0f11aztitul(1-7)

29 
 

 Ardıcıl birləşdirilmiş n sayda kondensatorun elektrik tutumları eynidirsə, döv-
rənin ümumi elektrik tutumu bir kondensatorun elektrik tutumundan n dəfə kiçik 
olur: 
?????? =
??????
??????
. 

 Ardıcıl birləşdirilmiş kondensatorların gərginlikləri və enerjiləri elektrik tu-
tumları ilə tərs mütənasibdir: 
?????? =
??????
??????
   

  
??????
??????
=
??????
??????
 ;      
 
?????? =
??????
2??????
    

     
??????
??????
=
??????
??????
 . 
 
Kondensatorların paralel birləşdirilməsi 
Paralel  birləşmədə  bütün  kondensatorların  müsbət  yüklənmiş  lövhələri  bir 
nöqtəyə, mənfi yüklü lövhələri isə digər nöqtəyə  birləşdirilir 
(d)
. 
 
 
 
 Paralel birləşdirilmiş kondensatorlarda toplanmış ümumi yükün miqdarı  ayrı-
ayrı kondensatorlardakı yüklərin cəminə bərabərdir: 
?????? = ?????? + ?????? . 
 Paralel birləşdirilmiş kondensatorların uclarındakı gərginlik eynidir: 
?????? = ?????? = ??????. 
  Paralel birləşdirilmiş kondensatorlar batareyasının ümumi elektrik tutumu 
ayrı-ayrı kondensatorların elektrik tutumlarının cəminə bərabərdir: 
?????? = ?????? + ?????? . 

 Paralel birləşdirilmiş n sayda kondensatorun elektrik tutumları eynidirsə, dövrə-
nin ümumi elektrik tutumu bir kondensatorun elektrik tutumundan n dəfə böyük olur: 
?????? = ????????????. 

 Paralel birləşdirilmiş kondensatorların elektrik yükləri və enerjiləri elektrik 
tutumları ilə düz mütənasibdir: 
?????? = ????????????   

  
??????
??????
=
??????
??????
 ;      
?????? =
????????????
2
    

     
??????
??????
=
??????
??????
 . 
(d) 
U
-q
1
q
1
C
1
C
2
-q
2
q
2
  LAYİHƏ

---

30 
 
 
Kondensatorun xarakteristikaları necə dəyişər? 
• Məsələ 2. 
Elektrik tutumları 
?????? = 3?????? və ?????? = 4?????? olan iki 
müstəvi kondensator paralel birləşdirilmişdir. 
Birinci kondensatorun uclarındakı gərginlik 12V, 
enerjisi 96 mC olarsa:  
a) ikinci kondensatorun gərginliyi nəyə bərabərdir?
b) bu kondensatorlar batareyasının ümumi elektrik 
tutumu nəyə bərabərdir? 
c) ikinci kondensatorun enerjisi nəyə bərabərdir? 
 
 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Eyni gərginlik 
mənbəyinə qoşulmuş 
kondensatorlar batare-
yasında hansı halda 
enerji çox toplanar: 
kondensatorlar paralel 
birləşdirildikdə, yoxsa 
ardıcıl? Niyə? 
 
 
11-ci sinifdə oxuyan Arif  babasının xahişi ilə xarab olan radioqəbuledicini təmir etdirmək 
üçün servisə apardı. Aparat yoxlandıqda məlum oldu ki, tutumu 12,5 mkF olan kondensator 
yanmışdır. Servisdə həmin nominalda kondensator yox idi.  
Lakin usta 
?????? = 2 mkF, ?????? = 5 mkF, ?????? = 6 mkF və ?????? = 6 mkF tutumlu dörd konden-
satoru elə birləşdirdi ki, alınan kondensatorlar batareyası tələb olunan nominalı verdi.  
Radio işlədi. 
 Usta 12,5 mkF tutumlu kondensator almaq üçün 4 müxtəlif tutumlu  kon-
densatoru necə birləşdirdi? Bu birləşmənin sxemini çəkə bilərsinizmi? 
 
№ 
Suallar 
Bilirəm 
zəif  orta  yaxşı 
1 
Kondensatorların  ardıcıl  və  paralel  birləşdirilməsi  rezistor-
ların uyğun birləşdirilməsindən nə ilə fərqlənir? 
 
 
 
2 
A və B nöqtələri arasındakı gərginlik 9 V-dur. Kondensa-
torların elektrik tutumları isə 
?????? = 3 ?????????????????? və ?????? = 6 ??????????????????-
dır. Təyin edin: kondensatorların: a)  
??????  və ??????  yüklərini;  
b) kondensatorların uclarındakı  
??????  və ??????  gərginliklərini.  
 
 
 
3 
Hər birinin elektrik tutumu C = 1 mkF olan qarışıq birləşdi-
rilən kondensatorlar batareyasının ümumi elektrik tutumunu 
təyin edin.  
 
 
 
 
 
• NƏ ÖYRƏNDİNİZ? 
Qeyd olunan birləşmələrin əsas xarakteristikalarını iş vərəqinə yazın: 
“kondensatorların  ardıcıl  birləşdirilməsi”,  “kondensatorların  paralel 
birləşdirilməsi”. 
 
 
ARAŞDIRMA 
2 
TƏTBİQETMƏ 
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
 
ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN 
  LAYİHƏ

---

31 
 
1.6. YÜKLÜ ZƏRRƏCİYİN MAQNİT SAHƏSİNDƏ HƏRƏKƏTİ. LORENS QÜVVƏSİ 
 
 Çevrə üzrə bərabərsürətli hərəkətdə xətti sürət ədədi qiymətcə 
gedilən yolun bu yolu getməyə  sərf olunan zamana nisbətinə 
bərabərdir: 
 =
??????
??????
=
2????????????
??????
   →     ?????? =
2????????????

. 
 Çevrə üzrə bərabərsürətli hərəkət edən maddi nöqtənin mərkəzəqaçma təcilinin modulu 
xətti sürət kvadratının çevrənin radiusuna nisbətinə bərabərdir: 
?????? =

. 
 Maqnit sahəsinin hərəkət edən yüklü zərrəciyə təsir qüvvəsi Lorens qüvvəsi adlanır. 
?????? = ????????????
 ?????????????????? ∝. 
Yüklü zərrəcik maqnit sahəsinə induksiya xətlərinə perpendikulyar istiqamətdə daxil olar-
sa, Lorens qüvvəsi maksimal qiymət alır: 
??????
 
= ????????????
. 
Lorens qüvvəsi 
??????⃗ və 
⃗ vektorlarına perpendikulyardır və onun istiqaməti sol əl qaydası 
ilə təyin olunur. 
 Lorens qüvvəsi üçün sol əl qaydası: sol əli maqnit sahəsində elə tutmaq lazımdır ki, 
maqnit induksiya vektoru ovuca daxil olsun və açılan dörd barmaq müsbət yükün hərəkəti 
istiqamətində (mənfi yükün hərəkətinin  əksinə) yönəlsin. Bu zaman 90° bucaq altında 
açılmış baş barmaq yükə təsir edən Lorens qüvvəsinin istiqamətini göstərəcək. 
 

 
Yerin Şimal və Cənub coğrafi qütblərinin yaxınlığındakı 
ərazilərdə “Qütb parıltısı” adlanan gözəl atmosfer hadi-
səsi müşahidə olunur. Hadisənin yaranmasına səbəb at-
mosferdəki  yüklü  zərrəciklər  selinə  maqnit  sahəsinin 
təsir göstərməsidir. 
 Qütb parıltısının yüklü 
zərrəciklər seli və maq-
nit sahəsi ilə nə əlaqəsi 
ola bilər?  
Həmin zərrəciklər seli 
haradan yaranır? 
 Niyə bu hadisə, adətən, 
Yerin qütblərində baş 
verir? 
 
 
 
Zərrəcik hansı istiqamətdə dövr edər? 
• Məsələ 1. 
Elektron və proton eyni sürətlə bircins maqnit 
sahəsinə onun induksiya vektoruna perpen-
dikulyar istiqamətdə daxil olur 
(a)
. Hər iki 
zərrəcik çevrə üzrə hərəkət etməyə başlayır. 
a. Zərrəciklər çevrə üzrə hansı 
istiqamətdə dövr edər? 
b. Hansı zərrəcik daha böyük 
radiuslu çevrə üzrə dövr edər? 
c. Hansı zərrəciyin dövretmə 
periodu daha böyükdür? 
 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Yüklü zərrəcik bircins 
maqnit sahəsində düzxətli 
bərabərsürətli hərəkət edə 
bilərmi? Cavabınızı 
əsaslandırın. 
 Yüklü zərrəcik hansı halda 
bircins maqnit sahəsində 
çevrə üzrə hərəkət edər? 
 Bircins maqnit sahəsində 
çevrə üzrə hərəkət edən 
zərrəciyin dövretmə 
periodu və radiusu nədən 
asılıdır?  
ARAŞDIRMA  
1 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika – 9 və 10
 

⃗ 

⃗ 
(a) 
??????⃗
  LAYİHƏ

---