1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar
Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
37 Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri İsrail Türkiyənin hava və quru sahəsindən hərbi təlimlər üçün istifadə edib. Türkiyə də öz növbəsində hərbi texnologiya sahəsindəki boşluqlarını İsrail vasitəsilə doldurmağa çalışıb. Ötən əsrin 90-cı illərində İsrailin adı Cənubi Qafqazdakı qütbləşmələrdə Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan üçlüyü ilə birlikdə hallanmağa başlayıb. İsrail və Türkiyə vaxtaşırı Azərbaycanın mövqeyinin regionda möhkəmlənməsi üçün əməkdaşlıq edib. Hər iki dövlətin Cənubi Qafqaz siyasəti üst-üstə düşürdü və ABŞ-ın regiondakı müttəfiqi idilər. İranın regionda yaymaq istədiyi rejimə qarşı Türkiyə-İsrail və Azərbaycanın maraqları üst-üstə düşür. İsrail-Azərbaycan münasibətlərinin inkişafında Sovet İttifaqının dağılmasından sonra İsrailə köç edən azərbaycanlı yəhudilərin və Türkiyənin böyük rolu olub. Azərbaycanın İsrail ilə müstəqillik dövründən sonra yaxın əlaqələr qurmasının özünəməxsus səbəbləri aşağıdakılardır: 1. Müstəqilliyinin ilk illərində bir tərəfdən Ermənistanın işğalına məruz qalan Azərbaycan digər tərəfdən beynəlxalq aləmdə erməni diasporunun hədəfinə çevrildi. 1992-ci ildə ABŞ Konqresinin Azərbaycana qarşı “907-ci düzəliş”i qəbul etməsi erməni diasporunun zəfəri olaraq qiymətləndirilə bilər. Bu illərdə diaspor fəaliyyəti inkişaf etməmiş Azərbaycan yəhudi diasporunun imkanlarından istifadə etmək üçün İsrail ilə münasibətlərinə əhəmiyyət verdi. 49 2. Qarabağ müharibəsi illərində Ermənistan erməni diasporu və Rusiyadan ciddi silah dəstəyi alırdı, Azərbaycan isə hərbi texnologiya sahəsində çatışmazlıqlarını İsrail ilə əməkdaşlıq edərək aradan qaldırmağa çalışırdı. 50 Hərbi sənaye kompleksi yaratma istəyi Azərbaycanı bu sahədə inkişaf etmiş İsrail dövləti ilə əməkdaşlığa sövq edir. İsrailin də Azərbaycanla yaxşı münasibətlər qurmaq üçün özünəməxsus səbəbləri var. İsrail enerji ehtiyatı olmayan və dünya enerji ehtiyatlarının 65%-nin çıxarıldığı Yaxın Şərq regionunda yerləşməsinə baxmayaraq, enerji zəngini Ərəb qonşuları ilə düşmən vəziyyətində olan dövlətdir. İsrail təbii qaz və neft ehtiyacını Azərbaycandan təmin etməyə çalışır. İsrail Azərbaycan ilə enerji əlaqələrini Türkiyənin Ceyhan limanı və Qara dəniz üzərindən qurur. Fələstin məsələsinə görə İslam dünyasında çox mənfi bir obrazı yaranan İsrail bu obrazı dəyişdirmək üçün digər müsəlman dövlətləri ilə (Pakistan, Türkiyə, Azərbaycan) yaxın əlaqələr qurmaq istəyir. Bu 49 İlya Bourtman, “İsrael and Azerbaijan`s Furtive Embrace”, Middle East Quarterly, Summer 2006, pp. 47-57, p. 48. 50 İlya Bourtman, göstərilən əsəri, s. 49. 38 Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri mənada Azərbaycanla qurduğu əlaqələr onun müsəlman dünyasında obrazının müsbət istiqamətdə dəyişməsinə xidmət edə bilər. Bəzi təhlillərə görə, 90-cı illərdə Türkiyə-İsrail münasibətlərinin yüksələn xətlə inkişafı İsrail hökumətinin Fələstin məsələsində barışa yaxın olmasından irəli gəlirdi. 2000-ci ildə İsraildə Ariel Şaron hökumətinin hakimiyyətə gəlməsi ilə birlikdə İsrail sülh prosesindən uzaqlaşdığı üçün Türkiyə-İsrail münasibətləri dəyişməyə başlayıb. 51 Dəyişən münasibətlər regional hadisələrə də təsir edib. İraqın işğalından sonra İsrailin Şimali İraqdakı fəaliyyətləri, 2006-cı ildə Fələstində keçirilən seçkilərdə Həmasın zəfərindən sonra Həmas Siyasi Bürosunun rəhbəri Halid Meşalın Türkiyə tərəfindən qəbul olunması, 2006-cı il İsrail-Livan müharibəsinə Türkiyənin sərt reaksiyası, 2008-ci ildə İsrailin Fələstinə qarşı hərbi əməliyyatı və bu əməliyyatda istifadə etdiyi silahlara Türkiyənin reaksiyası, Ərdoğanın Davosda İsrail Prezidenti Şimon Perezə qarşı jesti və nəhayət, “Mavi Mərmərə” gəmisində 9 türk vətəndaşının İsrail əsgərləri tərəfindən öldrülməsi iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin ikinci katib səviyyəsinə düşməsinə səbəb olub. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq “Davos” və “Mavi Mərmərə” hadisələri sadəcə siyasi deyil, iqtisadi və hərbi münasibətlərə də zərər verib. Türkiyə-İsrail münasibətlərində yaşanan böhranın İsrailin mövcud hökumətinin tutduğu mövqedən qaynaqlandığını müdafiə edən Türk hökuməti beynəlxalq aləmdə hər fürsətdə İsrailin mövcud hökumətinə qarşı sərt açıqlamalar verir. Türkiyə İsrail-Fələstin məsələsini və İsrailin nüvə silahları məsələsini beynəlxalq təşkilatlarda gündəliyə gətirmək yolu ilə İsrail hökumətinə təzyiqləri artırmağa çalışır. İsrail hökuməti hər fürsətdə Türkiyə ilə münasibətləri düzəltmək istədiyini bildirsə də, Türkiyə hökuməti İsrailin Həmas və Fələstin məsələsinə baxış tərzi dəyişməyincə geri addım atmayacağını bildirir. Mütəxəssislərin bir çoxu Türkiyənin İsrailə qarşı bu siyasi dəyişikliyini ABŞ-dakı Barak Obama administrasiyasının İsrail siyasətinin dəyişməsindən irəli gəldiyini müdafiə edir. Bəzi mütəxəssislər isə Türkiyənin dəyişən İsrail siyasətinin Yaxın Şərqdəki Ərəb xalqlarının dəstəyini almaq məqsədi daşıdığını bildirirlər. Türkiyə-İsrail münasibətlərində yaşanan dəyişikliklər Türkiyədə Azərbaycanın da Türkiyəyə açıq dəstək verəcəyi gözləntisini yaratdı. Türkiyənin Azərbaycandakı səfiri Hulusi Qılıçın “Türkiyə Azərbaycana görə Ermənistanla sərhədlərini bağlı saxladı, Azərbaycan da İsrail ilə münasibətlərini yenidən gözdən keçirməlidir” sözləri Türkiyə və 51 Özlem Tür, “Türkiye-İsrail İlişkileri: Yakın İşbirliğinden Gerilime?”, Orta Doğu Analiz, Nisan 2009, Cilt 1, Sayı. 4, ss. 22-29, ss. 23-24. Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|