03-Evliya Chelebiye Gore Guneybati Anadolu (Aydin, Denizli, Muyula)
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. İdari Yapı
- 2. Fiziki Görünüm
60 yüzyılın başlarındaki çalkantılı döneme kadar faaliyetlerini sürdürdü. 330 Birgi İsa Bey döneminde Osmanlılara terk edilmiş fakat Timur istilasından sonra Aydınoğlu Cüneyd Bey bağımsız hale geldi. II. Murad döneminde ise Aydınoğullarına son verilerek Birgi ve yöresi kesin olarak Osmanlı hakimiyetine girdi. 331 1. İdari Yapı Evliya Birgi’nin Aydın sancağında “paşa hassı, üçyüz payesiyle şerif kaza ve nahiyesinin (---) kura olduğunu belirtmektedir. Burada kethüdâyeri ve serdarının bulunduğunu fakat müftisinin ve nakibinin olmadığını da eklemektedir. Kalesinde iç el olduğu için dizdar ve askerinin olmadığını söyleyen Evliya Birgi’de ayan, eşraf, ulema ve sulehasının çok olduğunu” bizlere iletir. Birgi Aydınoğlu Mehmed Bey zamanında Beyliğin merkezi olmuş buraya Mehmed Bey tarafından bir Ulu Camii, medrese ve türbeden oluşan yapı grubu inşa ettirilmişti. Şehir Osmanlı İdaresi’ne girdikten sonra, Anadolu Vilayeti içerisinde Aydın Vilayeti’ne bağlı bir kaza merkezi durumuna getirilmişti. 332 Birgi ve yöresi Osmanlı idaresine girdikten sonra 1425-1575 yılları arasında Aydın Vilayeti’nin en büyük ikinci kenti, Batı Anadolu’nunda en büyük kentlerinden biri haline gelmiştir. 333 2. Fiziki Görünüm “Şehir Birgi yaylağının kuzeyinde bulunan Bozdağ adı verilen yüksek ve heybetli dağın kıblesi tarafında dere ve tepeli bir alana kurulmuş Birgi’dir, iki değildir” diye Evliya Çelebi tarafından ifade edilmektedir. Evliya Birgi’nin görünüşü hakkında şu bilgileri de verir. Tire’den bu şehre girerken Birgi asla görünmez zira bağlılar, ağaçlıklar ve gül bahçeleri içine gömülmüş güzel bir yerdir. Bozdağ’ın eteklerine yaklaşıldığında şehir aspuzu bağı gibi görünür. Gayet şirin kadim bir taht şehridir. Birgi dere içinde olmasına rağmen havası sahil havası gibidir. Bu yüzden halkıda dost canlıdır. 330 Emecen, a.g.m, s.190; Ünal, a.g.e, s.13-15 331 Wittek, a.g.e, s.88; Akın, a.g.e, s.78-83; Darkot, a.g.m, s.633; Emecen, a.g.m, s.190 332 Akın, a.g.e, s.95-98 333 Ünal, a.g.e, s.20 61 a. Kale Seyyahımız Birgi Kalesi’nin genel görünüşü hakkında şu ifadelerde bulunmaktadır. “Birgi Kalesi Bozdağ’ın eteğinde taşlı bir derenin bitiminde iki tarafı cehennem kuyusu gibi uçurumlu balıksırtını andıran bir bayır üzerinde kıbleden kuzey tarafına doğru uzunlamasına, oldukça müstahkem eski bir kaledir. Evliya kalenin fiziki görünümünü anlattıktan sonra şu bilgileri vermeğe devam eder. Celâli Cennetoğlunun bu şehirden çıkarak eşkıya başı olup etrafına topladığı çapulcu asker ile bu kaleyi tamir ettirip buraya yerleşmiştir. Yaklaşık ellibin askeri ile Cennetoğlu elli vilayeti soymuştur. 