1 QİYMƏTLƏNDİRM
Yüklə 2,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 kənardan heç bir təsir göstərilmir, lakin qiymətləndirici tərəfindən hər iki tərəf satılan daşınmaz əmlak obyektinin mahiyyəti və xüsusiyyətləri barədə kifayət qədər məlumatlandırılır. Beynəlxalq Qiymətləndirmə Standartlarına görə bazar dəyəri dedikdə, adekvat marketinq tədqiqatı keçirildikdən sonra könüllü alıcı ilə könüllü satıcı arasında bağlanılan kommersiya sazişi nəticəsində daşınmaz əmlakın əldən-ələ keçməsi üçün razılaşdırıla bilən hesablama kəmiyyəti başa düşülür. Nadir hallarda bazar dəyəri mənfi kəmiyyətlə (qalıq və ya inventar dəyərinə nisbətdə) ifadə oluna bilər. Məsələn, köhnəlmiş obyektin, sökülməsi üçün tələb olunan xərclərin onun yerləşdiyi torpaq sahəsinin dəyərindən yüksək olduğu halda, yaxud ekoloji baxımdan əlverişsiz obyekt qiymətləndirilərkən belə vəziyyət yarana bilər. Bazar iqtisadiyyatı ölkələrində əmlakla aparılan əməliyyatlar zamanı əsasən bazar qiymətindən, yəni bazarda tələb və təklifin səviyyəsini nəzərə alan cari qiymətlərdən istifadə edilir. Bazar dəyəri tarixən iqtisadçılar və ümumən ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilmiş reallıqdır. Lakin, zaman və məkan şəraitindən, qiymətləndirmənin məqsədindən, habelə istehsal təklifi və istehlak tələbindən, əmlakın növündən və istehlak xassəsindən asılı olaraq, bu dəyərin dəqiq müəyyənləşdirilməsi məsələləri həmişə böyük maraq doğurmuşdur. Şübhəsiz ki, burada ehtimallar, inandırıcı və məhdudlaşdırıcı amillər demək olar ki, rol oynamır. Təcrübə göstərir ki, nəinki ayrı-ayrı ərazilərdə, müxtəlif şəhər və qəsəbələrdə, hətta eyni yaşayış massivində yerləşdiyi konkret ərazidən asılı olaraq eyni vaxtda tikilmiş obyektlərin bazar qiymətləri fərqli olur. Belə bir şəraitdə daşınmaz əmlakın müvafiq əmsallar əsasında yenidən qiymətləndirilməsinin bütün inzibati ərazi vahidlərində bazar qiymətini əks etdirəcəyi imkanları heç də inandırıcı ola bilməz. Eyni ə mlaka müxtəlif məqsədlər üçün (girovqoyma, özəlləşdirmə, vergiyə cəlb etmə, sığorta olunma) müxtəlif qiymətlərin müəyyən olunması aktual və həm də real problemlərdən biridir. Bu müxtəlifliyi aradan qaldırmaq məqsədilə əmlakın hansı məqsəd üçün qiymətləndirilməsindən asılı olmayaraq vahid bazar qiymətinin müəyyən edilməsi
59 təmin olunmalıdır. Bunu ölkədə mövcud olan mühasibat uçotunun, qiymətləndirmə və vergitutma nəticələrinin vahid dəyər standartları sistemindən asılılığı da tələb edir. Yəni, əmlak hər zaman və ölkənin hər yerində özünün ədalətli dəyərini taparsa, bu nəinki iqtisadiyyatın daha sabit inkişafına hətta bütün sosial problemlərin tezliklə həllinə kömək edər. Əgər dövlət əmlakı mövcud qaydada deyil, bazar qiyməti ilə qiymətləndirilərək özəlləşdirilərsə, bu daha yüksək məbləğdə vəsaitlərin əldə olunmasına gətirib çıxarar. Bazar dəyəri anlayışı müəyyən olunmuş tarixdə aparılmış alqı-satqı zamanı qanunamüvafiq surətdə sahiblik hüququnun satıcıdan alıcıya keçməsini ifadə edir. Həmin proses aşağıdakı şərtlər çərçivəsində baş verir: • satıcı və alıcı qanun çərçivəsində hərəkət edir; • hər iki tərəf sövdələşmə barədə yaxşı məlumatlandırılır ki, bu da xüsusi maraqların təmin edilməsi məqsədinə, proqnozlara inamın daha da artması mənafeinə xidmət edir;
• obyekt qənaətbəxş müddət ərzində açıq bazara çıxarılır. • qiymət xüsusi kreditləşmənin və ya tərəflərdən birinin digərinə güzəşt etməsinin nəticəsi deyil; • ödəniş pul formasında, nağd və hesablaşma yolu ilə aparılır, əlavə şərtlər göstərilmir. Bazar dəyəri bazarda mülkiyyət hüququnun birindən digərinə keçməsi prosesində ə ks olunan məbləğdir. Bu məbləğ tərəflərin vəziyyəti tam qiymətləndirdiyi, iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğun və xarici təsirlərə məruz qalmadığı bazarda həyata keçirilən sövdələşmələrin əsası kimi çıxış edir. Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericilik aktlarında göstərildiyi kimi, bazar qiyməti malın (işin, xidmətin) tələblə təklifin qarşılıqlı tə'siri nəticəsində təşəkkül tapan qiyməti deməkdir. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində bazar qiymətinin müəyyənləşdirilməsi, onun şərtləri və qaydası ilə bağlı məsələlər ayrıca maddədə (14-cü maddə) nəzərdə tutulmuşdur. Həmin maddənin tələblərinə görə 60 vergitutma məqsədləri üçün malların (işlərin, xidmətlərin) qiyməti kimi tərəflərin ə məliyyatda (əqddə) təsbit etdikləri qiymət qəbul edilir. Əks hal sübuta yetirilmirsə, bu qiymət bazar qiyməti kimi qəbul edilir. Aşağıdakı hallarda vergilər bazar qiyməti nəzərə alınmaqla hesablanır: • barter (mal mübadiləsi), idxal-ixrac əməliyyatları aparıldıqda; • təsərrüfat əqdləri qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslər arasında həyata keçirildikdə; • 30 gün ərzində vergi ödəyicilərinin eyni xüsusiyyətli və ya eynicinsli mallara (işə, xidmətə) tətbiq etdikləri qiymətlərin səviyyəsi 30 faizdən çox (aşağı və yuxarı) dəyişdikdə. Bazar qiyməti məhsul (iş, xidmət) satılan anadək, daha doğrusu, onun satışa təqdim edildiyi andan 30 gün keçənədək (əvvəl və ya sonra) eyni (analoji) məhsul (iş, xidmət) üçün müvafiq əməliyyatlar zamanı təşəkkül tapan qiymətlərə əsasən müəyyənləşdirilir. Məhsulun (işin, xidmətin) istehsalına və tədavülünə çəkilən məsrəflər müəyyən edilərkən nəqletmə, saxlanma, sığorta və digər analoji məsrəflər, həmçinin adətən qarşılıqlı surətdə bağlı olmayan şəxslər arasında əməliyyatlar zamanı tələb və təklif amilinə əsasən əlavə yığım və güzəştlər nəzərə alınır. Bu güzəştlər malın keyfiyyətinin və ya digər istehlak xüsusiyyətlərinin itdiyi, yaxud yararlılıq müddətinin azaldığı (bitməyə yaxınlaşdığı) və başqa bu cür hallarda da nəzərə alınır. Malın (işin, xidmətin) bazar qiyməti müəyyənləşdirilərkən və təsbit olunarkən malın (işin, xidmətin) bazar qiymətləri və birja kotirovkaları haqqında rəsmi məlumat mənbələrindən, dövlət orqanlarının məlumat bazalarından, vergi ödəyicilərinin dövlət vergi orqanlarına verdikləri məlumatdan, habelə reklam mənbələrinin məlumatından və digər müvafiq məlumatlardan istifadə edilir. Malın (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətləri vergi ödəyicilərinin real gəlirlərinin və vergitutma bazasının düzgün hesablanması, habelə bu sahədə vergi nəzarətinin səmərəliliyinin artırılması məqsədi ilə müəyyənləşdirilir. Yüklə 2,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|