Microsoft Word P. doc titul doc

---

P.PAŞAYEV 
 
TƏBİƏT  
ELMLƏRİNİN  
ƏLAQƏLİ 
ÖYRƏNİLMƏSİ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MAARİF NƏŞRİYYATI 
1977 

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
1 
 
 
 
P. PAŞAYEV 
FİZİKA-RİYAZİYYAT ELMLƏRİ NAMİZƏDİ 
 
 
 
TƏBİƏT 
ELMLƏRİNİN 
ƏLAQƏLİ ÖYRƏNİLMƏSİ 
 
(BİOFİZİKA MATERİALLARI ƏSASINDA) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
M A A R İ F   N Ə Ş R İ Y Y A T I  
Bakı-1977 
 

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
2 
 
 
 
26
5
П
 
 
 
 
Məktəbdə  tədrisin  əsas fənni ayrılıqda götürülmüş fizika, kimya, 
biologiya və s. deyil, bütövlükdə götürülmüş təbiət elmləridir. Müəllif, elmin 
son nailiyyətləri əsasında göstərir ki, bir çox təbiət hadisələri təkcə bir təbiət 
elminin yox, bütün təbiət elmlərinin çərçivəsiidə öyrənildikdə daha aydın başa 
düşülür. 
Kitab orta məktəb müəllimləri və ali pedaqoji məktəblərin tələbələri üçün 
nəzərdə tutulmuşdur, kitabdan orta məktəbin yuxarı sinif şagirdləri də istifadə 
edə bilərlər. 
 
Əsərə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutu rəy vermişdir. 
 
 
 
 
 
© «Maarif» nəşriyyatı, 1977 
 
 
77
93
652
3
6
−
−
−
М
 
 
 

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qarşılıqlı əlaqədə olan hər şey  
bu cür əlaqədə də öyrənilməlidir 
 
Y. A. KOMENSKİ 
 
GİRİŞ 
 
Elm və texnikanın müasir inkişaf səviyyəsi, elmdə inteqrasiyanın 
inkişafı orta məktəb kursunun həm məzmununu, həm də onun 
öyrədilmə metodlarını təkmilləşdirməyi tələb edir. 
Məktəb təhsili məzmununun ayrı-ayrı fənlərə bölünməsi dərketmə 
prosesinin təbiətilə əlaqədar olaraq meydana gəlmiş və tarixən özünü 
doğrultmuşdur. Buna görə də bu kursun fənlər üzrə tədrisi axıra qədər 
davam etdirilir. Lakin tədris prosesində  fənlərarası  əlaqə xüsusi 
əhəmiyyətə malik olur. Ona görə  də daim çalışmaq lazımdır ki, 
məktəb kursunun   fənlər üzrə  tədrisi onların bir-birindən təcrid 
edilməsinə  gətirməsin, bu fənlərin müstəqilliyi təbiət hadisələrinin 
qarşılıqlı əlaqəsi haqqınqda şagirdlərdə səhv təsvvür yaratmasın, onlar 
fənlərin dialektik vəhdət təşkil etdiyini yaxşı başa düşsünlər. Digər 
tərəfdən, məktəb təcrübəsi göstərir ki, bir çox təbiət hadisələri ancaq 
bir təbiət elminin yox, bütün təbiət elmlərinin çərçivəsində 
öyrənildikdə daha yaxşı anlaşılır, mənimsənilir və yadda qalır. Bunu 
nəzərə alaraq tədris prosesinin muəyyən mərhələlərində yeri gəldikcə 
müxtəlif təbiət hadisələrinin qanunauyğun  əlaqəsini təzahür etdirən 
biliklərin sintezini yaratmaq çox faydalı olar; çünki özündə fiziki, 
kimyəvi və bioloji hadisələri cəmləşdirən mürəkkəb hadisə kompleks 
şəkildə öyrənildikdə  rəngarəng təbiət hadisələri haqqında  şagirdlərdə 
vahid bir fikir, ümumi bir 
 
  

