1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

Relstutashuvchijoyningituzilishi:a — ilinganholda;
b — ikkigabo’liganholda; v —ko’ndalangkesilish; 1 —ikkigolovkalinakladka; 2 — prujinalishayba; 3 — bolt; 4 — gayka

Shuninguchunshpallarmustahkambo‘lishi, tayyorlashvasaqlashoddiybo‘lishi, xizmatqilishmuddatiyuqoribo‘lishikerak.

Shpallar yog`ochli, temir - betonli va temirli bo‘ladi.
Yer osti sharoitlarida yog`ochli shpallar keng tarqalgan. Yog`ochli shpalar afzalliklariga quyidagilar kiradi: mahsulotning katta egiluvchanligi, rels o‘rnatish oddiyligi, yuqori elektr o‘tkazmaslikxususiyatlari. Shpallar qarag‘ay, qora qarag‘ay, pixta va zarang daraxtlaridan tayyorlanadi.Yog`ochli shpallarning kamchiliklariga kiritish mumkin: mexanik xizmat muddatining katta bo‘lmaganligi; yorilishi va chirishi. Ko’ndalang bog‘lash shakli bo‘yicha: kesilgan – A turi hamma, to‘rt tomoni ham randalangan vafaqat pastki va balan qismlari randalangan B turi mavjud. Yog`ochlarning chirishini oldini olish maqsadida ularni moyli antiseptik moddalar bilan shimdiriladi. Shimdirilmagan yog`ochlarni ishlatish “Ekspluatatsiya qilishda texnika xavfsizligi qoidalari” tomonidan man etiladi. Temir betonli shpallar shaxta va karyerlar uchun avvaldan kuchli temir-betondan tayyorlanadi. Ochiq turdagi qazish ishlarida ishlatiladigan zamonaviy temir-beton shpallar tuzilishi 2.6-rasmda ko‘rsatilgan. Shpallar diametri 3mm bo‘lgan po‘lat simlar bilan ishlov berilgan. Shpallar tayyorlash 500 dan past markali uchun beton qo‘llanadi. Shpallar og‘irligi 265 kg ni tashkil etadi va to‘rt xil tipda bo‘ladi: Shp (ShS-1, ShS-1u, ShS-2, ShS-2u)
Shpallarning tuzilishiga qarab R50, R65 va R75 turdagi relslar bilan qo‘llaniladi. Temir-betonnli shpallar chidamli va mustahkam va yo’llarning quvvatligini saqlaydi.
Temir betonli shpallarning kamchiliklariga quyidagilar kiradi: katta og‘irlikdagi massasi, tok o‘tkazuvchanlik va qattiqlik. Shuning uchun ular karyerlardagi to‘g‘ri maydonlarda va qiyalik radiusi 350 m dan ko‘p bo‘lmagan I va II kategoriyali qiya yo’llarda ishlatilishi tavsiya etiladi. Temir shpallar qutisimon payvandli tuzilishga ega bo‘lib qattiq kovurg‘alari bor. Ular ishlatilishi ko’chma yo’llarda va metallurgiya ishlab chiqarishida shlakli yig‘ish joylarida bir muncha chegaralangan. Metall shpallar yer osti sharoitlarida shveller bo’laklaridan va ko’chirib o‘tqaziladigan vaqtinchalik yo’llarda qazish joylarining tayyorgarlik ishlarida qo‘llaniladi. Shpallar bir biridan belgilangan masofada relslar tagiga yotqiziladi. Yotqizish uchun zarur shpallar soni 1 km yo’lga, yuk quvvatidan, harakat qismining o‘z o‘qi quvvatidan, relslar turidan, poyezdlar harakatining tezligi va 1520 mm koleyalar uchun 1440, 1600, 1840, 2000 teng keladi. 1 km yo‘l uzunlikda joylashgan shpal, shpal epyurasi deb nomlanadi. Statsionar yo’llarning egri liniyali uchastkalari uchun shpallar soni 1 kmga ulashadigan to‘g‘ri uchastkalariga nisbatan ko‘p bo‘ladi. Oraliq rels ulanishalari shpalli relslarni ulashga mo’ljallangan bo‘lib rels iplarining temir betonli shpalli uchastkalarda elektrlashishini ta’minlaydi. Ular mustahkam, tok o’tkazmasligi va amortizatsiya berish belgilariga ega bo‘lishi, balandlikda, rels va shpallar ulashuvining ishonchliligini, rels oraliq masofasi kengligining bir xilligini saqlashni va egri yo’llarda ularni o‘zgartirish imkonini berishini ta’minlashi zarur. Oraliq rels ulanishlarda birlashtiruvchilar va ularning o‘rnida ishlatiladigan tirkach, murvatlar,
.