5
rində peyda olmuş ən nəhəng və qüdrətli imperiyaları məhv
edərək, orada İspaniyanın hegemonluğunu nümayiş etdir-
dilər. Bu imperiyalar elə kök salmışdılar ki, adamda onların
qısa müddət ərzində məhv edilməsinə dair böyük şübhələr
yaranırdı. Lakin Ernan Kortes 1519-1521-ci illərdə Anauak
(Meksika) ərazisində yerləşən qüdrətli Astek imperiyasını,
Fransisko Pisarro isə 1532-1536-cı illərdə Tauantinsuyu
(Peru) dövləti sayılan möhtəşəm İnk imperiyasını ələ
keçirərək, həmin əraziləri İspan taxt-tacına birləşdirirlər.
İspaniya 30-35 il il ərzində Amerika qitəsində 35
0
şimal en
dairəsindən 55
0
cənub en dairəsində kimi nəhəng bir ərazini
işğal etmiş, lakin Mərkəzi Çili ərazisində yerləşən kiçik
sahəli Araukaniya dövlətini XIX əsrin sonuna qədər ələ
keçirə bilmir.
Əsərdə göstərilir ki, hər hansı bir xalq öz müstəqilliyi
uğrunda mübarizə aparmaq üçün ayağa qalxanda, yadelli
düşmənə qarşı kəskin mübarizə aparmalı, düşmənə qarşı
sərt və amansız olmalı, mübarizə vaxtı azadlığı və müs-
təqilliyi müqəddəs bir amal kimi hər şeydən üstün tutmalı-
dırlar. Vətənpərvərlik, torpağa bağlılıq, vətən istəyi, şəxsi
azadlığı hər şeydən üstün tutmaq, ölkələrinin müstəqilliyi-
nin müqəddəs simvol kimi qorumaq və bütün bu prinsipləri
göz bəbəyi kimi qorumaqdan ötrü, ölümdən zərrə qədər də
çəkinməməlidirlər. İspanların əsarəti altına düşmüş Ameri-
6
ka qitəsində yaşayan başqa hindu tafalarının aqibəti göz
qabağında idi. Əsarət altına düşənlər kölə vəziyyətinə
düşmüş və birdəfəlik azadlıqdan, dövlət müstəqilliyindən
məhrum olunmuşdular. Araukanlar isə başqa tayfalar kimi
qul olmaq və yadelli işğalçılardan asılı olmaq istəmir,
ölümün üzünə dik baxaraq, həmin amalın müdafiəsi üçün
silaha sarıılb, əsrlər boyu uzanan amansız və dəhşətli
mübarizəyə qalxırlar.
1547-ci ildən başlayaraq araukanlar 100 ildən çox ispan
konkistadorlarına qarşı müharibə aparmış və azadlıq
mübarizəsində müvəffəqiyyətlər əldə edərək 1665-ci ildə
müstəmləkəçilərlə sülh müqaviləsi əldə etmişdilər. Lakin
ispanlar XVIII əsrdə yenə də onları fəth etmək üçün döyüş
əməliyyatlarına başladılar. Öz məğlubedilməzlikləri ilə
bütün hindu tayfalarından fərqlənən araukanlar elə
müqavimət göstərdilər ki, İspaniya məcburiyyət qarşısında
qalıb, Araukaniyanın müstəqilliyini formal cəhətdən tanıdı.
XIX əsrin 80-ci illərində onlar, ölkələrini öz ərazilərinə
birləşdirmiş Çili Respublikasına da qarşı üsyanlar qaldır-
mışdılar. Bir sözlə, araukanlar yadellilərin hökmranlığına
heç bir zaman boyun əyməmiş yeganə Amerika tayfasıdır.
Hətta ölkənin paytaxtı Arauko şəhəri özü bir zamanlar
ispanlar tərəfindən istila edilmişdisə də, şəhərin əhalisi
7
işğalçılara itaət etməmiş onlarla amansızcasına mübarizə
aparmışdılar.
Cənubi Çilinin kəşfində və mənimsəməsində böyük rol
oynamış, tanınmış ispan konkistadoru Pedro Valdiviya bir
neçə il araukanlara qarşı müharibə aparmış, 1553-cü ilin
dekabrında onlara əsir düşmüş və edam edilmişdi. Azadlığı
hər şeydən üstün tutan araukanlar ispanlarla heç bir
kompromissə getmirdilər.
Bütün bu tarixi hadisələrdən məharətlə istifadə edən, R.
Qasımov ispanların həmin torpaqda nəyə görə qələbə əldə
edə bilməmələrini və məğlubiyyətlərinin səbəblərini bu
romanda açıb göstərmək istəmişdir. Kitabdakı hadisələr
1590-1591-ci illərdə cərəyan edir. Elə bilməsinlər ki, II
Filipp bütün gücünü və fikrini Araukaniyaya qarşı yönəlt-
mişdir. Müəllif qeyd edir ki, kral düzgün olmayan siyasəti
ilə bir çox qaynar nöqtələrində öz gücünü nümayiş etdirirdi.
O, öz siyasəti ilə nadir hallarda müsbət nəticə əldə edə
bilirdi. Lakin illər ötdükcə, get-gedə İspaniyanın gücü
zəifləməyə başlayırdı. Araukanları birdəfəlik məğlub edə
bilməməyin bir çox səbəbləri vardı. İspaniya 1566-cı ildən
başlayaraq otuz ildən çox Niderlanda inqilabçılara qarşı
amansız müharibə aparmış, Fransada gedən vətəndaş
müharibəsindən (1562-1598) protestantların qələbəsindən
ehtiyat edən II Filipp, Fransada katolik düşərgəyə başçılıq
8
edən Gizlər ilə yaxınlaşaraq, 1590-cı ildə Fransaya qoşun
göndərir və onlar Bretanda, langedokda və başqa
vilayətlərdə hugenotlara qarşı döyüşürlər. Bir ildən sonra
isə Parisə daimi qarnizon yeridilir. 1588-ci ildə ispan kralı
İngiltərəni dizləri üstə çökdürmək üçün, La-Manşda məhv
edir və bununla da İspaniyanın dəniz donanmasına xeyli
xələl gətirir.
Əsər həddindən artıq geniş mövzuda yazılmış və
oxucuda böyük maraq hissi doğurur. Fikir versək görərik
ki, Kataloniyada yaradılan ekspedisiya heyət etibarı ilə çox
güclü təşkil olunmuşdur, həmin ekspedisiyanın özəyini
Avropanın müharibə meydanlarında ad-san qazanmış
cəngavərlər, mühafizəçilər, atıcılar və keçmiş konkista-
dorlar təşkil edirdi. Adamda belə bir təsəvvür yaranır ki,
belə bir ekspedisiya sözsüz ki, İspaniya kralı II Filippə heç
vaxt itaət etməyən məğlubedilməz və qorxmaz araukanları
bu dəfə zor gücünə cəzalandıracaq. Lakin hamıya bəlli
olduğu kimi araukanlar üç yüz ilə qədər ispan qoşunlarına
qarşı dəyanətlə müqavimət göstərmişdilər. Əgər, kapitan
Xuan Odovaldonun başçılıq etdiyi ekspedisiya heyət etibarı
ilə həddindən artıq güclüdürsə, onda Mərkəzi Çili
sahillərinə çıxarılan əsgərlər araukanların dəmir kimi möh-
kəm olan müqavimətini qırıb, elə 1591-ci ildə onların
itaətsizliyinə birdəfəlik son qoytmalı idi.
Dostları ilə paylaş: |