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
4 
 
təsəvvür yaranır, onların dialektik-materialist dünyagörüşü inkişaf edir. Təbiət 
hadisələrinin   çoxcəhətli öyrənilməsi   fənlərarası əlaqənin də inkişaf  etməsi 
və dərinləşdirilməsi üçün əlverişli şərait yaradır. 
Fənlərarası əlaqənin müəyyənləşdirilməsi metodikası müasir didaktikanın 
on vacib    məsələlərindən biridir. 
Kimya və biologiyaya aid məlumatdan fizika dərslərində istifadə edilməsi 
dərsi daha da canlı şəklə salır, şagirdlərin diqqəti səfərbərliyə alınır, öyrənilən 
məsələyə onların marağı daha da artır, müşahidəçilik və elmi ədəbiyyatı 
müstəqil öyrənmək vərdişi inkişaf edir. 
Fənlərarası  əlaqənin inkişaf etdirilməsində iki müxtəlif ulm sahəsinin 
sintezindən yaranmış sintetik elmlərin nailiyyətlərindən müvəffəqiyyətlə 
istifadə edildikdə  dərsin keyfiyyəti və effektivliyi xeyli yüksəlir. Hər bir 
müəllimin də pedaqoji məhsulunun özünəməxsus keyfiyyət nişanı şagirdlərin 
möhkəm və  dərin biliklər almasını  təmin etmək və bu bilikləri praktikada 
həyata keçirmək bacarığı  və  vərdişlərini inkişaf etdirməkdir. Bu nöqteyi-
nəzərdən təbiət elmləri arasındakı  əlaqəni təlim prosesində qabarıq  şəkildə 
nümayiş etdirmək və bu məqsədlə biofizika, bionikə, kibernetika, 
radiobiologiya, molekulyar biologiya, molekulyar genetika, aqrofizika, 
biokimya və bir sıra başqa sintetik elmlərin nailiyyətlərindən istifadə etmək 
böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
  

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
5 
 
 
 
 
 
 
 
 
I FƏSİL 
 
TƏBİƏT ELMLƏRİNİ ƏLAQƏLİ ÖYRƏTMƏYİN  
ÜMUMİ MƏSƏLƏLƏRİ 
 
§ 1. FƏNLƏRARASI ƏLAQƏ PEDAQOJİ PROBLEM KİMİ 
 
Yüksək inkişaf etmiş sosialist vətənimizdə bütün kənclərin orta təhsil 
alması obyektiv zəruriyyətə çevrilmişdir. Ictimai tərəqqinin tempi, bizim 
kommunizmə doğru irəliləyişimizin tempi cəmiyyətin intellektual 
potensialından, mədəniyyətin inkişafından, elmdən və təhsildən daha çox asılı 
olur. 
Təhsilin siyasi-nəzəri səviyyəsi cəmiyyətin ictimai tələblərinə  və elmi-
texniki tərəqqiyə görə təyin edilir. Bu baxımdan fənlərarası əlaqə ən aktual bir 
pedaqoji problem kimi ortaya çıxır. Bu problem təhsilin məzmunu və 
strukturası ilə  sıx  əlaqədardır. Ona görə  də bu öz əksini təlim metodları, 
formaları  və vasitəlarində tapmalıdır. Fənlərarası  əlaqə  şagirdlərin biliyini 
sistemə salmağa, real aləm haqqında onlarda tam mənzərə yaratmağa, 
hadisələrin qarşılıqlı dialektik əlaqəsini formalaşdırmağa kömək edir. 
Təhsilin məzmununun koordinasiyası  və inteqrasiyası problemlərinin 
düzgün həlli də bilavasitə fənlərarası əlaqə ilə sıx bağlıdır. 
Koordinasiya, ayrı-ayrı  fənlərin tədris proqramı  tərtib edilərkən, eyni bir 
mövzunun müxtəlif fənlər üzrə öyrədilməsindəki uyğunsuzluğu aradan 
qaldırmaq məqsədilə aparılan razılaşmalar və tutuşdurmalarla məşğul olur. 
İnteqrasiya isə öyrədilən müəyyən bir təbiət hadisəsi haqqında tam 
təsəvvür yaratmaq məqsədilə, həmin hadisənin ayrı-ayrı  təbiət elmlərində 
nəzərdən keçi- 
 
 
  

---