsiplər bunlardır: Əməli fəaliyyətə və görüləcək işlərə haqq qazandırılması prinsipi - riskin idarə edilməsinin strateji məqsədi cəmiyyətdə rifah həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə imkan yaratmaqdır; lakin bu fəaliyyət aşağıdakı şərtin hökmən gözlənilməsi şəraitində olmalıdır: əgər hər hansı bir məqsədin reallaşdırılmasına yönəldilmiş əməli fəaliyyətinin cəmiyyətə verəcəyi fayda onun vuracağı zərərdən artıq olmayacaqsa, heç bir belə fəaliyyətə haqq qazandırmaq, yəni onu məqbul saymaq olmaz; Ekoloji sistemlərin dayanıqlığı prinsipi - riskin idarə edilməsi sahəsində yürüdülən siyasət, məcburi bir şərt olaraq ekosistemlərə göstərilən təsirlərin ciddi məhdudlaşdırılması çərçivəsində həyata keçirilməli, bu təsir ekosistemlərə göstərilə biləcək təsirlərin yolverilən kəmiyyətlərindən artıq olmalıdır. Fövqəladə hadisələrin qabaqlanması (qarşısının alınması) üzrə siyasətin iki istiqamətdə detallaşdırılması təklif olunur. Birinci istiqamət - fövqəladə hadisə mənbələrinin yaratdığı riskin (təhlükənin) azaldılmasına yönəldilən siyasət, buraya aşağıdakı məsələlər aid edilir. · fövqəladə hadisə mənbələrinin törətdiyi cürbəcür risklərin identifikasiya edilib eyniləşdirilməsi və qiymətləndirilməsi; · fövqəladə hadisə mənbələrinin törətdiyi risklərin idarə edilməsi; bunda məqsəd - sosial tələbləri və iqtisadi imkanları nəzərə almaqla riskləri mümkün olan ən aşağı səviyyəyədək zəiflətməkdir; · fövqəladə hadisə mənbələrinin monitorinqi (müşahidəsi) sisteminin yaradılması; bu sistem fövqəladə hadisələrin baş verməsi imkanlarını uzun müddət, orta və qısa müddətlər üçün proqnozlaşdırmaqla habelə onların nəticələrini qiymətləndirməklə məşğul olmalıdır. İkinci istiqamət - fövqəladə hadisələrin insanlara və ərazilərə təsirinin nəticələrinin zəiflədilməsinə yönəldilən siyasət; belə siyasət aşağıdakıları əhatə edir; · fövqəladə hadisə mənbəyinin yerləşdiyi ərazidə torpaqlardan istifadəni planlaşdırarkən bu tələbin ciddi gözlənilməsinə nail olmalı: hər-hansı bir fəaliyyət növü hazırda mövcud olan riskin səviyyəsinin (təhlükə mənbəyinin törətdiyi “qalıq” riskin səviyyəsinin) əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlməsinə səbəb olmamalıdır; · fövqəladə hadisə və onun nəticələrinin aradan qıldırılması üzrə qəzalar zamanı operativ fəaliyyət planının işlənib hazırlanması; · fövqəladə hadisə təhlükəsi və onun nəticələrinin zəiflədilməsi tədbirləri barədə əhalinin məlumat və bilik səviyyəsinin yüksəldilməsi; Fövqəladə hadisə mənbəyinin yaratdığı “qalıq” risklər müşahidə üzrə monitorinq sisteminin yaradılması, uzun, orta və qısa müddətlər üçün fövqəladə hadisənin proqnozlaşdırılması və nəticələrinin qiymətləndirilməsi. Hazırkı birinci mərhələdə fövqəladə hadisələri və onların nəticələrinin aradan qaldırılması vaxtı operativ fəaliyyət göstərməklə qəzalar və fəlakətlərdən əhalinin xilas edilməsi məsələlərinin həllinə əsas diqqəti yönəltmək tələb olunur. Bu məqsədlə: · əhalinin və ərazilərin fövqəladə hadisələrdən mühafizəsinin təmin edilməsi üzrə normativ-hüquqi bazanın əsaslarını işləyib hazırlamaq; · fövqəladə hadisələrin qarşısının alınması və aradan qaldırılması üçün yüksək dərəcədə səmərəli texnologiyalar texniki vasitələrin işlənib hazırlanması; · fövqəladə hadisələrin monitorinqi və proqnozlaşdırılması sisteminin yaradılması və inkişafı sahəsində iş aparmaq, xüsusən də fövqəladə hadisələrin monitorinqi proqnozlaşdırılması üzrə Agentlik yaradılması və buraya respublikanın müvafiq təşkilatları və elmi-tədqiqat müəssisələrin cəlb olunması; · təbii və texnogen xarakterli fövqəladə hadisə nəticələrinin aradan qaldırılması üçün nəzərdə tutulan idarəetmə orqanlarının, qüvvə və vasitələrin fəaliyyətə hazırlığının təmin edilməsi; · beynəlxalq humanitar tədbirlərin təşkili və həyata keçirilməsi sisteminin yaradılması; · şagirdlərin bu sahə üzrə tədrisinin vahid sisteminin yaradılması lazımdır. Fəlakətlərlə mübarizənin yeni ideologiyasını yaratmaq və onun əsasında risklərin azaldılması və fövqəladə hadisə nəticələrinin zəiflədilməsi sahəsində dövlət strategiyasının təməlini elmi cəhətdən əsaslandırılmış və iqtisadi cəhətdən məqsədyönlü tədbirlərin reallaşdırılması təşkil etməlidir. Təbii və texnogen mənşəli fövqəladə hadisələrin yaratdığı təhlükənin azaldılması və nəticələrinin zəiflədilməsi Azərbaycan Respublikası üçün son dərəcə vacib əhəmiyyət kəsb edir və bu problemin həlli milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi üzrə prioritet sahəyə aiddir. Həmin problemin həlli üçün təxirəsalınmaz tədbirlər görülməsi tələb olunur ki, bu tədbirlər sayəsində ölkə iqtisadiyyatının dəyanətli inkişafı və geniş təkrar istehsal imkanları üçün lazım olan şəraitin itirilməsinin qarşısı alınsın. Problem sahələrarası və regionlararası xarakter daşıyır, özünə dövlət səviyyəsində kompleks yanaşma habelə hakimiyyət orqanları və rəhbər işçilərin məsuliyyətinin artırılmasını tələb edir. 2.Azərbaycan Respublikasına xaricdən və daxildən təsir edən təhlükələr. Şəxsiyyət, cəmiyyət, dövlət və təbiət üçün daxildən və kənardan təhlükə potensialının mövcudluğu respublikada əhalinin həyatının və sağlamlığının, habelə ətraf mühitin mühafizəsi məqsədi ilə hər cür fövqəladə hadisələrin vaxtında proqnozlaşdırılmasını, eləcə də onların qarşısını almaq və nəticələrini operativ surətdə aradan qaldırmaqdan ötrü təsirli tədbirlər kompleksinin əvvəlcədən hazırlanıb həyata keçirilməsi üzrə bütün səylərin artırılmasını tələb edir. Hal-hazırda bütün dünyada informasiya müharibəsi(soyuq müharibə)qlobal xarakter daşıyır.bu da insanlar arasında çaxnaşmaya ,narazıçıqlara səbəb olur. Bu tip hadisələr Azərbaycan Respublikasına həm xarici həm də daxili təsir göstərir. Burada mülki mühafizə konsepsiyasına aid aşağıdakı problemləri bir qədər geniş şərh etməyi məqsədəuyğun sayırıq: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|