1016 H. tarihinde Kuyucu Murad Paşa serdar olup Cennetoğlunu katletmiş ve canını cehennem kuyusuna attıktan sonra çapulcu askerlerini ise köşe bucak bulup imha etmiştir. Daha sonra Murad Paşa ilk iş olarak bu kalenin tekrar eşkıya yatağı olmaması için dış duvarlarını yer yer yıktırmış, dizdarı ve askerlerini buradan uzaklaştırmıştır. Fakat iç kale hala ayakta olup badem şeklinde oldukça sağlam bir kaledir. Kalenin etrafı ise üçbin adımdır. Kale içerisinde dörtyüz kargir ve kiremit örtülü ev bulunmaktadır. Ayrıca kale içerisinde Eski Cami, Sultân Hânım Gülüm medresesi bulunmaktadır. Kale içinde han, hamam ya da çarşı yoktur.” 334 Seyyahımızın bahsetmiş olduğu Kale günümüzde mevcut olmayıp sadece şehrin kuzeyinde İmam Birgivi Caddesi üzerinde bir takım sur kalıntılarına rastlanmaktadır. 335 b. Mahalleler Evliya Birgi’nin kale içindeki ve kale dışındaki yerleşimin toplam on sekiz mahalleden oluştuğunu dini yapıların ise yirmidört mihrab olduğunu belirtmektedir. Seyyahımız buranın görünümünden şu şekilde bahseder. “Aşağı şehirin evleri bağlı bahçeli hepsi kiremit örtülü iki bin altı yüz büyük evdir. Hepsinin yüzleri kıble tarafına bakmaktadır. 336 Şehrin içinden dere geçtiğinden dört yerde ağaç köprüler yer alır. Sadece Derviş Ağa köprüsü tek gözlü kargir bir köprüdür.” 337 334 Seyahatname, s.92 335 Ünal, a.g.e, s.99 336 Seyahatname, s.92 337 Seyahatname, s.93 62 Birgi’nin mahallelerine baktığımız zaman 166 no’lu Tapu Defteri’de 18 mahalle olduğu görünmektedir. 338 Evliya’nın Birgi’yi 1671 tarihinde ziyaretinden önce 1662’ye ait olan 3032 sayılı Avarız Defterinde de sayı yine 18 olarak görülmektedir. 339 Fakat burada 11 mahalle eski isimlerini korurken bazı mahalle isimleri önemli ölçüde değişmiştir. Daha önceden burada yerleşen üç Yörük cemaati şehri terk etmişlerdi. 340 1676 tarihli 2791 sayılı Mufassal Avarız Defterinde de gene bazı mahalle adları değişmiş olsada yine mahalle sayısı 19 olarak gözükmektedir. 341 Birgi’nin 1475-1529 tarihleri arasında yavaş yavaş istikrarlı bir gelişme gösterdiği görülmektedir. Bölgede Aydın’da bir gerileme gözlenirken Tire, Nazilli ve Birgi’nin giderek geliştiği gözlenmektedir. Daha sonra XVII. yüzyılın ilk yarısında bölgede ortaya çıkan Celâli isyanları ise Birgi’nin gerilemesine Ödemiş, Tire ve özellikle Aydın’ın gelişmesine neden olmuştur. Aydın ve Tire’de mahalle sayısında patlama meydana gelmiştir. 342 Birgide’ki mahalle adlarını aşağıdaki tabloda veriyoruz XVII. yüzyılda meydana gelen değişiklik daha iyi görülecektir. 343 1573 1662 1676 Mahalle Adı Mahalle Adı Mahalle Adı Ahi Germiyan Ak Mescid Ak Mescid Hisar İçi veya Camii Kebir Camii Kebir Camii Kebir Demir Boğa Timur Boğa Demir Boğa Dernak Pazarı Dernak Dernak Harab Mescid Harab Mescid Kızıl Mescid Kadı veya Hızırlık Hızırlık Hızırlık Kadı veya Kırd Kurd Kadı Kurd Kadı Kutlı Bey Kutlı Bey Kutlı Bey 338 BOA-TD-166, s.423 339 Maliyeden Müdevver Defterler-3032, s.3-7 340 Ünal, a.g.e, s.36 341 Maliyeden Müdevver Defterler Kamil Kepeci Tasnifi -2791, s.4-9 342 Ünal, a.g.e, s.33-40 343 Ünal, a.g.e, s.42 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|