1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

K =shk+ X*n Hl c,sP.

Bunda, S - karyeming ABCDE ostki maydoni, m^2;

HK- karyer chuqurligi, m; Д - karyer bortining p - maydoni qiyalik burchagi, daraja; 1- bortning p maydonining uzunligi, m;
Qiya va tik qiya konlami qazib olishda karyerning barcha asosiy o’lchamlari, kon ishlari masshtabi va ulaming texnologiyasi (ochish usuli va qazib olish tizimi) karyeming oxirgi chuqurligi bilan aniqlanadi. Oxirgi uch o’n yillikda karyemi loyihalashning eng yaxshi asoslari yaratilganda, turli mualliflar tomonidan karyerning oxirgi chuqurligini aniqlashning bir necha prinsiplari tavsiya etilgan. Barcha taklif etilgan prinsiplari ochiq va yer osti usulida qazib olishning ba’zi iqtisodiy ko’rsatkichlari qo’yish tartibi bilan farqlanadi. Oxirgi vaqtda ko’proq joriy va chegaraviy qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyentining taqqoslanishi qo’llanilmoqda. Bu prinsip quyidagiga asoslanadi. Tik qiya konlarni qazib oluvchi karyerning chuqurligining oshishi, qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyentining doimiy oshib borishiga sabab bo’ladi. H ning muayyan chuqurlikka ega bo’lganidan keyin, qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti chegaraviy koeffitsiyentga teng bo’ladi, ya’ni km=kv . Yuqori pog’onalardagi kon ishlari karyeming chuqurligining oshishi
bilan ketma-ket (yuqoridan pastga) ravishda cheklanib boradi, ish olib boriladigan bortning qiyalik burchagi Pp doimiy ravishda kattalashadi va karyeming oxirgi chuqurligi H da yopilish burchagiga erishadi, bu esa karyeming oxirgi chuqurligiga mos keladi. oraliq chuqurligi aniqlanadi bu joriy va chegaraviy koeffitsiyentning tenglik holati bilan aniqlanadi km=kv
Qandaydir vaqt oralig’ida karyer muayyan chuqurlikka ega bo’lsin va I kontur bilan chegaralangan At vaqt ichida karyeming chuqurligi ДЯ. Kaltalikka oshadi va karyer II kontur bilan chegaralanadi, uning kon massasining hajmi esa AV*M=AV^4+AV kattalikka oshadi. Joriy qoplovchi tog’ jinsiga ko’ra quyidagicha ifodalanishi mumkin:
AV*M=AV^4+AV

Akad. V.V.Rjevskiy forrnulasi bo’yicha aniqlanadigan karyeming kon massasi hajmidan kelib chiqqan holda, kon massasi hajmining kattalashishi quyidagicha ifodalanishi mumkin:

d l S H * PHctgβ +(n H c t gα) *(S +PHKctgα + nH\ctgβ )
bunda, α,β - karyerning ish olib boriladigan borti qiyalik burchagi, gradus. Foydali qazilma hajmining oshishi:
bunda, P - kon uyumining gorizontal qalinligi, m;

Ld- karyer tubining uzunligi, m.

1. 
   Gorizontal konlami qazib olishda karyer ostining oxirgi chegaralardagi o’lchamlari rejadagi qazilmaning konturlari va ostki nuqtasi bilan aniqlanadi. Qiya va tik qiya konlami qazib olishda karyyer ostining minimal kengligi kon ishlarining xavfsiz olib borish holati bilan belgilanadi va 30-40m ni tashkil qiladi. Karyyer ostining kengligi qazilmaning cho’zilganlik uzunligiga teng bo’lgan (uning uncha katta bo’lmagan uzunligida). Karyer ostining minimal uzunligi 70-100 m oralig’ida bo’ladi. Qiya va tik qiya konlami qazib olishda katta bo’lgan qalinlikda karyerning oxirgi konturlarida qazib olinadigan foydali qazilma hajmi karyyer ostining kon yon tomonlariga nisbatan joylashuviga bog’liq bo’ladi, bu esa oxir oqibatda ochiq kon ishlarining texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlariga ta’sir qiladi.
   

x ga nisbatan kerakli o’zgartirishlami amalga oshirib va qabul qilingan tenglamani bajarib, quyidagini qabul qilamiz:
x = ((mr - B t, ) ( tg α , - tgPH)) / (2tgα, ) ( ifodalardan cho’zilmagan foydali qazilmaning minimal hajmini aniqlash uchun quyidagi formulaga egabo’lamiz: