2. ÜMumi DİLÇİLİk II indd
Yüklə 11,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Nöqtə (.) 6. Sual işarəsi () 2. Vergül (,) 7. Nida işarəsi (!) 3. Nöqtəli vergül (;)
| DURĞU İŞARƏLƏRİ SİSTEMİ
Hər bir dilin öz xüsusiyyətlərinə müvafiq yaranmış durğu işarələrinin cəmi sistem təşkil edir. Bu və ya digər bir 1 Azərbaycan yazısında işlənən durğu işarələrinin xüsusiyyətləri haqqında əsasən, bu əsər- lərdə bəhs olunur: a) C.Əfəndiyev. Azərbaycan dilinin durğu işarələri. Nizami adına Ədə- biyyat və Dil İnstitutunun əsərləri, V cild. Bakı, 1953; b) M.Şirəliyev, M.Hüseynzadə. Azər- baycan dilinin qrammatikası, II hissə. Bakı, 1957, c) M.Həsənov. Durğu işarələri haqqında, V.İ.Lenin adına APİ-nin əsərləri. 1961, ç) M.Hacıyev. Durğu işarələri. Bakı, 1961, d) Z.Bu- daqova, R.Rüstəmov. Azərbaycan dilində durğu işarələri. Bakı, 1965. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I I C İ L D 216 sistem, təbii olaraq, başqasından fərqlənir. Bu fərqlər müxtə- lif cəhətdən – miqdarına, vəzifəsinə və s. görə ola bilər. Azərbaycan yazısında durğu işarələri sistemi aşağıda- kı kimidir: 1. Nöqtə (.) 6. Sual işarəsi (?) 2. Vergül (,) 7. Nida işarəsi (!) 3. Nöqtəli vergül (;) 8. Üç nöqtə (...) 4. İki nöqtə (:) 9. Mötərizələr [()] 5. Tire (-) 10. Dırnaqlar (“”) Müxtəlif durğu işarələri sistemlərindəki fərqlər işa rə- lə rin işlədilməsində də özünü göstərir. Latın yazısında sual və nida işarələri cümlənin sonun- da, ispan yazısında cümlənin (və ya sözün) hər iki tərəfin- də qoyulur. İspanlar cümlənin (və ya sözün) əvvəlində bu işarələri əksinə çevirərək başıaşağı formada işlədirlər. Bu və ya başqa durğu işarələri sistemini təşkil edən üzvlər əsas vəzifələri ilə bərabər əlavə vəzifə də yerinə ye- tirə bilir. Məsələn, Azərbaycan yazısındakı nöqtə çoxvəzifə- lidir. Bunun əsas vəzifəsi cümlənin bitdiyini bildirməkdir. Lakin ad və familiyanın ixtisarında işləndikdə əlavə vəzifə yerinə yetirir. Yaxud, dırnaq işarəsinə fikir verək. Bu işarə- nin başqa şəxsin nitqini müəllif nitqindən ayırmaq üçün işlədilməsi, əsas vəzifə, sözün məcazi mənada olduğunu bildirmək üçün istifadə edilməsi isə onun əlavə vəzifəsidir. Bəzi işarələrin əsas vəzifələri qoşalaşa bilir. Məsələn, nida işarəsi cümlənin sonunda işlənərkən həm cümlənin bitdi- yini, həm də cümlədə nida mənası olduğunu göstərir. Bu iki vəzifə bir məqamda qoşalaşdığı üçün bunları qoşa əsas vəzifə adlandırmaq olur. İşarələrin bütün bu əsas və əlavə vəzifələri əsasında onların qaydaları müəyyənləşdirilir. |